Мазмұны: Содержание Бірінші бөлім. Кіріспе

Мазмұны:
Содержание
Бірінші бөлім. Кіріспе
Гірəмəтіке жəне басқа жаттығұулар...................................................6 бет
Теме-тема Грамматич. и др. навыки...................................................8 стр.
№ 1. Приветствия. Вопросительная частица ма? 
№ 2. Обращение к человеку. Ударение 
№ 3. Разговор – диалог: Произношение қ, ғ, ө 
№4. Обращение учителя к ученикам. Произношение ң, ү, и  др. звуков
№ 5. Алфавит. Произношение трудных звуков 
№ № 6-7. Классные предметы. Гласные твердые и мягкие 
№ № 8-9. Разговор-диалог. Произношение твердых и 
 мягких гласных и их правописание 
№ № 10-11. Города Казакстана и описание класса.
 Согласные глухие и звонкие и их правописание
№ 12. Правописание у, й 
№ 13. Правописание ұу, үу
№ 14. Составление списка детей. Правописание ый, ій
№ 15. Звуки, отсутствующие в конце казакского языка б, д, г, ғ 
Екінші бөлім.
Оқұу, жазұу жəне сөйлеу. 
№ 1. Сабақ. Вопрос кім? Повелительная форма глагола в ед. числе 
№ 2. 2-сабақ. «Вопрос атың кім?» Повелительная форма глагола во 
множеств. числе. Настоящее время. 
№ 3. Вопросы: қайда? қашан? Сложное настоящее время жатыс 
жалғау (местный падеж)
№ 4. Вопросы: қайда? қашан? Сложное настоящее время барыс жалғау 
№ 5. Вопрос: не қылдың? Основа глагола спряжение прошедшего вре-
мени
№ 6. Разговор. Место сказуемого-глагола в предложении
№ 7. Цвета и вопрос қандай? Место определения в предложении и его 
несогласуемость с определяемым
№ 8. Рассказ. Красный уголок. Закрепление предыдущего
№ 9. Вопросы қанша? неше? Счисление по-казакски
№10. Название месяцев, часов и т.д. вопрос нешінші? рассказ «4-е ок-
тября» Порядковые числительные. 
№ 11. Революционный календарь. Октябрьская революция. Закрепле-
ние числительных
№ 12. Рассказ наш рабочий день. Спряжение настоящего-будущего 
времени. 
№ 13. Наша библиотека. Закрепление предыдущего.
№ 14. Бережем общественную собственность. Отрицательная форма 
глаголов и ее спряжение
№ 15. Разговоры учителя с учениками и доктора с больным. Сравне-
ние вопросительной частицы ма с глаголом отрицанием ма
№ 16-17. Наша школа. Вопросы кімнің, ненің ілік жалғау (родитель-
ный падеж с притяжательной формой слова)
№ 18. Семья – закрепление предыдущего. 

Бес томдық шығармалар жинағы
243
№ 19. Строительство в Казакстане. Законы пионеров. Склонение при-
тяжательной формы. 
№ 20. День отдыха. Вопросы: қайда? неге? кімге? Барыс жалғау – пе-
деж направления и цели. 
№ 21. Стих., раз, два, три. Барыс жалғау притяжательной формы. 
№ 22. Как я провел день. Вопросы: қайдан? Шығыс жалғау – исход-
ный падеж. 
№ 23. Вопрос: нені? кімді? Табыс жалғау – винит. падеж
№ 24. Наша столовая. Употребление именительного падежа вместо 
винительного
№ 25. Разговор в столовой. Закрепление предыдущих. 
№ 26. Зима. Стих о зиме закрепление предыдущих 
№ 27. Маленькое письмо. Образец письма
№ 28. Соцсоревнование послеслоги-демеу, их употребление и право-
писание. 
№ 29. Польза от скота. Закрепление предыдущего.
№ 30. Стих. «Ударники». Спряжение повелительного наклонения 
№ 31. Занятие в колхозе. Приставка профессии шы
№ 32. Слово производство. Приставки словообразования и словоизме-
нения. Приставка отсутствия – сыз, обилия и присутствия – лв, наклонно-
сти и приверженности – шыл, обобщения и отвлечения – лық, совместно-
сти, общности лас, уменьшения – шық, ша. 
№ 33. Базары в Алма-Ате. Возвратный глагол. 
№ 34. Весна. Образование глаголов от именных слов. 
№ 35. Стих о весне. Деепричастие прошедшего. 
№ 36. Мой день. Закрепление предыдущего 
№ 37. Наш колхоз. Чередование қ, к, с ғ, г, б
№ 38. Организации в нашем колхозе. Закрепление пройденного. 
№ 39. Лето. Причастие прошедшее. 
№ 40. Стих о лете. Стих «В школу». Закрепление пройденного. 
№ 41. Что мы знаем. Повторение пройденного
№ 42. Стих. «пятилетка СССР» стих «Коммунар» тоже
№ 43. Рассказ по картине. 
Үшінші бөлім. 
Сводка грамматических таблиц по спряжению с склонению. 
Төртінші бөлім. 
Алфавитный словарь.

Бес томдық шығармалар жинағы
244

Бес томдық шығармалар жинағы
245
ТҮСІНІК 
Бүгінгі таңда тіл білімінде антропоөзектік бағыт үстемдік алып, адам 
факторына ерекше мəн беріле бастады. Ғылыми танымда өткенге көз жү-
гірте отырып, ХХ ғасырдың басында өмір сүрген ұлттық тіл білімінің қа-
лыптасуына елеулі үлес қосқан ғалымдарға ерекше көңіл бөліне бастады. 
Қазақ тіл білімінің қалыптасып, дамуына өзіндік үлес қосқан ғалымдар-
дың бірі – Телжан Шонанов болды. Еңбектері негізінен араб жəне латын 
графикасымен жазылуына байланысты əрі репрессиялануына байланысты 
ғалым еңбектеріне бірнеше жыл тыйым салынуы салдарынан зерттеушінің 
ұстанымдары  ғылыми  айналымға  толыққанды  енбей  келеді.  Т.Шонанов-
тың тілтанымдық зерттеулеріне ретроспективті тұрғыда талдау жасап, ға-
лымның ұстанымдарын қазіргі кездегі қалыптасқан теориялармен салыс-
тырыла отырып, сабақтастықта сипаттау жағы əлі де кемшін. 
Телжан Шонанов ХХ ғасырдың басында қоғамда орын алған өзгеріс-
терге əрдайым үн қосып отырған ғалымдардың бірі. 1923 жылы 22 қара-
шада тіл туралы декрет қабылдануына байланысты қазақ тілі орыс тілімен 
қатар  мемлекеттік  дəрежеге  ие  болған  еді.  Мемлекеттік  жəне  қоғамдық 
орындарда  қазақ  тілінде  де  іс  қағаздарын  жүргізу  қолға  алына  бастады. 
Қазақ тілінің қоғамдық-əлеуметтік қызметі артты. Соған байланысты қа-
зақ тілінде оқулықтар шығару; мектептерді қазақ тілінде жазылған оқулық, 
оқу  құралдарымен  қамтамасыз  ету;  қазақ  тілінде  сабақ  беретін  мұғалім-
дерді дайындау; орыс мектептерінде қазақ тілін міндетті пəн ретінде оқы-
ту  сияқты  шаралар  жүзеге  асырыла  бастады.  Қазақ  тілінің  мемлекеттік 
мəртебе  алуы,  қазақ  халқының  əлеуметтік-мəдени  дамуы,  қоғамдағы  өз-
герістер жаңа оқулықтар мен тың бағдарламаларды керек етті. Қоғамдағы 
осындай өзгерістерден тыс қалмаған ғалымның еңбектері орыс мектебіне 
қазақ тілін оқыту, жазу алмастыру мəселесі т.с.с. сол кездегі өзекті мəселе-
лерге қатысты өзіндік ұстанымдарын білдіріп отырған. 
Үш томдық шығармалар жинағының бірінші томына Телжан Шона-
новтың «Шала сауатты ересектер үшін оқу құралы», «Орыстар үшін қа-
зақша  əліппе», «Қазақ  тілінің  оқу  құралы», «Сауаттан»  атты  еңбектері 
еніп отыр.
«Шала сауатты ересектер үшін оқу құралы» атты еңбек ХХ ғасыр 
басындағы  білім  беру  жүйесіне  енгізілген  өзгерістерге  сəйкес  сауатсыз-
дықты жоятын алты айлық мектепті бітірген, шала сауаттылар мектебінде 
оқитын ересектерге арнап жазылған. Алғы сөзінде автор кітаптың комплекс 
жолымен жазылғанын ескерте келіп, онда жеті ірі тақырып қамтылғанын 
(мал бағу, егіншілік, кооперация, саяси сауат, Ленин өмірі мен ісі, төңкеріс
мейрамдары, есеп білдіргіш), кітап көлемінің шектеулі болуына байланыс-
ты  тағы 1-2 тақырыпты  кіргізе  алмағанын  айтады.  Т.Шонанұлы  кітапты 
баспаға 1925 жылдың тамыз айында өткізеді де ол 1926 жылы Қызылорда 
қаласындағы Қазақ Мемлекеттік баспаханасынан шығады. 
«Орыстар  үшін  қазақша  əліппе»  атты 88 беттен  тұратын  еңбекті 
ҚАССР  Халық  ағарту  комиссарлары  оқу-əдістемелік  кеңесі  қазақ  тілін 
оқытуға  арналған  І  жылдық  оқулық  ретінде  мақұлдап,  кітап 1931 жылы 
Алматыдағы «Қазағыстан» баспасынан жарық көрген. Еңбек дұрыс жазу 
жəне қазақша сөйлеуге баулуға арналған, суреттермен безендіріліп, жазу-

Бес томдық шығармалар жинағы
246
дың  баспа  жəне  баспа  түрлері  көрсетілген;  кітаптың  соңында  қазақша-
орысша сөздік берілген. 
  «Қазақ  тілінің  оқу  құралы»  1933  жылы  Қазағыстан  Халық  ағарту 
комиссариаты коллегиясының бекітуімен 1933 жылы 6 баспа табақ түрінде 
басылып шыққан, таралымы – 45000 дана. Оқу құралы орыс мектептеріне 
арналған (4-жыл).  Жауапты  редакторы – І.Кеңесбаев.  Кітап  суреттермен 
безендірілген,  жазба  жəне  баспа  жазу  түрлері  берілген,  грамматикалық 
ережелер  мен  жаттығулар  кесте  түрінде  де  берілген.  Кітаптың  бірінші 
бөлімінде  қазақ  тіліндегі  оқушыларды  қазақ  тіліндегі  дыбыстармен  та-
ныстыру  мақсат  етіліп,  олардың  дұрыс  айтылуы,  жазылуы  сипатталған. 
Екінші бөлімде (оқу, жазу жəне сөйлеу) оқушылардың тілін дамыту, тілін 
ұстарту  мақсат  етілген.  Үшінші  бөлімде  қазақ  тіліндегі  сөздердің  түрле-
ну  жүйесі  кесте  түрінде  келтірілген.  Төртінші  бөлімде  қазақша-орысша 
сөздік  берілген.  Оқу  құралында  грамматикалық  жаттығулар  лексикалық 
материалдармен сабақтастырылып, мəтіндер беріліп отырған. 
Орынай Жұбаева 
филология ғылымдарының докторы 

Бес томдық шығармалар жинағы
247
Мазмұны
Шала сауатты ересектер үшін оқу құралы ....................................................7
Орыстар үшін қазақша əліппе ...................................................................... 98
Қазақ тілінің оқу құралы ..............................................................................158
Түсінік  ...........................................................................................................245

Бес томдық шығармалар жинағы
248
1
Бес томдық шығармалар жинағы
Телжан Шонан лы
Оқу құралдары, оқулықтар
Теруге 12. 10. 2015 берiлдi. 
Басуға 12. 11. 2015 қол қойылды. 
Пiшiмi 60х90 1/16. Офсеттiк басылым. 
Қарiп түрi «Times New Roman» 
Шартты баспа табағы 15,5. 
Таралымы 2000
Беттеуші: Б. Қосдəулетов