Модель 1.  Деректерді біріктіру арқылы басымдықты анықтау

2.  мұғалімдердің  кəсіби  дамуы  бойынша 

жетілдеруді қажет ететін жерлері қандай?  

Деректерді 

талдау 

нəтижесін 

қалай 

түсіндіресіз? 

Оқыту  мен  оқу  үдерісі  (мұғалімнің 

жоспары,сұхбат, сауалнама) 

Сыныпты  бақылау  бойынша  деректер 

жинағы 

1.Оқыту  үдерісі  бойынша  қандай  мықты 

тұстарды анықтадыңыз? 

2.Оқыту  үдерісі  бойынша  əлі  де  нені 

жетілдіру 

керек? (жоспарлау, 

əдіс-

тəсілдер,т,б.) 

3.  Қандай  əдіс-тəсілдер  оқушының  білім 

алуына оң ықпал етті? 

4.  Қандай  əдіс-тəсілдер  оқушының  білім 

алуына тиімсіз болды? 

5.Деректерді  талдау  қорытындысын  қалай 

түсіндіресіз? 

Оқушы  бойынша  деректер  (жұмыстары, 

бақылау парақтары, сұхбат, сауалнама) 

1.

  Оқушының  білім  алуында  прогресс 

байқала ма? 

2.

  Барлық  оқушылар  түгелдей  оқыту 

үдерісіне тартылған ба? 

3.

  Мұғалім 

назарынан, 

оқыту 

ортасынан  оқшау  қалған  оқушылар 

бар ма? 

4.

  Аса  мұқтаждары  бар  оқушылардың 

қажеттіліктері ескерілді ме? 

5.

  Нені жетілдіру керек? 

6.

  Деректерді  талдау  қорытындысын 

қалай түсіндіресіз? 

Барлығын біріктіргенде: 

1.

  Мұғалімдердің кəсіби дамуы, оқыту мен оқу үдерісі жəне оқушылардың білім 

алуы  бағыты  бойынша  деректерді  өзара  қалай  байланыстырар  едіңіз?  Немесе 

арасында қандай байланыс бар? 

2.

  Мықты жəне əлсіз тұсымыз қандай? 

3.

  Коуч ретінде, директор немесе мектеп əкімшілігі өкілі ретінде, мұғалім ретінде 

осы алынған деректердің талдауын қалай түсіндірер едіңіз? 

4.

  Өз рөліңіз бойынша мектептің даму фокусын қалай белгілер едіңіз? 

5.

  Жалпы алғанда, деректер нəтижесі бойынша кəсіби даму жəне мектепті дамыту 

мақсаттарымыз қандай болмақ? 

6.

  Бұл мақсатқа жету үшін қандай əрекеттер мен іс-шаралар жүргізу керек? 

7.

  Мектеп  ұжымына  жəне  мүдделі  топтарға  мектептің  даму  жоспарын  қалай 

таныстырар едіңіз?   

 

 Деректерді талдау үдерісін 6 қадамға бөлуге болады: 

1 қадам. Деректерді өңдеу. Зерттеу тобы деректерді өңдеу барысында сандық жəне сапалық 

деректердің шынайылығы мен сенімділік қағидатын басшылыққа алуы керек. Паттон (2001) 

кез-келген  сапалы  зерттеуде  зерттеушінің  қабілеті  мен  біліктілігіне  қатысты  сенімділік 

зерттеудегі шынайылық нəтижесі болып табылады деп мəлімдеген. Ал, Крокер мен Альгина 

21

(1986)  зерттеу  нəтижелері  мен  дəлдігіне  кепілдеме  беру  зерттеушілердің  міндеті  болып 

табылады  деген.  Осы  ретте,  зерттеуші  топ  əрбір  ұсынылған  ақпарат  үшін  жауапкершілікті 

сезінуі  керектігін  тренерлік  тəжірибемізден  түсіндік.  Зерттеу  тобы  мұғалімдердің  кəсіби 

даярлығы, оқыту мен оқу үдерісі жəне мектеп көшбасшылығы бойынша алынған деректерді 

сандық  жəне  сапалық  тұрғыда  өңдейді.  Сандық  тұрғыдан  деректерді  диаграммалау, 

статистикалық  өлшемдерді  келтіру,  графиктер  мен  кестелер  жасау  деректерді 

визуалдандыруға үлкен мəн беруді ескерген жөн. 

2  қадам.  Жинақталған  деректерді  зерттеу  тобының  мүшелерін  серіктес  ретінде  белгілі  бір 

бөлігін жұптық талдауға ұсынуға болады. Талдауды жүргізер кезде əрбір деректер бөлігін екі 

реттен  қарауды  ұйымдастыру  керек.  Сол  кезде  бір  дерек  бойынша  екі  түрлі  көзқарас 

туындайды.  Немесе  бір  дерек  екі  рет  өңделеді.  Бұл  зерттеу  тобына  деректі  дұрыс 

интерпретациялауына мүмкіндік береді.  

3 қадам. Серіктестер деректерді талдау барысында өздерінің бақылау парақтарына анықтаған 

мəселелер бойынша жазбалар жасайды. Əрбір зерттеуші топ мүшесіне деректерді талдау үшін 

жеткілікті уақыт берілуі керек. 

4  қадам.  Əрбір  топ  мүшесі  стикерлерге  не  нəрсеге  назар  аудару(деректерді  өңдеу  кезінде 

анықталған  негізгі  мəселені)  керектігін  қысқаша  жазып,  талдау  плакатына  іледі.  Талдау 

плакатында үш бағыттағы деректер бойынша талқыланатын тақырыптар бөлек-бөлек ілінеді. 

Бағыттар бойынша алынған стикердегі ақпараттарды қарап шығып, неғұрлым жиі кездесетін 

жəне маңыздысын анықтап, бір тақырыпқа ықшамдап алған тиімді. 

5 қадам. Деректерді жеткілікті уақыт шеңберінде екі реттен талдап болғаннан кейін, барлық 

жинақталған  негізгі  мəселелер  (талдау  қорытындысы  бойынша  анықталған  мəселелер) 

бойынша  талқылау  жүргізіледі.  Талқылау  барысында  туындаған  барлық  идеяларды  жазып 

отыру  қажет.  Бұл  зерттеу  тобына  əр  бағыт  бойынша  алынған  деректерді  талдап  болғаннан 

кейін мектептің мықты тұстары мен əлсіз тұстарын анықтауға көмектеседі. Уейнер мен Браун 

(1998)  зерттеушілер  əдетте,  сандық  жəне  сапалық  деректердің  өзара  байланысын  белсенді 

талқылайды деп мəлімдегеніндей зерттеуші топ əр бағыт бойынша анықталған мəселелердің 

бір-бірімен  байланысын  талқылайды,  яғни  кəсіби  дамудағы  əлсіз  тұстар  мен  оқыту  мен 

оқудағы  əлсіз  тұстардың  арақатынасы  қандай,  мектеп  көшбасшылығының  осы  мəселеге 

ықпалы  қандай,  алынған  деректердің  өзара  байланысы  қандай?  Яғни,  деректер  бойынша 

анықталған мəселелерді біріктіріп,  нақты мектептің даму басымдығын анықтайды. Мектептің 

даму мақсаты мен нақты іс-əрекеттері бойынша шешім қабылдайды. 

6  қадам.  Анықталған  басымдық  бойынша  мектептің  зерттеу  командасы  мектептің  даму 

жоспарын  жасайды.  МДЖ-мен  мектеп  қызметкерлерін,  мүдделі  топты  таныстырады.  Іске 

асыру шараларын жүргізеді. 

22

 

Модель 2. деректерді талдау қадамдары 

Осы  модельдерді  мектептің  даму  жоспарын  жасау  үшін  жүргізілген  мектепішілік 

ауқымды  іс-əрекеттегі  зерттеуде  кездесетін  қиындықтардың  бірі  деректерді  жинау  мен 

талдауды жүргізуде мұғалімдерге көмекші құрал ретінде ұсынып жүрміз. Бұл бірінші деңгейлі 

мұғалімдерге өз жұмыстарын жүйелі жүргізуге жəне мектептің нақты басымдығын анықтауға 

тиімділігін тəжірибе көрсетті. 

Əдебиеттер тізімі 

1.

  «Іс-əрекеттегі зерттеу» нұсқаулығы/ «Назарбаев Зияткерлік мектептері»ДББҰ,2012 

2.

  Lawrence Stenhouse. /Что можно рассматривать как исследование?/ British Journal of 

Educational Studies, Vol.29,№2(Jun.,1981), pp.103-114- http:// 

www.jstor.org/stable/3120018

 

3.

  Фей 

Тернер./Даму 

сатысын 

зертеу 

аясында 

іс-əрекеттегі 

зерттеу 

қағидаттары:Knowledge Quartet –бастауыш  мектептердегі  жас  мұғалімдердің 

математикалық  білімдерін  дамытуға  арналған  құрал./Педагогикалық  диалог/  №2 

(4)2013, 29-36 бет. 

4.

  Н.Голафшани (2003) Сапалы  зерттеудің  сенімділігі  мен  нақтылығы.  Сапалы 

есебінен алынған, 8 (4), 597-607. 

5.

  Уотлинг, 

Витнер./Сенімділік 

пен 

нақтылық 

маңызды 

позитивисттік 

эпистемологияның құралдары болып табылады./ 200, 7-бет 

мектептің 

басымдығына 

сай мектептің 

даму мақсатын 

анықтап, даму 

жоспарын жасау

ақпараттарды 

өңдеу

өңделген  

деректерді 

талдау

деректерді 

талдау  

нәтижесі 

бойынша  

мәселелерді 

анықтау

әр бағыттағы 

деректер 

бойынша жиі 

кездесетін 

маңызды 

тақырыптарды 

анықтау

әр бағыттағы 

мәселелердің 

өзара 

байланысын 

табады. ортақ 

мәселелерді 

біріктіру

анықталған 

мәселелердің 

өзектілігіне 

жіктеп, 

мектептің 

басымдығыны 

анықтау

23

1 

ПРОБЛЕМАЛЫҚ ОҚЫТУ МАТЕМАТИКА САБАҒЫНДА   

Абдрахманова Н. А. 

Көкшетау қаласындағы физика-математика бағытындағы  

Назарбаев Зияткерлік мектебі 

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ

 

Аңдатпа 

Мақалада  проблемалық  оқыту  тақырыбы  кіріктірілген  бағдарламаға  негізделіп 

зерттелген. Математика сабағындағы проблемалық оқыту оқушының  шығармашылық жəне 

ойлау қабілетінің дамуын жетілдіреді. Проблемалық оқыту барысында  дұрыс FILA кестесін  

құра білу  қажет екендігі анықталады.  Сыни тұрғысынан ойлайтын заманауи  рөлі анықталған. 

Аннотация 

В статье

 

 раскрывается понятие проблемного обучения, его место  в концепции  

совершенствования  школьного  образования и в  интегрированной программе. Автор 

анализирует  интегрированую образовательную программу,  в новом  формате обучения  и  

показывает  их применение  нескольких задач. 

Abstract

 

The article reveales the concept of problem solving teaching, it  place in the process of 

school  education improvement and in the  integrated programmes. The author analyzes the  school  

educational process through the aspect of  dialogical learning in our system and in the new format 

of  teaching, gives their application in several problems. 

        Президент  Н.  Назарбаевтың  Қазақстан  халқына  Жолдауында  «бізге  экономикалық 

қоғамдық  жаңарту  қажеттіліктеріне  сай  келетін  осы  заманғы  білім  беру  жүйесі  қажет» 

делінген. Сол білім беруді дамыту ісі жеке тұлғаға мəдени-тарихи құндылықтарды, нормалар 

мен дəстүрлерді, білім берудің арнайы таңдап алынған мазмұны мен нысандарын беру болып 

табылады. Нəтижелі білім алудың мəнісі сол, мұнда оқушының іс-əрекеті оның жеке басының 

əлеуметін  іске  асыруға  негізделген  жəне  оның  оқытылатын  пəндер  мен  салаларға  сəйкес 

келетін білім алуын талап етеді. 

       Сондықтан  оқытушылардың  алдында  өмірге  жан-жақты  дайындалған,  еңбек  сүйгіш, 

ынталы, шығармашылықпен ойлайтын, интеллектуалдық жəне адамгершілік тұрғысынан бай, 

жоғары  білімді  жеке  тұлғаны  оқытып,  тəрбиелеу  қажеттігін  дамыту  мəселесі  тұр.  Қазіргі 

таңдағы өзгерістер қоғамның шығармашыл əрекет пен шығармашыл тұлғаға мұқтаж екенін 

күнделікті өмірдің өзі дəлелдеп отыр. Проблемалық оқу басқа да технологиялар сияқты өзінің 

ұнамды да болымсыз тараптарына ие. Оның тиімділігі: оқушыларға тек қажетті білім, ептілік 

жəне  дағдылар  жүйесін  меңгеруге  жəрдемдесіп  қоймастан,  олардың  ақыл-ой  дамуына  жол 

ашады, өз шығармашылық,  өз қабілетінің  қалыптасуына көмектеседі, өз оқу еңбегіне қызығу 

ұмтылысын  дамытады,  оқу  нəтижесінің  бекінуін  қамтамасыз  етеді.  Ал    кемшілігі: 

жоспарланған  нəтижеге  жету  көп  уақытты  талап  етеді,  сонымен  бірге,  оқушылардың 

танымдық  іс-əрекеттерін  жүйелі  басқару  қиын.  Біздің  мемлекетімізде  де  білім  жүйесінің 

арнайы  даму  стратегиясы  жолға  қойылған.  Бірақ  кейбір  орта  жəне  бастауыш  білім  беретін 

мектептерді  проблемалық  білім  берудің  кейбір  элементтері  қолданылады.  Оқушының 

дамуына белгілі бір үлесі бар екендігі  көрінеді.  Ендеше өзіміздің пəнімізді оқытуда алған 

білімді  қолдана  білуге  көбірек  мəн  беру  керек.  Яғни  оқушы  өз  білімін  өмірдегі  əр  түрлі 

24

 

2 

 

жағдайда белгілі бір шешім қабылдау үшін қолдана білуі керек. Ендеше əр пəн өзге пəндермен 

міндетті түрде кіріктіріліп, өмірмен тығыз байланыста болса ғана нəтижелі болмақ.  Мұғалім 

өз  сабағын  жоспарлағанда  ең  басты  мақсаты  осы  екендігін  түсіну  қажет.  Қайткенде  

оқушылардың    математика  пəніне  қызығушылығын  арттыруға  болады?  Алдағы    уақытта 

оқушылар  сыни тұрғысынан ойлайтын,  өмірде кез келген   қиын проблеманы  шеше алатын  

немесе      альтернативті  шешімін  табатын  деңгейге    дейін  жетуі  тиіс.  Бұл  əдіс  біздің 

Кіріктірілген бағдарламамызға келе ме? Келсе  ол үшін не істеу қажет? 

       Біріншіден,  тақырып таңдап алып жəне оқу мақсатына жететіндей   бағыттауы  қажет.  

       Екіншіден,  оқытуды  қайткенде    өмірмен,  адамның  практикалық  іс-əрекетімен  

байланыстыруға болады? Оқушы 21 ғасырдың талаптарына сай  əртүрлі көзқарастағы   таным 

белсенділігін жəне зияткерлік өрісінің дамуына сай болу қажет.  

      Үшіншіден,  белгілі  тақырыпта    проблеманы  анықтау,  сол арқылы  оқушылар  өздігінен  

тақырыпты  оқып, өздігінен жұмыс істеуі.  

      Төртіншіден,   тақырып  бойынша    оқушы  көптеген  əртүрлі    мəліметтер  жинап,  осы 

ресурстарды тиімді қолдана алуы [1]   

Проблемалық оқыту бірнеше бағыттан тұрады. Оның бірі «Inquiry Learning»   жеке 

тұлғаға бағыттап оқыту əдісі. Мұғалім басшылығында өтетін оқушылардың оқу міндеттерін 

шешуге  орайластырылған  өзіндік  ізденіс  іс-əрекеттерін  ұйымдастыруға  негізделеді.  Оқу 

ізденістері  барысында  оқушыларда    жаңа    білім  алып    қоймай  ойлану  қабілеті  дамып,  

шығармашылық дағдылары қалыптасады   ептілік  жəне дағдылар  қалыптасып,  қабілеттері, 

танымдық белсенділігі, қызығуы, ой-өрісі, шығармашыл ойы жəне басқа да тұлғалық маңызды 

сапалары дамиды. Жалпы түрінде проблемді технология сипаты келесідей: оқытушы білімді 

дайын күйінде ұсынбай, оқушылар алдына міндет (проблема) қояды, оған қызықтырады жəне 

оның  шешу  əдіс-тəсілдерін  табуға  ынталандырады.  Ал  оқушылар  мұғалімнің  тікелей 

басшылығында не өз бетінше  

олардың  шешімін  табудың  жолдары  мен  əдістерін  зерттейді,  яғни  болжам  түзеді,  оның 

шынайылығын  тексеру  тəсілдерін  белгілейді  əрі  талқылайды,  дəйектейді,  нəтижелерін 

талдайды, пікір жүргізеді, сыни тұрғысынан ойлауды үйренеді, дəлелдейді.  

Проблемалық оқытудың негізгі этаптары: 

1.  Топты құру бірден топтардың  «топ ережесін»    жазып қойып, осы ережеге сай  жұмыс 

жасауға келісу қажет; 

2.  Оқушыларға проблемалық ситуацияны беру немесе проблемены қою. 

3.  Əртүрлі идеялардың туындауы проблеманы шешудің мүмкін боларлық барлық шешімін 

қарастыру. Неліктен туындады? Себебі неде? Деген сұрақтар қою арқылы мəселені жан жақты 

қарастыру. 

4.  Проблеманы  оқып, түсіну 

5.  Өздігінен оқу, ресурстарды қолдану 

6.  Талдау жəне зерттеу  

7.  Ойқортпалар жəне рефлексия. 

PBL  негізгі  құралы  FILA  кестесі (Facts, Ideas, Learning issues, Action plan), яғни  

оқушылардың ойлау қабілетінің  дамуына негізделген.  [5, 8-б.] 

 

F 

Facts 

Фактілер 

Берілген  проблемадан алынған фактілер 

I 

Ideas 

Идеялар 

 «Фактілерден»  алынған  ойқортулар.   

25

3 

L 

Learning 

issues 

  Проблемді 

-сұрақ түрінде берілуі тиіс 

-  жауапты біліміне негіздеп проблеманы шешуге 

жұмсау 

-  пəннің оқу бағдарламасына негізделуі 

A 

Action  

plan 

 Іс-əрекеттің 

жоспары 

«Фактілерден» шығатын əрбір ақпараттарды  

талдау, түсіндіру  жəне іс-əрекетті  зерттеу,  

ресурстарды қолдану  

Мұғалім  үнемі    Қалай?  Неліктен?  деген  сұрақтар  беруі    арқылы.  Проблемалық  жағдаят 

қойылады. Математика сабағында үнемі проблемалық оқыту əдісіне жүгінеміз.  

1. Салу есептері. 1- есеп. Екі қабырғасы жəне олардың арасындағы бұрышы бойынша

үшбұрыш салу керек. Осы есепке FILA  кестесін құрастыратын болсақ 

F 

Facts 

Фактілер 

Берілген   екі қабырға  кесінділер  

,

жəне   nk  

бұрышы 

I 

Ideas 

Идеялар 

Есептің ізделінді элементтері  мен  берілгендер арасындағы  

байланысты тағайындау  

Кесінділер  ұзындығы əртүрлі, бұрыш доғал да, сүйірде бола 

алады, тек жазыңқы бұрыштан өзге барлығы 

Үшбұрыш теңсіздігіне   

AC+CB> AB негізделген 

Есепті тек циркульдің жəне сызғыштың көмегімен салу  

Шешу жоспарын  құрастыру 

L 

Learning 

issues 

  Проблема 

Үшбұрыш салу керек 

Сəуле бойына қабырғасын салу 

Бұрыш салу 

A 

Action  

plan 

 Іс-

əрекеттің 

жоспары 

 Талдау жасау 

Жоспар бойынша салу 

a  сəулесі  бойынан циркульдің көмегімен 

 

  

 кесіндісіне тең АВ кесіндісін  өлшеп салу 

nk бұрышына тең циркульдің көмегімен ВАМ  бұрышын  

салайық  

АМ  сəулесіне  

 кесіндісіне тең АС кесіндісін өлшеп 

саламыз 

ВС кесіндісін жүргіземіз 

 Дəлелдеу 

 АВС үшбұрышы  шынында  ізделінді  үшбұрыш па? 

Зерттеу 

Есептің шартын қанағаттандыратын шексіз көп  үшбұрыштар 

бар  бола ма? 

Үшбұрыш теңсіздігін   

AC+CB> AB  қанағаттандыра ма? 

Үшбұрыш теңсіздігін  AC+CB> AB  қанағаттандыра ма? Ізделінді үшбұрыш па? Деген сұраққа  

жауап бере отырып, оқушылар өздігінен  жұмыс жасауға үйренеді жəне проблеманы өздігінен 

шешуге үйренеді. Ал  егер былай болса,.. ? деген сұрақтарға жауап іздеп,  «ілмекті» сөздің 

26

4 

төңірегінде  жұмыс  жасайды.  Жан  жақты  талдап  болғаннан  кейін  ғана    салуға  кірісіп  оның 

дұрыстығын дəлелдейді жəне зерттейді.  

2- есеп. Екі қабырғасы жəне  үшінші қабырғасына түсірілген биіктігі бойынша үшбұрыш салу. 

Осы есепке FILA  кестесін құрастырайық. 

F 

Facts 

Фактілер 

Берілген   үш  əртүрлі  кесінділер  

,

жəне үшінші қабырғасына түсірілген 

биіктік

    

I 

Ideas 

Идеялар 

Есептің ізделінді элементтері  мен  берілгендер арасындағы  

байланысты тағайындау, ақпараттар жинау 

Кесінділер  ұзындығы əртүрлі немесе екі  кесінді ұзындығы 

тең болуы мүмкін 

Үшбұрыш теңсіздігіне   

AC+CB> AB негізделген, АВ жəне АС  қабырғалары сəйкес 

  

және 

 кесінділеріне тең, ал АН биіктігі 

   

 кесіндісіне тең 

Есепті тек циркульдің жəне сызғыштың көмегімен салу  

Бірінші АВН  үшбұрышын сызып алып, содан кейін оны АВС 

үшбұрышына дейін толықтыру керек 

L 

Learning 

issues 

  Проблема 

Үшбұрыш салу керек 

Екі қабырғасын салу 

Үшінші қабырғасына түсірілген биіктігін салу 

A 

Action  

plan 

 Іс-

əрекеттің 

жоспары 

 Талдау жасау 

АВ қабырғасымен АН биіктігі  тік бұрышты  АВН  

үшбұрышының гипотенузасы мен катеті, сондықтан бірінші 

АВН  үшбұрышын салып алып, содан кейін оны АВС 

үшбұрышына дейін толықтыру керек 

1. Жоспар бойынша салу

a  сəулесі  бойынан циркульдің көмегімен 

 

  

 кесіндісіне тең АВ кесіндісін  өлшеп салу, ол 

гипотенуза  

   

   кесіндісіне тең циркульдің көмегімен  АН   катетін  

саламыз  

АВН  үшбұрышын саламыз 

Центрі А нүктесі болатын    

    радиусты шеңбер саламыз 

ВН  түзуімен қиылысу  нүктелерінің бірін  С  əрпімен 

белгілейміз 

ВС жəне АС кесінділерін жүргіземіз 

АВС үшбұрышына дейін толтырамыз, ізделінді үшбұрыш 

алынды 

2.

Дəлелдеу

 АВС үшбұрышы  шынында  ізделінді  үшбұрыш па? 

Барлық есептің шартын қанағаттандыра ма? 

3. Зерттеу

Есептің шартын қанағаттандыратын шексіз көп  үшбұрыштар 

бар  бола ма? 

27

5 

,

және

  кесінділерінің ұзындықтарының  кез 

келгенінде шешімі болмайды 

  

,

 кесінділерінің біреуі    

 кесіндісінен кіші 

болса, онда есептің шешімі жоқ,  себебі АВ жəне АС  

көлбеулері АН перпендикулярынан  кіші болмауы тиіс 

=

=

 есептің  шешімі жоқ 

АВС үшбұрышы  шынында  ізделінді  үшбұрыш па? [4, 80-83-б.] 

Барлық есептің шартын қанағаттандыра ма? Деген сұрақтарға  жауап бере отырып  

жан- жақты зерттеу.  FILA  кестесі не үшін қажет?   Оқушылар  зерттеп жəне талдай отырып, 

қойылған проблемаға оқушылардың өздігінен келуі. Оқушылардың  өз  іс-əрекеттерін зерттей 

отырып, шығармашылық қабілеттері, ізденпаздық  қабілеттері дамиды. Проблемалық оқыту 

кезінде мұғалім  ізденіс жұмыстарын ұйымдастырады, оның барысында оқушылар жаңа білім, 

іскерліктерді меңгеріп, жалпы қабілетін, зерттеу белсенділігін дамытады, шығармашылыққа 

үйренеді. Менің оқушыларыма келетін болсақ,  осы тақырыптар бойынша проекті жұмыстар 

жазып,  əр бала  өзінің ізденіс жұмыстарын  ойдағыдай қорғай білді. 

2. Пифагор теоремасы.  1.Мысалы:  Пифагор  теоремасының концепциясы сол,  тік бұрышты

үшбұрыштардың  бір  бұрышы  əрқашанда  тік.  Оқушылар  өздігінен  осы  теореманы  қорытып 

шығуы қажет. Теорияны бермес бұрын  оларға  төрт түрлі  үшбұрыштың суреттері беріледі. 

Сызғыштың көмегі арқылы олардың қабырғаларын өлшеп белгілі кестедегі сұрақтарға жауап 

беру қажет. Қабырғалардың арасындағы тəуелділікті суретпен көрсетіп, өздері өлшеп, талдау 

жасау арқылы ғана көз жеткізеді.  

1. Қабырғалар арасында  байланыс  бар  ма?

2. Байланыс болса, ол бұрыштарына  қандай  əсер етеді?

3. Олардың  қабырғалары  мен бұрыштарының арасындағы тəуелділік бар ма?

4. Неліктен  екі  қабырғасының    квадраттарының  ұзындықтарының  қосындысы    үшінші

қабырғаның  ұзындығының квадратына  тең.

Өздігінен  зерттей  келе  оқушылар  үшбұрыштың    каттеттерінің  квадраты  гипотенузаның 

квадратына тең екендігін жəне ол тек тік бұрышты үшбұрыштарда  келетініне көз жеткізеді. 

Практикалық маңызы зор өмірден алынған  есептер шешу арқылы сыни тұрғысынан ойлау 

жəне  шығармашылық,  криативті  ойлау  қабілеттері  дамиды  деп  ойлаймын.  Дəл  осындай 

Пифагор теоремасына бір есепті сабақта қарастырайық. 

2.Мысалы:  Оныншы қабатты үйдің тоғызыншы қабатынан  өрт шықты.Үйдің іргесінде  дүкен

бар.  Өрт  сөндірушілер  өртті  сөндіру  үшін  сатыларын  дұрыс  қоймағандықтан  бірнеше  адам  

зиян шекті. Неліктен? Есептің негізінде Пифагор теоремасы жатқандықтан, оқушылар талдай 

келе фактіден идеялар, идеядан  проблемалар  туындайды, оның шешу жолдарын өздерінің 

білім  деңгейлерімен  ұштастыра  отырып  жан-жақты  қарастырды.  Осы  есепке    құрастырған 

FILA  кестесі 

F

I

L

A

Facts

Ideas

Learning

issues 

Action  

plan 

Фактілер 

Идеялар 

  Проблема 

Іс-əрекеттің 

жоспары 

28

 

6 

 

Берілген он қабатты 

үй 

9 қабаттан өрт 

шықты 

 

Өрт сөндіргіш 

сатының қасында 

дүкен бар 

 

Өрт сөндірушілер 

сатыларын дұрыс 

қоймағандықтан 

өртті дұрыс сөндіре 

алмады 

 

Бірнеше адам зиян 

шекті 

 

 

Өрт  тоғызыншы 

қабатта электр 

желілері 

тұйықталуынан 

болды 

 

 Өрт сөндіргіш 

машина уақытында 

жетпеді 

 

Дүкен үйдің дəл 

жалғасында 

салынғанддықтан 

сатылары жетпеді 

 

Сөндіретін 

сұйықтары бітіп 

қалды 

Адамдарды 

уақытында құтқара 

алмады 

Өрт бақылаушы 

орган дұрыс 

қарамаған 

Физикалық қандай 

құбылыстан  ұшқын 

пайда болды? Өрт 

сөндіруші 

машиналар неліктен 

кешікті? 

 Сатылары неліктен 

жетпеді? 

Сатының ұзындығы 

қандай жəне 9 

қабатқа дейінгі 

ұзындық қандай? 

 Дүкен салуға  кім  

(акимат) рұхсат 

берген? 

 

Неліктен адамдарды  

құтқара алмады? 

Тексеру жұмысын 

жүргізу 

Интернет арқылы 

қысқаша тұйықталу 

құбылысын анықтау 

Машина уақытында 

келді ме соны 

тексеру 

 

Сатының ұзындығы 

мен  тоғызыншы  

қабаттың ұзындығын  

өлшеу 

Олар катеттері 

болса, онда  сатының 

ұзындығы  

гипотенуза болады 

Гипотенузаның 

ұзындығы қандай 

болу керек еді? 

Неліктен  дүкеннің 

салынғанын анықтау  

қажет 

Адамдарды  құтқара 

алмады, себебі  

дұрыс есептей 

алмады 

жүктеу/скачать 16,98 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: