1 Бес томдық шығармалар жинағы Телжан Шонан лы Оқу құралдары, оқулықтар

Бес томдық шығармалар жинағы
159
Шонанов Т.
Учебник 
казакского языка
Для русской школы
ЧАСТЬ ПЕРВАЯ
4-год
Утверждено коллегией наркомпорса КССР
Ответств. ред. Кенесбаев.  
 
 Тех. ред. Никешин
Набрано, верстано и отпечано в типографии № 1. Алма-Ата. Зак. 
№3710. Издат. № 74. Уполлито № 1-712. Художники: Тараканов, Данилов. 
Ответственный корректор автор. Передано в работу 20-VIII-33 г. Группа 
А-19. Статформат А-5. Печатных листов 6. Количество печатных знаков в 
листе 42000.
Тираж 45000.

Бес томдық шығармалар жинағы
160
Бірінші бөлім
Часть первая.
Вводный курс. 
Кіріспе күрс. 
№ 1.
(бірінші нөмір)
  
 
 
 
 
 
 
 
 
Бала. 
Балалар.
Бала. Балалар.
Балалар амандасады.
Бала амандасады.
Жолдас амандасады.
Жолдастар амандасады.
Ол амандасады.
Олар амандасады.
Ол жолдас.  
 
Жодлас аман.
Олар жолдастар.  
 
Жолдастар аман.
Ол бала.  
 
 
Бала аман.
Олар бабалар.   Балалар аман.
Ол аман.
Олар аман.

Бес томдық шығармалар жинағы
161
Аман ба? – 
аман.
Жолдас, аман ба?  
– аман.
Аман ба, жолдас?  
– аман. 
Жолдастар, аман ба?  
– аман. 
Жолдастар аман ба?  
– аман.
Аман ба, жолдастар? – 
аман.
Аман ба, жолдастар? – 
аман.
Бала, аман ба? – 
аман.
Аман ба, жолдастар? – 
аман.
Балалар аман ба?  
– аман. 
Аа, Бб, Жж, Дд, Лл, Мм, Нн, Рр, Сс, Ыы, Оо.
Аа, Бб, Жж, Дд, Лл, Мм, Нн, Рр, Сс, Ыы, Оо.
Байқа (Заметь): на каком слоге ставится ударение и где стоит вопроси-
тельная цастица ба? 
Жұмыс (работа): Завести особую тетрадь для словаря и ежедневно вы-
писывать туда новые слова в алфавитном порядке. Задавайте эти вопросы 
друг другу в классе, утром при встрече, дома сестрям, братьям.
№ 2
(Екінші нөмір)
 
Мынау мен. 
Мынау сен. 
Мынау ол. 
 
Мынау кітап. 
Мынау дəптер. 
Мынау есік. 

Бес томдық шығармалар жинағы
162
Сен отыр!  
 
Жолдас, сен отыр!
Сен айт!  
 
 
Жолдас, сен айт!
Сен кел!  
 
 
Жолдас, сен кел!
Сен жаз!  
 
Бала, сен жаз!
Сен аш!  
 
Петір, сен аш!
Сен жап!  
 
 
Серожа, сен жап!
Сен ал!     Антон, сен ал!
Сен бер!  
 
Олə, сен бер!
Сен тұр!  
 
Женə, сен тұр!
Сен мұнда кел.
Мынау не? 
  – 
Бұл дəптер.
Əңгіме. 
(газговор-беседа)
Петір, сен есік аш! Енді жап! Жарар, енді отыр!
Антон, сен кітап ал! Енді кітапты аш! Енді жап!
Серожа, сен дəптер ал! Енді дəптерді аш! Енді жап!
Женə, сен тұр! Енді кітап ал! Енді кітапты аш!
Енді кітапты жап. Енді мұнда кел! Енді кітапты мұнда бер! Жарар, енді 
отыр!
Анə, тұр, мұнда кел, кітап бер! Жарар енді отыр!
Банə, сен тұр, айт мынау не? – Бұл кітап. – Жарар, сен отыр!
Мынау не, Берə сен тұр айт! – Бұл есік, бұл кітап, бұл дəптер. – Жа-
рар, Берə, сен отыр.
Йй, Ее, Іі, Тт, Пп, Кк, Шш, Зз, Ұұ, Уу, Əə.
Йй, Ее, Іі, Тт, Пп, Кк, Шш, Зз, Ұұ, Уу, Əə.
В казакском языке ударение находится большею частью на 
последнем слоге.
№ 3.
(Үшінші нөмір)
 
Жорнал жатыр. 
Қағаз жатыр. 
Бор жатыр.

Бес томдық шығармалар жинағы
163
 
Гəзет жатыр. 
Тақта тұр.
Қарындаш жатыр.
Қалам жатыр.
Қаламұш жатыр.
 
Сыйа жатыр. 
Пышақ жатыр. 
Əңгіме.
(разговор, беседа, рассказ)
Мынау не, Петə, тұр, сен айт! – Бұл кітап. – Жарар, Петə, сен енді отыр!
Мынау не, Маша, тұр, сен айт! – Ол дəптер. – Жарайды, Маша, сен енді 
отыр!
Мынау не, Манə, тұр, сен айт! – Ол жорнал. – Жарайды, Манə, сен енді 
отыр!

Бес томдық шығармалар жинағы
164
Мынау не, Банə, тұр, сен айт! – Ол бор. – Жарар, Банə, сен енді отыр!
Мынау не, Көлə, тұр, сен айт! – Бұл қағаз. – Жарайды, Көлə, енді сен 
отыр!
Мынау не, Нійна, тұр, сен айт! – Бұл пышақ. – Жарайды, Нійна, сен 
енді отыр!
Мынау не, Даша, тұр, сен айт! – Бұл гəзет. – Жарайды, Даша, сен енді 
отыр!
Мынау не, Басə, тұр сен айт – Бұл сыйа. – Жарайды, Басə, сен енді отыр!
Мынау не, Өлə, тұр, сен айт! – Ол қарындаш. – Жарайды, Өлə, сен енді 
отыр!
Мынау не, Мійша, тұр, сен айт! – Ол қалам. – Жарайды, Мійша, сен отыр!
Мынау не, Надə, тұр, сен айт! – Ол тақта. – Жарайды, Надə, енді сен 
отыр. 
Ққ, Ғғ, Өө, Гг.
№ 4.
(Төртінші нөмір)
 
Теңге жатыр (сом).  
Шелек тұр. 
Күрек тұр.
Сүурет ілүулі тұр.

Бес томдық шығармалар жинағы
165
Мынау не, Петə, сен тұр, айт! – Бұл теңге. – жақсы, Петə сен отыр.
Мынау не, Райа, сен тұр, айт! – Ол шаңғы. – Жарар, Райа, сен отыр. 
Мынау не, Нүура, сен тұр, айт! – Бұл сүурет. – Жақсы, Нүура, сен енді отыр.
Мынау не, Саша, тұр сен айт! – Бұл күрек. – Жарайды, Саша, Енді сен отыр.
Мұнда  не  жатыр,  Олə,  тұр,  сен  айт! – Мұнда  теңге  жатыр. – Жақсы, 
Олə, сен енді отыр. 
Мұнда  не  жатыр,  Грійша,  тұр,  сен  айт! – Мұнда  кітап,  қағаз,  дəптер, 
қарындаш, қалам, бор, қаламұш жатыр. – Жарар, Грійша, сен енді отыр. 
Мұнда не тұр, Мійтə, тұр сен айт! – Мұнда шелек, күрек, сыйа тұр. 
Мұнда кім отыр, Болодə, тұр, сен айт! – Онда бала отыр. Онда 
Олə отыр. Онда Петə отыр – Жақсы, Болодə, сен енді отыр. 
Үү, Ңң.
Қызыл əскер – қаһарман.
Қаһарман қызыл əскер. 
Һһ
№ 5.
(Бесінші бөлім).
Қазақша əліппе. 
Казакский алфавит.
№ 
(іреті)
№ 
попор
Қазақ 
əріптері.
Казакские 
буквы.
Аты.
Название 
буквы
Орысша айтылұу 
шамасы.
Приблизительное 
произношение по 
русски
Ескертүу. Примечание. 
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
Аа
Бб
Шш
Жж
Дд
Ее
Əə
Гг
Ғғ
Һһ
Іі
Йй
Кк
Лл
Мм
Нн
Ңң
Оо
Өө
А
Бе
Ше
Же
Де
Е
Ə
1
)
Ге
Ға
2
)
Һа
3
)
І
4
)
Йот
Ке
Ел
Ем
Ен
Ең
5
)
О
Ө
6
)
А
Б
Ш
Ж
Д
-
А
Г
-
-
Ы
Й
К
Л
М
Н
-
О
О
1) Везде в слове Ə звучит как 
ударное  согласное  русское  Я 
как в словах типа: землЯ, ко-
лЯска, Рязань, тЯга, мЯгок.
2)  Ғ – глубокозадний  отвер-
девший  звонкий  звук,  его 
глухой двойной – қ. Пишется 
исключительно в твердых со-
четниях.
3)  Гортанный  звонкий  при-
ступ  к  произношению  сле-
дующего  гласного.  Һ – еще 
называют 
придыхательным 
звуком,  он  не  имеет  своей 
установия**  произношения  и 
употребляются очень  редко  и 
в иностранных словах.

Бес томдық шығармалар жинағы
166
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
Пп
Ққ
Рр
Сс
Тт
Ұұ
Уу
Үү
Зз
Ыы
Пе
Қа
7
)
Ер
Ес
Те
Ұ
8
)
** Ұ
9
)
Ү
10
)
Зет
Ы 
П
-
Р
С
Т
-
-
-
З
Ы 
4) Мягкое разновидность – ы 
произносится  приблизитель-
но  как  послеударное  осла-
бленное  русское  е  в  словых 
типа: хочет, учитель. Пишется 
в мягких сочетаниях.
5)  Ң – отсутствующий  в  рус-
ском  языке  звук.  Для  произ-
ношения  ң  органам  произно-
шения дать такой же уклад, и 
язык не поднимать, а прижать 
к  нижней  челюсти  и  струю 
воздуха вывости в нос. 
6) Ө – мягкая разновидность о
пишеться в мягких сочетаниях.
7)  Қ – отсутствующий  в  рус-
ском  языке  глубокозадний 
клухой  звук,  его  звонкая  раз-
новидность – ғ. на верных по-
рах произносить қ как русское 
х, чем к. Пишется қ исключи-
тельно в твердых сочетаниях. 
8)  Ұ – более  короткий  глас-
ный,  чем  русское  у  и  звучит 
приблизительно  как  после-
ударное  русское  о  в  словах 
типа: лесом, летом, выбор.
9) У – полугласный у и встре-
чается  всегда  в  соседстве  с 
гласными. 
10) Ү – мягкая разновидность 
звука ұ, встречаемый в мягких 
сочетаниях.
Жұмыс: Выучить алфавитный порядок букв. Списать в тетрадь алфав-
ть. Приготовить таблицу аофавите и вывесить на стене. 
№ 6.
(Алтыншы нөмір)
Дауысты дыбыстар. 
Гласные звуки.
Дауысты дыбыстар мыналар: а, о, ұ, ы, е, ə, ө, ү, і.
Спишите и подчеркните гласные звуки. 
Бұл кілас. Мұнда көп бала отыр. Мұнда бар бар. Мұнда тақта бар. Мұн-
да бор бар. Мұнда көп кітап бар. Мұнда жақсы дəптер бар. Мұнда сүурет 
бар. Мұнда есік, пеш, терезе бар. Мұнда таза. 
Пійəнер таза бор!
Пійəнер азір бол!

Бес томдық шығармалар жинағы
167
Гласные казакского языка по-парно делятся на твердые и мягкие. Твер-
дой разновидности не имеет лишь е. 
Твердые глассные: а, о, ұ, ы.
Мягкие гласные: е, ə, ө, ү, і.
Жұмыс: Заучить мягкие и твердые гласные. 
№ 7.
(Жетінші нөмір)
Прочтите, спишите, подчеркните твердые гласные один раз, а мягкие 
– два раза и обратите внимание, встречаются ли в одном в том же слове 
мягкие и твердые гласные:
Кіласта мына нəрселер бар: тақта, қалам, қарындаш, қаламұш, дəптер, 
сыйа,  бор,  қағаз,  үстел,  орындық,  ышкап,  шүбірек,  кітап.  Кіласта  кітап, 
қағаз көп. Кілас таза. Тақта таза. 
Тақта тұр. Кітап жатыр. Бала отыр. Кіласта көп бала отыр. Мұнда көп 
нəрсе тұр. мұнда нəрсе таза, жақсы. 
Қорытұу_:_О'>Қорытұу: (вывод) В казакском языке в одном и том же слове глассные 
бывают или лишь мягкие или лишь твердые. Исключение составляют 
иностранные слова, как напр: кітап, кілас и др. 
Жұмыс: Напишите недостающие гласные а или е. 
Жекеше 
Көпше
единств. число 
множ. число
Бала 
балалар.
Тақта 
тақтал-р
Сыйа 
сыйл-р
Нəрсе 
нəрселер
Дəптер 
дəптерл-р
Мына 
мынал-р
Бор 
борл-р
Үстел 
үстелд-р
Қағаз 
қағаз-р
Жолдас 
жолдаст-р
Дыбыс 
дыбыст-р
№ 8
(Сегізінші нөмір)
Сравните произношение о и ө в следующих казакских и русских словах:
Тол 
бол 
қол 
қон
Төл 
бөл 
кол 
көн
Только 
больше 
кольцо 
конь
Қорытұу: О встречаются в твердых, а е в мягких сочетаниях.

Бес томдық шығармалар жинағы
168
Сравните произношение казакских а, ə и русского я в следующих словах:
Ал 
сан 
аз 
нан
Əн 
сəн 
əзір 
нəн
 
Білəл 
тəртіп 
нəн
 
Земля 
тяжесть 
няня
Қорытұу: Ə выговаривается мягче чем а приблизительно как ударное 
русское я, стоящие после согласного.
Əңгіме. 
Пійəнер əзір бол. Пійəнер қашанда əзір. Пійəнер тəртіпті бол. Қызыл 
əскер əзір бол! Қызыл əскер қашанда əзір. Қызыл əскер тəртіпті. 
Бала таза бол. Бала санды бөл. Сол қол. Үлкен көл.
№ 9
(Тоғызыншы нөмір)
Сравните произношение ы и і и всего слова, в котором стоит ы или і. 
Сыз 
қыр 
тый
Сіз 
кір 
тій
Сравните произношение і с русским неударным е, стоящем после уда-
рение в следующих словах:
Тіл 
тірі 
кір
Учитель 
матери 
буккер
Қорытұу_:_у_,_й'>Қорытұу: і есть мягкая разновидность звука ы и произноситься при-
близительно как послеударное русское е. 
Сравните произношение ұ и ү и всего слова, в котором они стоят.
Ұр 
ұрады 
сұр 
тұр 
тұсы
Үр 
үреді 
сүр 
түр 
түсі
Сравните произношение ұ с русским послеударным о, стоящим после 
ударения:
Тұман 
сұм 
құм 
тұт
Летом 
лесом 
э-хом 
этом
Қорытұу: ұ есть твердая разновидность звука у и поризноситься при-
близительно как русское полседарное о.
№ 10
(Оныншы нөмір)
Дауыссыр дыбыстар
Согласные звуки
Дауыссыз дыбыстар мыналар:
б, ш, ж, д, г, ғ, һ, й, к, л, м, н, ң, п, қ, р, с, т, у, з.

Бес томдық шығармалар жинағы
169
Согласные звуки казакского языка по-парно делятся на глухие (қатаң) 
и звонкие (ұйаң), при этом некоторые звонкие не имеют соответствующих 
глухих:
Глухие: п, т, с, ш, к, қ
Звонкие: б, д, з, ж, г, ғ, р, л, м, н, ң, у, й, һ.
Найдите по карте перечисленные города, спишите их названия и под-
черкните звонкие один раз, а глухие звуки – два раза. 
Қазағыстан қалалары:
Алматы,  Семей,  Керекүу,  Қарқаралы,  Ақмола,  Атпасар,  Көкшетау, 
Қызылжар, Қостанай, Торғай, Ырғыз, Ақтөбе, Темір, Ойыл, Жымпыйты, 
Теке, Үйшік, Қызыл-орда, Түркістан, Шімкент, Əулійе-ата, Жəргент тағы 
басқалар.
№ 11
(Он бірінші нөмір)
Бақыла (наблюдай): с какого звука, глухого или звонкого, начинается 
приставке,  если  в  конце  корня  стоит  глухой  звук?  А  если  в  конце  корня 
стоит звонкий звук, или гласный звук?
Мынау кілас. Кіласта нəрсе көп. Кітап үстелде жатыр. Бала орындықта 
отыр.  Балалар  партада  отыр.  Тақта  ійденде  тұр.  оқытұушы  орындықта 
отыр. Парталар ійденде тұр. шүбірек терезеде жатыр. Бор тақтада жатыр. 
Сыйа ышкапта тұр.
Менде дəптер юар. 
Сенде пышақ бар. 
Онда қағаз бар. 
Кімде кітап бар?
Антонда, Петірде, Тараста, Бөрійсте кітап бар. 
Қорытұу: Если корень слова оканчивается на глухой звук, то приставка 
начинается с глухого звука. Усли корень оканчивается на звонкий или глас-
ный звук, то приставка начинается со звонкого звука. 
Спишите и вместо черточки поставьте т или д. 
Қалқоз-а мектеп бар. 
Мектеп-а бала көп. 
Мектеп таза жана жақсы
Бала-а кітап, дəптер көп. 
Бала-а жаңа əліппе бар. 
Мен-е жаңа əлеппе бар. 
Мен-е қазақша жаңа əліппе бар. 
Мен-е қазақша жаңа əліппе бар. 
Кітап-а жақсы сөз бар. 

Бес томдық шығармалар жинағы
170
Кілас-а тақта, үстел, орындық бар. 
Орындық-а оқытұушы отыр.
Балалар парта-а отыр. 
№ 12.
(Он екінші нөмір)
Бақыла: В соседстве с какими звуками стоит у и й.
Сыйа үстелде тұр.
Үстел еденде тұр. 
Сұу сауытта тұр. 
Пійəнер оқұуда отыр. 
Оқытұушы кіласта отыр. 
Сергей мұнда отыр. 
Қорытұу: у, й всегда стоят в соседстве с гласными звуками.
№ 13
(Он үшінші нөмір)
Бақыла: В каких случаях пишется ұу и үу. 
Оқытұушы 
Берүу 
Оқұу
Оқұушы 
Тұрұу 
Шұура
Сұу 
Отырұу 
Ұура
Тұу 
Жазұу 
Нүурə
Жұу
Келүу
Қорытұу: Там, где слышится долго как русское у, пишется в твердых 
словах ұу, а в мягких үу.
Жұмыс: Спишите и вместо черточки поставьте ұу или үу.
Бала қол ж-.
Пійəнер қызыл т- алды. 
Маған а- бер. 
Сабақ оқ- керек. 
Қағаз жаз- керек.
Сөз айт- керек. 
Есік аш- керек. 
№ 14
(Он төртінші нөмір)
Бақыла: В каких случаях пишется ый и ій. 

Бес томдық шығармалар жинағы
171
Мəшійне 
Мыйша
Сыйа 
Бəсійлій
Сыйыр 
Терентій
 
Ійра
 
Нійна
Қорытұу: Там, где слышится долго как русское ұ, пишется в твердых 
словах ый, а в мягких ій. 
Жұмыс: Спишите и поставьте вместо черточки ый или ій.
Аты
Бар
Жоқ
Бөр –а . . . . . . 
 
Дым– р . . . . . . .
Емел – əн . . . . . . .
Екəтер – нə . . . . . .
Гр – гөр. . . . . . .
З – нəдə . . . . . . .
М – қа – ыл . . . . . . 
+
+
+
+
+
+
+
№ 15.
(Он бесінші нөмір)
Бақыла: Какие звуки не встречаются в конце казакских слов.
Кітап
Сағат
Есік
Жоқ
Көп
Қорытұу: В конце казакских слов не бывает б, д, г, ғ, а бывает п, т, к, қ. 

Бес томдық шығармалар жинағы
172
Екінші бөлім.
Часть вторая.
Оқұу, жазұу жəне сөйлеу. 
Чтение, письмо и разговор. 
№ 1 сабақ
№ 1 урок
Жолдастар, амансыңдар ма?
Шүкір.
Жолдастар, отырыңдар!
Жолдастар, шұуламаңдар!
Жолдастар, сабақ бастаймыз.
Жолдастар, қазақша сабақ бастаймыз. 
Тыңдаңдар!
§ 1
Сұрау: Кім?
Мынау  кім?  жолдас,  Петроп,  тұр  сен  айт! – Ол  Сергейіп,  Сен
кім? – Мен Петроп. Мен кім? – Сен оқытұушы. Жақсы, Петроп, сен енді 
отыр.
Бұл кім? жолдас, Гөлдман, тұр сен айт! – Бұл жолдас Беккір. – Сен кім? 
– Мен Гөлдман. Мен кім? – Сен оқытұушы жодас Шапұшнійкөп. – Жарай-
ды, Гөлдман, сен енді отыр. 
§ 2.
Жазұу.
Балалар, дəптер мен қалам алыңдар!
Маша, Мұнда кел, тақтаға жаз!
Сендер көшіріңдер! 
Маша, жаз!
Жолдастар аман ба?
Жолдастар, қата бар ма? – Қата жоқ. – Жақсы, Маша отыр. Шұура, енді 
мұнда сен кел! Жаз!
Жолдастар, шұулама!
Қараңдар, қата бар ма? – Қата жоқ. – Жақсы, көшіріңдер. Шұура, сен 
отыр. Даша, енді сен кел! Жаз!
Жолдастар, отырыңдар!

Бес томдық шығармалар жинағы
173
Қараңдар, қата бар ма? – Қата жоқ. – Жақсы, көшіріңдер! Даша, сен 
отыр. Банə, енді мұнда сен кел! Жаз!
Жолдастар, сабақ бастаймыз!
Қараңдар, қата бар ма? – Қата жоқ. – Жарайды, көшіріңдер!
§ 3
Жолдастар, енді кітап ал!
Жолдастар енді кітап аш!
Петə, № 1 сабақ оқы! Райа, сен бері қарай оқы. Райа болды, Кəтə, енді 
сен əрі оқы. 
Балалар  сабақ  бітті.  Жолдасттар,  сабақ,  бітті.  Жолдастар,  қош!  Қош, 
қош, қош!
№ 2 сабақ
№ 2 урок
Аман ба, жодластар!
Отрыңдар!
Шұұуламаңдар!
Тыңдаңдар! 
Сабақ басталды. Қазақ тілі болады. «Атың кім» деген сұрауды оқый-
мыз. Мен сұраймын, сендер жауап беріңдер. 
§ 1
Атың кім? деген сұрау. 
Атың кім? Семенов тұр, сен жауап бер! Атың Төлə. Менің атым Төлə. – 
Жарайды, Төлə сен енді отыр!
Оның аты кім№ Сергейіп, тұр сен айт! – Оның аты Көлə. Аты Көлə. – 
Жарайды, Сергейіп енді сен отыр!
Əкең  аты  кім?  Сенің  əкең  аты  кім?  Петə  тұр,  сен  жауап  бер! – Əкем
аты Антон. Менің əкем аты Антон. – Жақсы Петə, сен енді отыр! Оның 
əкесінің аты кім? – Оның əкесінің аты Александыр. Əкесінің аты Алексан-
дыр. 
Пəмійлійең  кім?  Сенің  пəмійлійең  кім?  Маша,  тұр  сен  айт. – Менің 
пəмілійем Красноуа. Пəмілійем Красноуа. Жарар, Маша сен енді отыр! – 
оның пəмілійесі кім? Шұура, тұр сен жауап бер! Оның пəмілійесі Нөуій-
көп. Пəмілійесі Нөуйікөп. 
Жазұу. 
Лійза, сен мұнда кел! Атыңды, пəмілійеңді жаз! 
Қараңдар! Қата бар ма? – Қата жоқ. – Жақсы, Лійза, сен енді отыр. 
Шұура сен тақтаға кел! Атыңды, пəмілійеңді жаз!

Бес томдық шығармалар жинағы
174
Балалар  қараңдар!  Қата  бар  ма? – Қата  бар.  Қайда  қата  бар?  Шұура 
деген сөзде қата бар. Онда не керек? Онда «ұу» керек. Шұура, түзет! Жа-
райды енді отыр!
Бөлдə, енді, сен тақтаға кел! Атыңды, пəмілійеңді жаз!
Балалар, қараңдар, қата бар ма? Қата бар. Қата қайда бар? Қата Мый-
қойлоп деген сөзде. Онда не керек? Онда «ый» керек. Бөлөдə, түзет! Жа-
райды енді отыр!
Учитель пишет на доске и громко произносит, а ученики списывают в 
свои тетради. 
Осы шақ – простое настоящее время. 
Жекеше – единств. число. 
Көпше – множеств. число.
1-жақ. 
Мен тұрмын. 
Біз тұрмыз.
 
Мен жүрмін. 
Біз жүрміз.
2-жақ. 
Сен тұрсың. 
Сіз тұрсыз.
 
Сен жүрсің. 
Сіз жүрсіз.
3-жақ. 
Ол тұр. 
Олар тұр.
 
Ол жүр. 
Олар жүр.
§ 2.
Оқұу. 
Балалар, енді кітап алыңдар!
Енді, кітап ашыңдар!
Енді мен оқыймын тыңдаңдар!
Енді, Мійтə, сен оқы! Енді, Райа, сен əрі оқы! Енді, Нəдə сен əрі оқы. 
Енді, Даша қайта оқы!
Мійша мұнда кел. Сергей онда бар. Саша кітап оқы. Шұура жазұу жаз. 
Əлексей отыр, кітап оқы. Бəсійлій тұр, жауап бер. Оқытұушы орындықта 
отыр. Оқұушылар партада отыр. 
Мен жүрмін. Сен жүрсің. Ол жүр. Мен партада отырмын. Сен орын-
дықта отырсың. Ол партада отыр. 
Сіз  орындықта  отырсыз.  Біз  партада  отырмыз.  Сіз  кіласта  сабақта 
отырсыз. Біз кіласта сабақта отырмыз. Олар кіласта сабақта отыр. 
Қорытұу: 1) Корень глагола-повенительное наклонение 2-го лица един-
ственного числа.
2) В настоящем времени к корьню прибавляются следующие пристав-
ки: 
 
Един. числе. 
Множ. числе.
В 1-ом лице – 
мың-мін, 
мыз-міз.
Во 2-ом лице – 
сың-сің, 
сыз, сіз. 
3) Настоящее время в 3-м лице не имеет приставок.

Бес томдық шығармалар жинағы
175
№ 3 сабақ. 
Аман  ба,  жолдастар!  Отырыңдар!  Шұуламаңдар!  Тыңдаңдар!  Жауап 
беріңдер! Қазақша сабақ басталады. «қайда қашан?» деген сұрауды оқый-
мыз. Мен сұраймын, сендер жауап беріңдер. 

жүктеу/скачать 3,66 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: