тай  күнінде  Абай  өзі  д е   кеш  сайын  осы  ж ы р ды д  тербеуімен

^сын.  4.  Б ас  инженер  ұ за қ   сөйледі.  5.  Серегин  шуды  зор ға  басты 
( 3 .   Ш.).  6.  Қоян  қолтық  ж е р д е н   ж ақ с ы   килікті.  7.  Осындайлык 
бей у а қ   шағын  А бай   әр қаш ан  үнсіз,  ж ы м -ж ы р т  қана  өткере- 
ді  (М.  Ә.).  8.  Комиссия  алдымен  М ей р ам ға  шұқшия  келді.  9  Мей- 
раммеп  әңгім елескелі  екі  сағаттан  асып  бар ады .  Саспайды.  Аз 
сөйлеп, 
көп  ты ңдайды. 
10.  Ө зім е н -ө зі  болып,  о д а ш а   барады. 
Аяғын  ж а й   басып,  ауыр,  ойлы  келеді.  11.  Ш ағы л м аған  арлы  жас 
ж а ғ д а й д ы   тым  артық  бағал ады .  С он дай -ақ   ез  әлін  д е   артық  ба- 
галаған.  Теціз  сынды  терен,  ем ір ге  енді  түйіле  қарап  қалып- 
ты  (Ғ.  Мұст.).
482-жаттығу.
 
Мақсат,  себеп  пысықтауыштарды  тауып,  талдаңыз.
1. 
Қ а з а қ   ж у а с   аттың  я  түй ен ің  арқасына  ж а п - ж а с   баланы  да 
мінгізіп,  құлап  қ а л м а у   үшін  ер ге  я  қомға  таңып  қояды  (С,  М. ) .
2.  Өз  бал асы   мен  ө з  туысы  үшін  бір  ж а у а п   керек.  3.  Тіпті  ана- 
л а р д ы ң   орайын  б е р у   үшін  ә с ір ес е  керек  (М.   Ә.).  4.  Бойыңызды 
ә л д е н е д е й   к е ң іл ді  ағын  билеп  күл ім сір ей сіз.  5.  Қ өрің іздер,  сы- 
нап  б е р ің ізд е р   деп  әк ел дір дім   ғой.  6.  Ол  Алматы дағы   сурет.  учи- 
л и щ е с ін е   окуға  б а р а   ж атқаны н  біл д ір д і. 
7.  Текстен  қате  кетіп 
қ ал а  ма  деп  қатты  қысылдым.  8.  Сондықтан  өзім ен  сөйлесе  ал- 
мады қ  (М.  И. ) .
483-жаттығу.
 
Сейлем 
мүшесіне  талдай  отырып,  толықтауыш  пен  пы- 
сықтауыш  мүшелерді  тауып,  олардың  мағыналық,  тұлғалық  айырмашылықта- 
рын  айтыңыз.
1. 
Ж ауы н   ж а қ т а  
доға л а н ғ а н   әдем і 
кемпірқосаққа 
қарап 
отырды  д а,  Ж а п п а р   орнынан  түрды.  2.  Ж а у   қастығын  жасырын 
істейді.  Ақылсыз  д о с   ашық  істейді.  3.  М үн дай   бассыздықпен  со­
циализм  ж асал м ай ды .  4.  Б ір д ің   жұмы сын  істегеннен  мыңның  кө- 
зін  ашқан  құндырақ.  Білем,  сізг е  ауыр  тиді  Бәйтеннің  сөзі.
5.  Ж үр т  ж а ң а   д үн и е  ж а са п   ж атыр.  Қім  сол  дүн иен і  ж асасса, 
ж ү р т   қатарында;  ж ақсы   істесе,  алда.  Ж а м а н   істесе,  артта.  Имен- 
бей  алға  ұмтыл!  6.  Ықыласын  сал а,  сүйсіне  де,  сынай  д а  тыңдап 
тұр ған  (Ғ.   Мұст.).
7.  Қ ара  шашын  кара  бұлтпен  ж уға н д а й ,
Қ ар а  қасы  аймен  егіз  туғандай,
Ж е л м е н   ойнап  ж е л б ір е с е   -кекілі,
Күн  шүғыласы  м аңдайы нда  тұрғандай.
( М.   Х а к . ) .
СӨЙЛЕМНІҢ  БІРЫ Ң ҒАй  МҮШЕЛЕРІ
С өйлемдегі  синтаксистік  (м үш ел ік)  қызметі,  түлғасы,  сұрақ- 
тары  бір д ей   ж ә н е   бәр і  бір  ғана  ортақ  мүш емен 
байланысатын 
сөздер  
бірыңғай  мүше 
болады.
Сөйлемнің  тұрлаулы  мүш елері  де,  түр л аусы з  мүш елері  Д®
220

бірыңғай  мүше  түрінде  келе  алады.  Мысалы:  1. 
М ү р н ы  
да, 
к ө
- 
з і  
де, 
б е т і  
де, 
с ө з і  
д е   өзбек,  
к и і м д е р і  
де  өзбек.  2.  Б ұ л   д а  
т ы м  
ж ү ц а ,   т ы м   н ә з і к ,  
т ы м  
қ а л т ы р а у ы ц .   3. 
О й ы н - с а у ы -  
ц п е н ,   қ ы д ы р у м е н  
күні н  өткізетін.  4. 
П а т ш а н ы  
да, 
б а й д ы д а , 
шет  е л д е г і  
д ұ ш п а н д а р д ы  
д а   жы ққан 
— 
сол  б үқ а р а.  
5 .   Б а - 
сында  а қ  
к е с т е   ш е к к е н ,  т ө р т   ң ы р л ы   ц а р а  
тақия 
(
С.  М .) .
Бү’л  сөй лем дердің   бірінш ісінде  бірыңғай  бастауыштар,  екін- 
ш ісінде  бірыңғай  баяндауыштар,  үшіншісінде  бірыңғай  қимыл- 
сың  пысықтауыштар,  төртіншісінде  бірыңғай  тура  толықтауыш-
—  тар,  бесінш ісінде  бірыңғай  анықтауыштар  бар.
Бірыңғай  мүшелер  оқығанда,  айтқанда  санамалы  дауы с  ың- 
ғайымен  әр  қайсысы  жекеленіп  айтылады,  ж а з у д а   араларында 
үтір  қойылады.
Кейбір  ө за р а   бір-бірімен  сатылай  байланысқан  бірыңғай  ем ес 
аыықтауыштар  ез а р а   интонациялық  айырымсыз  айтылады  да, 
араларына  үтір  қойылмайды.  Әдетте  мұндай  амықтауыштар  әр 
түрлі  сөз  таптарынан  ж асалады .  Мысалы: 
С о л   а ц   ж і б е к   шы- 
мы л д ық ,  
с о л   б и і к   с ү й е к  
төсек, 
сол  жасау  тегіс 
орнын- 
д а   (М.  Ә.).
Бірьщғай  мүшенің  арасын  жалғастыратын  ж алғаулы қтар  не- 
гізінен  үш  түрлі  боладьг.
1.  Ыңғайластық  жалғаулықтар:  да,  де,  та,  те,  әрі,  эюәне,  мен, 
бен,  пен.
2.  Кезектес  жалғаулы қтар:  бі рде,   біресе,  кейде,  бір.
3.  Талғаулықты  жалғаулықтар:  не,  немесе,  я,  элдс,  не  б о л ­
маса.
Бірыңғай  мүшелер,  әсіресе  ж алғаулы   болып  келгепде,  олар- 
ды ң   ж алғаулары   йас-басы на  ж алған бай ,  еқ  соңғы  бірыңғай  мү- 
шеге  ғаиа  жалғанып,  түлға  жағынан  сыйыстырылып,  жинақта- 
лыц  айтылады.  Осындай  ең  соңгы  ж а л ғ а у   ж алгап  тұрған  бірын- 
ғай  мүше  жннақтаушы  мэнде  ж ұм салады .  Ондай  жинақтаушы, 
функцияны  ж ал ғау  ж о к   ж е р д е   көмекші  сөздер,  шылаулар 
да 
атқарады.  Мысалы:  Б айд алы ,   Байсал,   С у й і н д і к т е р   д е  аттарына 
л е з д е   мініп,  өз  қ о л д а р ы н а   ү р ан   салды.   (М.   Ә.).  Әдетте,  б айл а р  
к иі з   уй ді ң  б а сқүр,   желбау,   г а ң п. ші  с и я қ ш ы   б а у л а р ы н   кі лем  тус- 
7і  ңып  ә д е мі   тоқытады  (С.  М. ) .
М ұндай  жинақтаушы  с ө з д е р д ід   стильдік  мәні  болады.  Мәсе- 
лен, 
К ө ш е д е К э т и м а ,  Айш а,  д с и я л а р д ы  
көрдім  деген  сөйлем- 
мен 
Көшеде К ә т п м а н ы ,   А й ш а н ы ,   Ә с и я н ы  
көрдім  деген  сөй- 
л ем дер   стильдік  ерекшелігі  ж ағы нан  бірдей  емес.  Бірінде  бірың- 
ғай  мүш ел ерді  түлғалары 
жағынан  сыйыстырып, 
жинақтан, 
ж алпы   алсақ,  екінші  сөй лем де  бірыңғай  мүше  болып  тұрған  әр 
мүшеге  ой  екпіні  түсіріле,  әрқайсысына  мән  беріле  айтылып 
отыр.
484-жаттыту.
 
Бірыңғай  мүшелерді  тауып,  олардын  қалай  байланыр- 
қанын  және  қай  мүшеге  катысты  екенін  талдақыз.
221

1.  Өткеннің  ж ақсысы,  ж а м а н ы   бүгінгі  өлш еуіш пен  өлшенеді.
2.  Сіз  ад а ск а н ғ а   күле  к а р а ға н д а й   не  бей тар ап  түр ған дай  көрі- 
несіз.  3.  К өз  тоқтата  карап  өтті.  Осы  қарасы ,  б а я у   үні  Ырым- 
бек ке  терең  де,  жылы  д а   сезілд і.  4.  Қ а з а қ   байларының  бар  бай- 
лығы  ж е р   мен  мал  еді.  Б айл ар  
қазір   тақырға,  шөлге,  тау  мен 
таска  қ а м ал ғ ан   шақ.  Қ ы рда  колхоз,  совхоз,  ойда  қала  мен  з а ­
вод  жұтып  ж аты р   бәр ін  (Ғ.  Мұст.).  5.  Ж аулы кты   биік  салына- 
тын,  сәнді  киінетін  Көпей  ж ұ р т қ а   е з ін ің   аж ары м ен  де,  естілігі- 
мен  де,  тазалы ғы м ен  д е   үнайтын  еді.  Ж ұ м а н д ы   ж ұ р т   ұната  ал- 
майтын  д а ,  К өпейді  қия  алмайтын.  6.  И гілік  бұған  бетін  бұрған 
ж о қ ,  а я л д а ғ а н   д а   ж о қ .  7.  Суды  қайнатады ,  ішіне  т ү з   салады,  кү- 
ріш  не  б о л м а са   ж ү г е р і  салады .  8.  Б а й ж а н   д а,  Ж ү м а б е к   те  мүн- 
дай   о л ж а ғ а   к е з д е с е м із   деген   ж о қ   еді  (Ғ.  Мұст.).  9.  Әйтеуір,  кы- 
р анда  тыныштық  ж оқ:  үш уға  сұр анады ,  д а л а ғ а   сұранады ,  аспан- 
ға  сұр анад ы   ( Ғ.   М . ) .
485-жаттығу
. 
Бірыцгай  мүшелердің  жалғау 
немесе  көмекші 
сөздер 
арқылы  сьійысқаы  түрлерін  тауып,  олардың  себебін  айтыңыз.
1. 
Қ ұн ан бай   ж ақы н  мандағы   р у л а р д а н   б а сқ а   Қыдыр  мен  Шұ- 
най,  Д о ғ а л а ң   сияқты  тар аул арды   мекен  еткен  Тоғалақ,  Әнет,  Бе- 
кенді  д е   шақыртып, 
қос-қос  атпен  шапкыншылар 
үшыртқан.
2.  Бүл  ж иы нда  Ызғұтты,  Ж ақы п,  М а й б а са р   сияқты  үлкендер  жә- 
не  б а л а д а н   Қ ұ д а й б е р д і,  А бай  б а р   ( М.   Ә. ).   3.  Қ ан д а й   кішіпейіл, 
қарапайым,  зе р д е л і  ж ансы ң,  Р а уш ан   (М.   И . ) .   4.  Е рбол,  Қөкбай, 
скрипкашы-әнші 
М ұқа, 
Б ай м аған беттер  
бір  топ 
боп 
кірді.
5.  Ү р аңқ айда  К өкбай,  Е р б о л д а р   д а   шайын  ішіп  болыпты.  6.  Биік 
тесек,  ж ұқ ая қ тар   ж оқ .  7.  М ол  ж асты қ,  қал ы ң  көрпелі  ж ер   төсек 
пен  айнала  түтқан  қал ы ң   текемет,  түскиіз,  кілем дер  бар.  8.  Мұ- 
ның  қасында  дағды лы   Пушкин,  Л ер м он т ов   м үралары   мен  Бай­
рон,  Гете  томдары  д а   а р ал ас  ж аты р   (М.   Ә. ).   9.  Ботаның  үні  де, 
қыңқылы  д а  
аққу  бал апан ы ны д 
үніндей  ж а н -ж ү р е г ің е   тие- 
ді  (Ғ.  М .) .
486-жаттыту.
 
Бірыңғай  мүшелерді  өзі  қатысты  мүшесімен  қоса  тауыл, 
олардын,  астын  сызыңыз.
1. 
Б ір ақ   сондай  күйкі,  болымсыз,  әл сіз  шындықты 
күр 
біл- 
геннен  не  пайда.  2.  Болмайды.  Б ұған  көнуге,  төзуге  болмайды.
3.  Б асқа,  м үл де  б асқ а  ш аралар  қаж ет.  Т а б у   керек  соны.  4.  Со- 
ның  үстінде  партиянын,  үкіметтің,  ауыл  шаруаш ы лы қ  ғылымы- 
ның  д а   миьін,  ойын  қинай  әрекет  ету  керек.  5.  «Н е  д е   болса  со- 
ларды ң  өзімен  отырып  'байласайық!»  деген  сө з д і  ол  жұдырығын 
түйе,  оң  қолын  сілкіте,  Ж а р а со в қ а   ақ,  қарасы  ашық,  үлкен  ко­
п и р   көздерін  сендіре  қарап,  салмақты  айтты  6  О сындай  сені- 
міңе,  батыл 
қайратыңа 
айрықша  алғыс 
болсын, 
Ж а к с ы е к е .
7.  Иық  туспесін,  жасымасын  ж а у   ж үрек   көңіл.  8.  Ә бді  келбетті, 
б іт ім д і  ж а с   еді 
(М.  Ә . ) .  9.  Аузына  шолп  етіп  кіріп  кеткен  де, 
жылп  етіп  кіріп  кеткен  д е   еңешінен  өте  беретін  (Ғ.  М . ) .
222

БІРЫҢҒАЙ  МҮШЕНІҢ  ТЫНЫС  БЕ Л ГІЛ Е РІ
Ж алғаулы қсы з  байланысқан  бірыңғай  м үш елердің 
арасына 
үтір 
қойылады.  Мысалы: 
Л әйл ә  үйіне 
б а р с ы н ,  т ы н ы ң с ы н  
(С.  
Шар.).  Қ ұ п - қ ү р ғ а қ ,  
ж ы п-ж ы лы  
әлденені  айкара  жапты 
( С .М ,).
2.  Бірыңғай  мүшелер  қайталанып  айтылатын  ж алғаулы қтар 
арқылы  байланысса,  араларына  үтір  қойылады.  Мысалы: 
Жеті 
а г а с ы н а н б а қ   т а ,д ә у л е т   т е   арылмаған.  Н е   б и л і к т і   н е   а у ы -  
л н а й л ы ң т ы   бермей  отыр  (С.  Ш.).  Олар  d p i   ц ы з ғ а н и і а ң ,  ә р і  
ж о р ы м а л ,   аңдығыиі  (М.  Ә.).
3.  Бірыңғай  мүшелер 
мен,  ж әне 
жалғаулы қтары  арқылы  не- 
месе  қайталанбай  келген  басқа  ж алғаулы қтар  аркылы 
б а й л а ­
нысса,  араларына  үтір  қойылмайды.  Мысалы: 
А н а у   кәрі  әжесі 
м е н  
б ізд і  д е   көп  сейілттіңіздер 
(М.  Ә.). 
Мынау  «дос»  деп 
ята­
ган  әке  кісілері  бұрын  Абай  аз  білетін  немесе  тіпті  танымайтын 
кісілер  (М.  Ә.).  Артистканың  қимылы  сараң  д а   нәзік  (С.  Ш.).
Е  с к е  р ту.  Етістіктен  ж асал ған   екі  бірыңғай  баяндауыштың 
арасында  қайталанбай  келген  жалғаулы қтан  сод д а   үтір  қойыла- 
ды.  Мысалы: 
Ұябасар  дүр  сілкінді  де,  уша  жөнелді  (Ғ.  М.).
487-жаттыгу.
 
Бірыңғай  мүшедердіц  тыныс  белгісін  түсіпдіріңіз.
1. 
Адам дары,  малы,  күркелері  д е   қосылып,  бір  ауылдан 
б ір   ауылды  айырып  та  болмайды.  2.  Ө згеге  ж ең іл  болса  д а,  осы- 
лайш а  былыға  көшу  —  қойшы, 
қозышы,  жылқышыларға  аса 
бір  тынымсыз  бейнет. 
3. 
Анау  кәрі  әж ес і  мен  бізді  д е   көп 
сейілттіңдер.  4.  Кесек  мүрынды,  шоқша  сақал,  зор  дауысты  Тү- 
сіп  Жігітектіц  Б өж ейден  соңғы  басты  адамының  бірі 
болатын.
5.  Ж ермен,  малмен  тынатын  көңіл  болса,  ж есін  де,  тынсын.
6.  Ол  —  Бәкенші  руынан  Сүйіндік,  Сүгірдің  көштері.  7.  Қелесі 
күні  Қ ұнанбай  ауыл-ауданымен,  бала-ш ағаларым ен  үндемей  кө- 
рісті  де,  ұлықтарға  еріп,  атқа  мінді.  8.  Оған  орай  көпті  малмен, 
сойыспен,  ат  майы  ж ән е  тайынша-торпақ,  соғыммен  ырзалаған 
болысты.  9.  Әрі  шабыт  шалған,  әрі  күн  шұғыласы  шалган  шап- 
шыған  жігіт  Абай  көзіне  ақ  мәрм әрдан  ойылған,  әсем 
біткен 
тас  тұл ғадай  көрініп  еді 
(М.  Ә.). 
10.  Ж а л а ц   бас,  ж а л а ң   аяқ,  көй- 
лекш ең  ғана  қалпыммен  тыска  шықсам,  ж аңбы р  д а   нөсерлей 
төпеп  тұр 
(С.  М .).  11. 
Өзі  кіші  пейіл,  әрі  байсалды,  әрі  мінезді, 
әр і  білім ді  адам. 
(М.  И.).
488-жаттыгу.
 
Бірыңғай  мүшелерді  ажыратыгі,  тыныс  белгілерін  қоііыи, 
тексті  көшіріңіз.
1.  Қара  қошқыл  кілегей  бүлттың  жоғарғы  шетін  ала  кірген 
ай  бір  көрініп  бір  сүңгіп,  ...дәл  жасырынбақ ойнағандай қүбылды.
2.  Қасына  Сүйіндік  Асылбек  —  бәрі  де  ере  кетіпті.  3.  Абай  жү-
223

peri  д е   сыр  мен  ж ы рға  толы  еді.  4.  А сы лбек  Ж и р еи ш е  Ерболдар 
д а   Б азар алы ға  қ а д а л а   қарап,  х а б а р   күтті. 
5.  Ш ецгел  итмұрын 
сияқты  бұтал ары   д а   көп.  6.  Әрі  с ұл у  әрі  сенімді  мықты  үміт.
7.  М ынадай  ж анн ы ң  мацында  күцгірт  кеш  те  ж а б ы қ   көңіл  де  бол- 
м а у   керек.  Т ілегің  тал абьщ   ал ды ң да  (М.  Ә.).  9.  Өкпссі  өшіп  д е - 
Mi 
қүрып  тәлтіректеп  маш инаға  түс  кезінд е  зорға  жетті.  10.  Ж е- 
тісуына,  үлкен  үлының  қасына,  көшіп  кетпек  те  болады ,  бірак, 
осыны  аяйды  ( 3 .   Ш. ) .   11.  Қ асы н да  Қ аратай  М ай б а са р   Қүлын- 
ш ақ   сияқты  некерлері  көп  екен.  12.  А бай  Е р бол   Ызғүттылар  ас 
үйлерге  ж ақ ы н д а й   беріп,  өзар а  күңкілдесті  (М.  д . ) .
БІРЫҢҒАИ  МҮШЕЛІ  СӨЙЛЕМДЕГІ  ЖАЛПЫЛАУЫШ  СӨЗДЕР
Бірьщғай  м үш ел ер ді  ж инақтап  бір  сө зб ен   атап  көрсететін  сөз- 
д і  
жалпылауыш  сөз  дейміз. 
Мысалы: 
« Қ аза қ  комитетті  ғана  бі- 
леді.  Сот  та,  милиция  да  —  б ә р і   д е   комитет  (С.  С.).  Үйге  Эсия, 
шешем,  мен  —  ү и і е у м і з ғ а н а  кірдік  (С. 
М . ) .
Ж алпы лауы ш   сөз  бірыңғай 
мүш енің  ал ды нда  д а, 
артынан 
д а   айтылады.  Алдынан  айтылғанда, 
ж алпы лауы ш   сөзден 
соң 
қос  нүкте  қойылып, 
бірыңғай 
мүш енің  соңынан  айтылғанда, 
ж алпылауыш   с ө з д ің   алдынан 
сызықша 
қойылады.
489-жатты.гу.
 
Бірыңғай 
мүшелерді 
жалпылауыш  сөздерімен 
бірге 
тауып,  тыныс  белгісінін. әр  түрлі  қойылуын  түсіндіріңіз.
1.  Плуг,  тырма,  трактор,  комбайн  —   бір д е-б ір і  тыңның  сыны- 
на  төзген  ж оқ.  2.  Осы  жұмы сымды  тындырып,  бір  ыңғайланған 
соң,  бес-алты  ай  Қырым,  К авказға  не  шет  елге  барып  дем   алам 
(Т.  Н. ) .   3.  Б із  болып  ж атқ ан  істі  телеграмма,  хат,  газет  аркылы 
ғана  біліп  алдық 
(С%  С.). 
4.  Бұл  жиы нда  Ызғұтты,  Ж ақы п,  М а й ­
б асар   сияқты  үл кен дер   ж ә н е   б а л а д а н   Қ ү д а й б е р д і,  А бай  бар.
5.  Ыңғай  солай  екенін  ұққан  сод,  Ж ігітек,  Бөкенше,  Б орсақ,  Кө- 
ш ібақ   —   баршасы  д а   Қ ұнанбай  үстінен  шағым  айта 
бастады.
6.  Алшынбай,  Майыр,  Чернов  ж ән е  Тінібай  —   төртеуі  ең  әуелі 
Қ үнанбайды  Омбыға  ж е н е л т у   қ а ж е т   деп  тапты 
(М.  Ә.). 
7.  Қай- 
туші  ек?  Милиция  штабы  берем  деген  пар  атпен  Нэкен,  мен,  Бэ- 
тес  —   үш е ум із  тарта  бер ем із  де,  Балқаш   пен  Ж ацы л  мына  түйе- 
ге  мінеді 
(С. 
М. ) .   8.  Баланыц  да,  ж ігіт-ж ел ең нің  де,  егде- 
мосқал  үлкеннің  де  —   барлығының  аузьшда  бір  жаңалык,  бір 
х а б а р   (М.   Ә.).  9. 
М інезі 
де,  түрі  д е   —   бәрі  өзім. 
10.  Сөз  эдемісі 
д е ,  ән  шүғыласы  да  сонда  тәрізді  (I.  Е.) .
490-жаттыгу,
 
Ж а л п ы л а у ы ш   сөздері 
бар  біры ң ғай   мүш елі  сөйлемдер- 
д іц   тыныс  бслгілерін  қойы п  ж азы ц ы з .
1.  Қүр  ат  құр  өгіз  т у   бие  тік  еркеш  түй е  тегене  күйрық  кой 
б әр і  бар.  2.  Ж ү й р ік   ат  ж үйрік  тазы  с ұл у  қыз  бәрі  жақсы.  Тек 
сонымен  қалып  қойсаң,  бәрі  ж ам ан .  3.  Батырдың  найзасы,  мер-
224

геннің  огы  шешеннің  тілі  бәрі  д е   ел дәстүрінен  өткен  емес.  4.  Осы- 
лардың  арасында  шарқ  үрып  жүргсн  үш су  Ж ы л пос  Ж ақы п 
ауылнай  Байбол  шаібарман  Шөгел  (Ғ.  Муст.).  5.  М үсәпір  Б өден е 
Есектас  ушеуі  шығып  кетті  (С.  М .).  6.  Танакөз  Ж ақы п  Б айбол 
Ізбасар  тәртеуің  де  ж а қ ы н   ағайынсың.  7.  Қүдық  басынан 
кел- 
гендер  ауылдан  косылғандар  бәрі 
құрықшыларға 
көмектесіп, 
қоршап  алды  желіпі  (Ғ.  М у  
ст.). 
8.  Асылып  ж атқан  ет  м аздап 
жанған  от  қою  кымыз  бәрі  де  қонақтар  көңілін  көтере  түскендей.
9.  Онда  Ақ ьі лба й   Мағаш  Қәкітай  мен  Д әр м ен   барлығы  да 
ке- 
шегі  Абай  мә лі мд еге н   аз  әңгіме 
айналасында  кеп 
ойлар  көп 
қиялды  бол ж аул ар   айтыскан.
491-жаттығу.
 
Ж я л п ы л а у ы ш   сөзді  бірыңғай 
мүшеніц  алды нан 
келті- 
рігі  бес  сөйлем  ж азы ңы з.
О Ң А Ш А Л А Н Ғ А Н   А Й Қ Ы Н Д А У Ы Ш
С е й л е м д е   езінен  бүрын  тұрған  бір  мүшенің  мағынасын  б а с ­
ка  бір  сез  я  сәз  тіркесі  арқылы  айқындап,  дәлелдеп  түсіндіретін 
айқындауыштың  түрін 
оңашаланған  айқындауыш  дейміз. 
Мы­
салы: 
Біз,  т пім іскілегііи   б а л а л а р   түтқындардың  қайда  екенін 
тез  тауып 
ал дь щ 
(С.  М.).
Оңашаланған  айқындауыш  өзінің  айқындап  тұрған  мүшесі- 
нің  тұлғасында  тұрып,  сопыц  қызметін  атқарады, 
сопыд  сүра- 
ғына  ж а у а п   береді. 
Біз,  тпім  с а і л е г і ш   б а л а л а р ,   т ұ т қ ы н д а р
- 
д ы н   ц а й д а   е к е н і н   т е з   т а у ы п   а л д ы ц  
деген  сөйлемнің  бас- 
тауышы 
«біз» 
болса,  « б ізд ід »   кімдер  екенін  айқындап  түрған 
«тіміскілегііи  балалар» 
деген  од аш алан ған  айқындауыш  та  сол 
бастауыштыд  қызметінде  түр.  О даш ал анған  бастауыштардыд 
бір  ерекшелігі  сол  —  ол арды д  түлғасы  баяндауышпен  қиыспай- 

жүктеу/скачать 11,26 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: