Панда жылаған жаз жанарбек Әшімжан «Дарын» мемлекеттік жастар сыйлығының сериясы «Сөздік-Словарь»

226
Әшiрбек  сығай:  Ендi  жазылып  жатыр.  Iзденiстер  бар.  «Қазақ- 
тардың»,  «Томиристiң»  жазылуы  соның  айғағы.  Ал  сахнаның  өз 
шындығы  болатынын  бiздiң  режиссерлар  есiнен  шығарып  алды.  Ал 
талапты  ешқашан  әлсiретуге  болмайды.  Бұл  әдебиетке  де  қатысты 
жайт.  Бiз  талапты  барынша  әлсiретiп  алдық.  Қазiр  бұрынғы  партком 
да,  профком  да,  райком  да,  горком  да,  кеңшар  директоры  да,  бәрi 
жазушы  болып  кеттi.  Бүкiл  өмiрiн  жазушылыққа  арнаған  Кекiлбаев- 
пен,  Мағауинмен,  Жұмәдiловпен,  Нұрпейiсовпен  бiрге  аты  белгiсiз 
партократтар да жазушы болып жүр. Бұрын лауазымды қызмет еткен, 
қазiр  зейнетте  отырған  кейбiр  үлкен  кiсiлер  «соңғы  кездерi  осындай 
естелiк-мемуар жазуды ермек қылып жүрмiн, оқып бершi» деп маған 
келедi. «Ой, сiздердiң жазғандарыңызға менiң өрем жете бермейдi, мен 
кiлең кәкiр-шүкiрдi оқимын, ал сiздер өте кесек турайсыздар ғой» деп 
құтылам.
Жанарбек  Әшімжан:  Аға,  «актерға  керек  бiрiншi  қасиет  кескiн-
келбет»  дегендi  сiз  екi  сөзiңiздiң  бiрiнде  айтасыз.  Расында  фактура 
бiрiншi орында ма? Мәселен, Қасым Жәкiбаевтың қасиетi неде?
Әшiрбек  сығай:  Актерлық  өнерде  жетпiс  пайыз  сыртқы  кескiн-
келбетке тiкелей байланысты. Екi иығына екi кiсi мiнгендей тұрқымен 
Ыдырыс,  Нұрмахандар  күркiреп  сахнаға  шыға  келгенде,  денемiз  дiр 
ете  қалатын.  Көрермен  сахнада  өзiңде  жоқты  табу  керек.  Ал  кейде 
шәпету ғана актерлар iрi-iрi рөлдердi сахнаға алып шыққанда, бiртүрлi 
сендiрмейдi. Не дауыс, не өң жоқ, шиқ-шиқ етедi. 
Жанарбек  Әшімжан:  Сiз  қырық  жылға  жуық  ұстаздықпен 
айналысып  келесiз.  Сiздiң  шәкiрт  тәрбиелеуде  нендей  негiздерге 
сүйенесiз? Әшiрбек Сығайдың шеберханасының артықшылығы жайлы 
айтып өтсеңiз?
Әшiрбек  сығай:  Мен  ең  бiрiншi  ұстазым  –  өзiмнiң  жүрегiм, 
түйсiгiм,  табиғи  қалпым.  Өзiмдi  тыңдаймын,  өзiмнiң  қателiгiмдi 
сараптаймын. Мен әркiмнiң мектебiнiң шөре-шөресiне айналып кетсем, 
өзiмдi жоғалтып аламын. Мен өзiмнiң сезiнгенiмдi ғана оқушыларыма 
айтамын. Ал Станиславскиден жылт еткiзiп бiрнәрсе алып, Шекспир- 
ден  ұрлап,  Мольерге  қол  салу  менiң  табиғатыма  жат.  Ал  ендi  «мен 
керемет  мектеп  қалыптасытырып  қойдым»  деп  тағы  айта  алмаймын. 
Менiң ұғымымда мектеп деген өте үлкен ұғым. Станиславскийдiң өзi 
мектеп қалыптастыра алды ма, жоқ па, бұл да ойланатын мәселе. Әрине, 
бұл  менiң  өз  пiкiрiм.  Ұрпақ  аламасып  отырады,  уақытпен  амалсыз 
санасуға тура келедi. Уақытпен бiрге сенiң де өзгеруiңе тура келедi. 
Жанарбек  Әшімжан:  Сiз  өнерге  қатысты  ғана  емес,  қоғамдағы 
саяси-әлеуметтiк  мәселелерге  қатысты  да  үлкен  мiнбелерде  ащы 

227
сын  айтып  жатасыз.  Бұл  сiздiң  саяси  ахуалға  да  ебiңiздiң  бар  екенiн 
бiлдiрмей ме?
Әшiрбек сығай: Кезiнде маған бiр азаматтар келiп менi Оңтүстiк 
Қазақстан  облысынан  депутаттыққа  түсуiмдi  өтiндi.  Қаржылық, 
моральдық жағынан үлкен қолдау көрсететiндерiн айтты, мен үзiлдi-
кесiлдi қарсы болдым. «Отан» партиясы да өзiне мүшелiкке сан мәрте 
шақырды.  Өзге  партиялардан  да  ұсыныстар  болған.  Жалпы,  саясат 
жүрген  жерде  шынайылық  болмайды.  Мiндеттi  түрде  бiреудi  сатып, 
бiреудiң  сөзiн  сөйлейтiн  сияқты  болып  тұрасың.  Бiр  жағынан  үлкен 
мәжбүрлiкке  де  барасың.  Мен  ондай  болғым  келмедi.  Мен  кезiнде 
«коммунистiк  партияға  опа  қылыппын  да,  ендi  басқалары  қалып 
па?» дегендi ашық айтқам. Рас, коммунистiк партияға мүше болдым. 
Қызметке алатын болды да, менi партияға табан астында өткiздi. Ал 
шындығына  келсем  саясаткерден,  театр  сыншылары  көп  болғанын 
қалаймын. Бәрiнен ұлы мәртебелi театрдың құны мен үшiн өте жоғары. 
Ал  парламенттегi  ұйқтап  отырған  депутаттарды  көргенде,  ашуым 
қозып  кетедi.  Егер  шын  мәнiнде  депутаттыққа  ұмтылып,  қалаулы 
болғанда  парламентте  бiраз  мәселеде  ақырып  теңдiк  сұрайтыныма 
көзiм анық жетедi. Оған бiлiмiм де, бiлiгiм де, кiсiлiгiм де жетедi ғой 
деп ойлаймын.
Жалпы,  мен  өз  тағдырыма  ризамын.  Қуаныш  Сұлтановтың  маған 
«Әшiрбек  қызметсiз  қалған  күнi  не  iстер  едiң?»  деп  сауал  қойғаны 
бар. Бұл – 1980 жылдары едi, ол ЦК-да мәдениет бөлiмiнiң бастығы, 
мен  нұсқаушы  болатынмын.  Жауабын  сол  жерде  бердiм.  «Қызметсiз 
қалған күнi кез келген театрға барып күзетшi болам» дедiм. Бұл менiң 
ешқандай боямасы жоқ шын сөзiм.

228
«ӨНерДегi ШоЛАқБеЛсеНДiЛiкке қАрсЫМЫН»
(Театр қайраткері Тұңғышбай Жаманқұловпен сұхбат)
Жанарбек  Әшімжан:  Соңғы  жылдары  өзiңiз  орындап  жүрген 
«Өнер адамы» атты әндi халық үлкен iлтипатпен қабылдады. Жалпы 
осы ән сiздiң тағдырыңыз ба? Әндi арнайы тапсырыспен жаздырдыңыз 
ба?
тұңғышбай Жаманқұлов: Ақан серiнiң «Ән ауруым – не тыңдамай, 
не  қосылмай  өте  алман»  дегенi  бар.  Менiң  әнге  деген  құмарлығым 
бала  кезден  қалыптасқан.  Мектепте  ән  айттым.  Өнер  адамы  болуды 
армандадым.  Алайда  өнерге  деген  талапты  өте  биiк  қойғандықтан 
жүрегiм  дауаламай,  қорқыңқырап  жүрдiм.  Мектептi  өте  жақсы 
бiтiрдiм.  Кейiн  Тараздағы  гидромелиаративтiк  құрылыс  институтына 
оқуға түстiм. II курсты бiтiргеннен кейiн өнер жағы жеңiп кетiп, Өнер 
институтына оқуға келдiм. Содан берi осы көкпардың соңындамын.
Менiң  әнге  деген  талабым  жоғары  болғанымен,  ән  айтуды  кәсiп 
қылғам  жоқ.  Сөзiне,  мағынасына,  жүрекпен  үндестiгiне,  айтылып 
жатқан  кезеңiне,  қоғамның  сол  уақыттағы  көңiл-күйiне  қатты  мән 
берем. Менiң Алматыда, облыстық театрларда жүзге жуық шәкiрттерiм 
бар.  Әзiл-сықақ  театрларында  жүргендердiң  80-90  пайызы  менiң 
шәкiрттерiм. Солардың iшiнде Қадырғали Көбентай дейтiн ән жазатын 
шәкiртiм бар. Сол Есенқұл Жақыпбектiң кiтабын қарап отырып, менiң 
болмысыма келедi-ау деген осы «Өнер адамы» атты өлеңге ән жазып, 
өңдеуiн өздерi жасап, «аға, мына әндi сiз айтуыңыз керек» деп алып 
келдi. Орындадым. Рас, халықтың жүрегiне жақсы ұялап кеттi. 
Себебi,  дәл  сол  кезде  менiң  басыма  бұлт  үйiрiлiп,  қиянат  көрiп, 
жазықсыз жапа шегiп жүргенiмдi менiң шәкiрттерiм де көңiлiне ауыр 
алды. Оның үстiне оппоненттерiмнiң маған жасаған қиянаттары елдiң 
алдында  өтiп  жатты  ғой.  Бiрақ  мен  бұл  әндi  арнайы  тапсырыспен 
жаздырғам жоқ. 
Жанарбек Әшімжан: «Оппонент» деп қалдыңыз. Бұл өзi не нәрсе? 
Түбi  қайдан  басталған  дау?  Жеке  араларыңыздағы  бас  араздықты 
халықтың алдына өзерiңiз сүйреп шығарған жоқсыздар ма?
тұңғышбай Жаманқұлов: Құдайға шүкiр, жеке бастың әңгiмесiн 
шешетiн күш-қажырым да, азаматтығым да жетедi. Ал бұл теке-тiрес 
–  өнер  жолындағы  талғамымның,  актерлық,  режиссерлық  шешiмде- 
рiмнiң,  талғамдық  таразыларымның  менiң  алдымдағы  ағаларыммен 
сай келмеуi. 
Жанарбек Әшімжан: Сонда сiз бұл көзқарас қайшылығын кемел- 
денген шағыңызға дейiн ағалардан жасырып келдiңiз бе?
тұңғышбай Жаманқұлов: Мұны жасырып келдi деуге болмайды. 
Ол  кезде  бiз  iнi  болдық,  өзiмiздiң  жолымызды  табуға  күш  салдық. 

229
Ағаларымызды  аға  тұттық,  қолына  су  құйдық,  шәй  әкелiп  бердiк, 
iнiлiк iзеттiң бәрiн жасадық. Аға түгiлi, бiз Елубай Өмiрзақов, Серке 
Қожамқұлов,  Құрманбек  Жандарбеков  сынды  аталарымызды  да 
көрдiк. Үлгi тұттық, аузымызды ашып тыңдадық. Одан кейiнгi буынға 
да қызмет еттiк. Келе-келе шығармашылық адамы қалыптасып, өзiнiң 
жолын таба бастайды. Заманына қарай талап та өзгередi. Аталардың, 
ағалардың жолымен жүре беру – суреткерлiк емес, көшiрме. Олардың 
жолын бағалай отырып, сен өз жолыңды салуың керек. Ал «осы жол- 
мен ғана жүру керек» деген шамшыл, билеп-төстегiсi келген ағаларға 
мен  қарсы  шықтым.  Бетпақтанғам  жоқ,  «сiздердiң  жолдарыңыз  өз 
миссиясын атқарды, рас, сiздердiң көрермендерiңiз сiздердi аңсайды, 
бiрақ  бiздiң  өз  көрермендерiмiз  бар,  бұрынғы  бет-беделмен  бүгiнгi 
көрермендi алдау мүмкiн емес, олар жаңашылдықты, тың көзқарасты 
қажет етедi» деп мәдениеттi түрде күреске шықтым. 
Жанарбек  Әшімжан:  Сiз  күреске  жалғыз  шықтыңыз  ба,  әлде 
артыңызда алқалаған тобыңыз болды ма?
тұңғышбай  Жаманқұлов:  Тобым  болды,  бiрақ  топтың  iшiнде 
серкесi  болады  ғой.  Мен  –  үрiкпейтiн,  қорықпайтын,  батыл  айтатын 
серкесi болдым. «Былай айтсам, ана рөлдi бермей қояды-ау» деп ыққам 
жоқ. Менiң қағидам – кезiнде айтылмаған сөздiң атасы өледi.
Жанарбек  Әшімжан:  Сiз  сонда  театрға  басшылыққа  келгеннен 
кейiн ғана ашық күреске шықтыңыз ғой?
тұңғышбай  Жаманқұлов:  Ол  алдында  да  солай  болған.  Бұл 
1993  жылы  театрға  басшылыққа  келген  кезде  өршiп  кеттi.  Өйткенi 
менiң  ұстанымдарымды,  көзқарасымды  бiлетiн  оппоненттерiм  менiң 
басшылыққа  келуiмдi  қаламады.  Бұл  –  ұрпақ  алмасудағы  шетiн 
мәселелер, ал менiң ағаларым мұны трагедия жасады, мен тек проблема 
жасадым. Сөйтiп, жұмысымды жасай бердiм. 
Мен  таетрға  келген  кезде  жас  кейiпкердi  жастар,  жасы  ұлғайған 
кейiпкердi  үлкендер  орындады.  60-қа  келгенше  Қаракөздi,  70-ке 
келгенше Сырымды ойнағандарға тыйым салынды. Жас рөлдi жастар 
ойнау керек. Мәмбетовтiң тұсында қаһармандық, натуралистiк ұстын 
белең  алды.  Сахнада  ботадай  боздап  жылау,  көздiң  жасын  көлдей 
төгу,  көрермендi  егiлдiру,  езiлдiру.  Оның  бәрi  уақытында  бағаланды, 
мiндетiн атқарды, шерiн тарқатты. Ендi, қашанғы жылау керек?
Жанарбек Әшімжан: Сонда сiз классикадан қаштыңыз ба?
тұңғышбай  Жаманқұлов:  Мен  классикадан  қашқан  жоқпын, 
керiсiнше сол классиканы қазiргi заманға лайықтап, жаңа режиссерлық 
шешiм  әкелуге  есiк  аштым.  Бұрынғы  басшылықтың,  үлкен  ағала- 
рымыздың  шамшылдық  билiгiн  ыдыратып,  Болат  Атабаев,  Қайрат 
Сүгiрбеков сынды жаңашыл режиссерларға күш салдым. Ана ағалардың 
кезiнде  құмығып,  тұншығып  жүрген  сол  режиссерларға  ешқандай 

230
тыйым салғам жоқ. Өйткенi, бұрын бұл театрда «былай қоясың, мына 
рөлдi анаған бересiң» деген билеп-төстеу болған. 
Жанарбек  Әшімжан:  Демек,  сiздiң  де  рөлден  қағылған  кезiңiз 
болды ғой? 
тұңғышбай Жаманқұлов: Менi рөлден қаққан кездер болған жоқ. 
Режиссер  да  өз  қойылымының  тәуiр,  салмақты  болғанын  қалайды, 
сондықтан  маған  аға  режиссерлар  рөлiн  амалсыз  берген.  Мәселен, 
маған  Сырымды  бердi,  ол  үшiн  домбырамен  өлең  айта  алатын  актер 
керек болды. 
Жанарбек Әшімжан: Сырымды неше жасыңызда ойнадыңыз?
тұңғышбай Жаманқұлов: 30-дан асқан кезiмде ойнадым. Соның 
өзi  оларға  сұмдық  тәжiрибе  болып  көрiндi.  Баспасөзде  «дауысы 
қарлыққан  екен,  осындай  да  Сырым  бола  ма?»  деп  ол  Сырымды 
қабылдамаған да кездер болды. Сырым адам емес пе? Сүйгенiн тартып 
алып,  «кет  қуарған,  елден  без!»  деп  қуып  жатса,  дауысы  қарлықпақ 
түгiл, инфаркт болуы мүмкiн ғой. 
Жанарбек Әшімжан: Жалпы, сiздiң театрдың басшылығынан ке- 
туiңiзге не ықпал еттi?
тұңғышбай  Жаманқұлов:  Мен  бұл  театрға  жаңалықтың  дәнiн 
септiм.  Жаңа  талғам  орныға  бастады.  Iрi-iрi  қойылымдар  қойылды. 
Жаңа  заман  туса  да  бұрынғы  психологиядан  арылмаған  ағаларымыз 
атын атауға қорқатын Абылай хан, Жүсiпбек, Мағжан секiлдi тарихи 
ақтаңдақтар  қайта  оралды.  Бiздiң  эрамызға  дейiн  өмiр  сүрген  Едiл 
патша, Томирис секiлдi ұлы тұлғаларға арналған қойылымдар қойылды. 
Бiраз  жоспарым  орындалмай  қалған.  ХIV  ғасырда  Шу  бойындағы 
Жәнiбек  пен  Керей  құрған  хандыққа  қатысты  арнайы  Қалихан  және 
Шахимардан  ағаларға  тапсырыспен  жаздырған  «Қазақтар»  атты 
пьесаны айтып жүрiп өткен жылы қойдым.
Ендi  iлкiдегi  сауалыңызға  келейiк.  Мен  кез  келген  қызметкердiң 
жүзiне тiке қарай алам, ешкiмнiң алажiбiн аттап, нақақ қиянат жасағам 
жоқ. Әдiлдiк орнатуға тырыстым. Ол әдiлдiкке қарсылар менi ұнатпады, 
олар менiң алдымдағы ағаларға сүйкiмдi болған, iнiлерi болған үш-төрт-
ақ адам. Ал өнерде бiреуге емес, сахнаға сүйкiмдi болу керек. Актердiң 
жауапкершiлiгiн күшейттiм. Өмiрде арақ iшiп, көрiнгенге күлебағуды, 
орынсыз ырбаңды тыйдым. Халықтың алдына шығу үшiн пәтiк керек. 
«Мен театрдан зорлық-зомбылықтың күшiмен кеттiм» деп айтуға да, 
айтпауға да болады. Жазықсыз жапа шектiм. Мен бұл театрды ең қиын 
кезде  басқардым.  Ине-жiпке,  түйреуiшке,  жағармайға,  тiптi,  гримдi 
сүртетiн қағазға ақша жоқ кезде. Сөйтiп, шамам келгенше театрды, 300-
ден  астам  қызметкердi  құлдыраудан,  моральдық  зардаптардан  алып 
шықтым. Сол жылдары өзге театрдың актерлары босып кеттi. Опера 
театрының  бишiлерi  автобусқа  төлейтiн  тиындары  болмай,  тамағы 

231
болмай, билеп тұрып аштан құлағандары болды. Бұл ақиқатты Болат 
Аюханов айтқан. Сол кездерi актерлар үшiн жоғарыдағылардың есiгiн 
тоздырып  жүрiп,  айлығын  бiр  күн  кешiктiрген  емеспiн.  Оған  қоса 
40-қа таяу адамға ең қиын кезеңде пәтер алып бердiм. Мен театрдың 
басшылығынан  кеткенде  үй  алудың  кезек  дәптерiн  жауып  кеттiм. 
«Әуезовтiң  100  жылдығы»  деп  шырылдап  жүрiп  30  миллион  теңге 
бөлгiзiп  1996  жылы  театрға  жөндеу  жүргiздiм.  Арада  он  жыл  өткен 
соң тағы жөнделiп жатыр. Қазiргi күрделi жөндеу 365 миллион теңгеге 
жасалуда, сонда да ақша жетпейдi.
Қазiргiдей жайма-шуақ кезде театрды басқарудың ешқандай қиын- 
дығы жоқ.
Ақыры  менiң  оппоненттерiм  құзырлы  орындарға  театрдың  қамы 
үшiн  емес,  менi  кетiру  үшiн  жетi-сегiз  жыл  қылқылдап  жүрiп,  өз 
армандарына жеттi. Мен оған өкiнгем де жоқ. 
Жанарбек  Әшімжан:  Ел  iшiнде  «Жаманқұловтың  тұсында  театр 
коммерциялық  нысанға  айналып  кеттi»  деген  де  сөз  болды.  Бұл 
қаншалықты рас?
тұңғышбай  Жаманқұлов:  Осы  әңгiменiң  негiзi  бар  ма,  ойлаң- 
даршы?  Театр  базар  болып  кеттi  ме?  Сол  кездегi  «Турандот»  деген 
мейрамхана күнi бүгiнге дейiн тұр.
Жанарбек Әшімжан: Сол кездерi «Жаманқұлов шетелден автокөлiк 
әкелiп сатып жатыр» деген де әңгiме шықты...
тұңғышбай Жаманқұлов: Ол тiптен өтiрiк. Мен шетелден қалай 
көлiк әкелем? Керiсiнше, мен осындағы «Daewoo» деген компанияның 
басшыларын демеушiлiкке көндiрiп, театрға екi автобус, бiр ауыр, бiр 
жеңiл  автокөлiктi  тегiн  алдырдым.  Оның  алдында  Мәмбетов  мiнген 
жалғыз қара «Волга» ғана жүретiн, қалғаны қирап сарайда тұрды. Мен 
сол қирап тұрған көлiктердiң өзiн қайта жасатып, iске асырдым. Кейiн 
мен кеткен соң, ол көлiктердiң бәрi сатылды.
Жанарбек  Әшімжан:  Бүгiнгi  репертуарлық  саясатқа  көңiлiңiз 
тола ма? 
тұңғышбай  Жаманқұлов:  Осыдан  бiр-екi  жыл  бұрын  театрдың 
репертуары майдаланып, 60-жылдары облыстық театрларда қойылған 
дүниелердi қайта қойған кездер болды. Мұның бәрi театрдың жұмысы, 
оны бәлендей жамандауға болмайды. Дегенмен, iлгерiде түсiп қалған 
«Абай»  секiлдi  қойылымдар  баяғы  режиссерлық  шешiммен  қайта 
қойылды. Оның қажетi бар ма едi? Осындай нәрселердi жиналыстарды, 
сұхбаттарымда ашық айтам. Бұл театрда менiң сұхбатымды оқымайтын 
адам  жоқ.  Қайсыбiр  газетке  «Мен  бұл  театрдан  қуса  да  кетпеймiн, 
өйткенi менiң жүзiм жарқын» деген сипатта сұхбат бергем, соның астын 
сызып тұрып дәлiздегi тақтаға iлiп қойыпты. Әдейi. Және ол тақтада 
өтiрiк мақтаған, тапсырыспен жазылған мақалалар да iлiнiп тұрады. 

232
Дегенмен,  қазiр  жаман  емес.  Жалпы,  репертуарға  байланысты 
театрдың басшысын жамандауға болмайды. Пьеса жоқ болса не iстейдi?
Жанарбек  Әшімжан:  Әлгiнде  бiр  сөзiңiзде  актерлардың  құрамы 
туралы  айтып  қалдыңыз.  Театрдың  дәл  қазiргi  актерлық  құрамына 
қандай пiкiр бiлдiресiз? 
тұңғышбай  Жаманқұлов:  Қазiргi  актерлық  труппаның  негiзгi 
80-90  пайызы  жастар.  Ол  да  менiң  кезiмде  жасалған  саясат.  Бүгiнгi 
басшылықтың тұсында да театрға бiраз жастар келдi. Мен керiсiнше, 
бiраз  үлкен  кiсiнi  «апа»,  «ата»  деп  жүрiп  зейнеткерлiкке  жiбердiм. 
Кейбiрiмен келiсiм-шарт бойынша жұмыс iстедiм.
Жанарбек Әшімжан: Бiраз бұрын елге аты кеткен үлкен актерлар 
сiздiң  үстiңiзден  арыз  түсiрдi.  Сот  болды.  Сiз  әйгiлi  әртiстердi 
«профнегодный» деп жұмыстан босатқанбысыз, әйтеуiр бiр үлкен шу 
болды ғой. 
тұңғышбай  Жаманқұлов:  Оның  бәрi  өтiрiк.  «Профнегодный» 
дегендi  ойлап  шығарған  менiң  оппоненттерiм.  Олар  әлгi  белсендi 
әртiстердi,  былайша  айтқанда,  өз  мақсаттарына  таптырмас  құрал 
ретiнде пайдаланған. Мен ол кезде кезектi еңбек демалысында болғам.
Жанарбек Әшімжан: Сiз сотта жеңiлiс таптыңыз ғой. Әлгi әртiстер 
соттың шешiмiмен театрға қайта оралды емес пе?
тұңғышбай Жаманқұлов: Сотта менi жеңiлдiрдi ғой, не iстейсiң? 
Бiзде  ондай  да  жағдайлар  болады.  Заң  бойынша  жасалған  нәрсенi 
жоғарыдан  зорлықпен  жеңдiрттi.  Судьялар  сатылды,  сендерге  осы 
ақиқатты айтайын ба?
Ешқайсысы репертуарда жоқ, тiптi, бiреуi әлi күнге дейiн қазақша 
бiлмейдi. Және бұл шешiмдi мен емес, арнайы комиссия шығарған, яғни, 
олар аттестациядан өтпей қалғандар. Менiң мақсатым – сол әртiстердiң 
бәрiн қуу емес, заңға бағындыру болған. Әртiс заты не бала-шағамен, 
не театрмен болуы керек. Және олардың денi институтта сабақ беретiн. 
Жанарбек  Әшімжан:  Соңғы  кездерi,  әсiресе,  «Көшпендiлер» 
фильмi түсiрiле бастаған тұста сiздiң үнiңiз актерлардың iшiнде ерекше 
естiлдi.  «Көшпендiлер»  жайлы  пiкiрiңiздi  бiр  емес  бiрнеше  мәрте 
айттыңыз. Жалпы, бiзге бүгiнгi кино саясаты төңiрегiнде көкейiңiзге 
түйiп жүрген мәселелердi айтсаңыз?
тұңғышбай  Жаманқұлов:  Жалпы,  өнердi  басқаруға  болмайды. 
Өнердi қақпайлау емес, қаупайлау керек. Қазiр бiздiң киноның басында 
жүргендер бастық болады, қақпайлайды. Басты кiнә осында. Қазiр қазақ 
киносының басында Сергей Әзiмов дейтiн амбициясы Алатаудай адам 
отыр. Өзi документалист, бұрын үлкен ұжыммен жұмыс iстемеген, өзi 
режиссер, өзi түсiрушi болған. Ал осындай азамат басқарып отырған 
кино  өндiрiсi  төңiрегiнде  қандай  толымды  пiкiр  айтуға  болады?  Топ 

233
құрып, киностудияны айнала қоршап алғандар. Өздерi кино түсiредi, 
өздерi актер таңдайды. Киноның маңайы шым-шытырық саясат.
Ал  «Көшпендiлердiң»  түсiрiлуiне,  ақша  бөлiнуiне  Әзiмовтiң 
ешқандай  қатысы  жоқ.  Бұл  идеяны  алғаш  президентке  бұрынғы 
министрлер  айтқан.  Баққожа  Қасымжанов  дейтiн  «Қазақфильмнiң» 
бұрынғы басшысының да еңбегi бар. Идея толық пiсiп-жетiлiп, ақша 
бөлiнген тұста Әзiмов келiп қонжиды. Керек десеңiз, «Көшпендiлер» 
тiкелей президенттiң қамқорлығымен жүзеге асырылған дүние. Ал бiз 
оның жұлым-жұлымын шығардық. 
Баяғыда  Нұрекеңнiң:  «Кино  мамандарына  Абылай  хан  туралы 
фильм түсiрiңдер дегенiме төрт жыл болды, олар әлi таласып жатыр, 
ендi не болар екен?», – дегенiн өз құлағыммен естiгем. Ақыры фильм 
түсiрiлдi, алайда онда ағайындық, жең ұшынан жалғасу кең етек алды. 
Мұндай пиғыл орын алған жерде өнер тумайды. Әрине, рөл жөнiнде 
менiң  еш  өкпем  жоқ.  Құдайға  шүкiр,  америкалық  режисерлер  менi 
рөлсiз  қалдырмады.  Ойнадым.  Менi  бiздiң  жiгiттер  сызып  тастаған 
жерiнен  солар  тауып  алды.  Оқиға  кездейсоқ  болған.  Америкалықтар 
Қазақстанға келедi де актерлер iздей бастайды. «Сардар» деген фильмдi 
тамашалап отырып менi көрiп, «мынау қайда, табыңдар» дейдi. Өйткенi 
«Көшпендiлерге»  түсетiн  актерлердiң  фотосуретi  арасында  мен 
жоқпын. Қойшы, сонымен фильм түсiрiлетiн кезде Әбiлқайырды емес, 
Уәли  сұлтанды  сомдайтын  болдым.  Ақыры  бастапқы  шешiм  қайта 
қабылданды.  Сөйтiп,  Әбiлқайырды  кинода  үш  рет  ойнадым.  Мәселе 
онда емес, менi қынжылтатыны мынау: «Көшпендiлер» – жылда бола 
беретiн жоба емес. Оның үстiне президенттiң өз ықыласымен атқарыл- 
ған  шара.  Соған  осындай  жауапсыздықпен  қарағандары  жаныма  ба- 
тады, намысым келедi. Киноға түсiрмей қойса да шындықты қорықпай 
айттым: «Әрқайсыңда екi машина, базарға – мерседес, тауға – джип. 
Қаржыны  шаша  бермеңдер,  жетпей  қалады,  америкадан  топырлатып 
шақыра бермеңдер, бiзде де мықты актерлер көп», – дедiм. Тым құрыса, 
Абылай ханға қазақтың жас жiгiтiн түсiру керек едi. Абылай хан менiң 
рөлiм деп отырған жоқпын. «Көшпендiлерде» оның жастық шағы ғана 
бейнелендi емес пе? Ал Әбiлқайыр – менiң рөлiм. Бiрақ оның соғыс 
алдындағы  дайындығы,  билердi  шақыруы  сияқты  көптеген  тұстарын 
қысқартып тастады.
Жанарбек Әшімжан: Неге?
тұңғышбай  Жаманқұлов:  Белгiсiз.  Есесiне  жоңғарлар  әрекетi 
көбейiп  кеттi.  Сосын  мен  жiгiттерге  «бұл  фильмдi  «Көшпендiлер» 
демейiк, «Ғалдан Сереннiң қазақ елiне жасаған соңғы шабуылы дейiк» 
дедiм. Бiрақ фильм жақсы.
Жанарбек Әшімжан: Өзiңiзге ұнады ма?

234
тұңғышбай Жаманқұлов: «Көшпендiлер» фильм ретiнде ұнады. 
Бiрақ тарихтан мақрұм, ата дәстүрден жұрдай жастарға көруге болады. 
Ал тәуелсiз мемлекет болып қыруар қаржы бөлген фильм ел күткендей 
болмады. 
Және менiң төңiрегiмде «Жаманқұлов ақшаға таласыпты» деген де 
әңгiмелердi көбейттi. Оның бәрi өтiрiк. Мен ақшаға таласқан жоқпын. 
Мұндай  жел  сөздi  менiң  қарсыластарым  әдейi  таратып  жүр.  Рас, 
«Көшпендiлерге» түскеннен кейiн мен он мың доллар алдым. Өмiрiмде 
кинодан мұндай ақша алып көрген емеспiн. Әлгi менiң қарсыластарым 
менi үлкен кiсiге дейiн жамандаған. Кино түсiру алаңына елбасының 
өзi  келдi.  Алдынан  шығып  амандастық.  «Өй,  Тұңғышбай  сенi 
былшиып семiрiп кеттi деп едi, нормальный екенсiң ғой» дедi. «Аға, 
мен баяғыдан осылаймын» дедiм. Осы театрдан кетерiмде де «Нұреке, 
менi қабылдаңыз» дедiм. Қабылдады. 

жүктеу/скачать 1,78 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: