Министерство сельского хозяйства республики казахстан

271 
УДК 334.01262:338(574) 
ҚРАӨК КƏСІПОРЫНДАРЫНЫҢ САЛААРАЛЫҚ БАЙЛАНЫС ҮЛГІЛЕРІ 
Қасқабаев Ұ.Р. 
Қазақ агроөнеркəсіп экономикасы жəне ауылдық аумақтарды дамыту ғылыми-зерттеу 
институты, Алматы 
Аннотация 
В  статье  рассматриваются    различные  формы  взаимодействия  предприятий  АПК  
Казахстана, показаны  их преимущества  и недостатки. 
        Annotation   
        In  article  are  considered  different  models of the interaction enterprise APK Kazakhstan, are 
shown their advantage and defect. 
Кілт 
 
сөздер: 
ауылшаруашылық 
кооперативтері, 
салааралық 
байланыс, 
ауылшаруашылық тауар өндірушлері. 
Ауылшаруашылық  кооперативтерін  құру,  агрохолдинг,  агрофирма,  салалық-аймақтық 
кластер  жəне  басқа  да  кəсіпорын  аралық  байланыстың  альтернативтік  үлгілері  сияқты 
ғылыми-зерттеу жұмысының нəтижелерін енгізу отандық өнімнің бəсекелестік қабілеттілігін 
арттырып, АӨК-де шикізат пен дайын өнімді өндірушіден тұтынушыға жеткізу шығындарын 
азайтып,  өнімділіктің  жоғарылауына  жəне  кəсіпорындар  табыстылығының  арттыруына 
көмегін тиігізеді. 
АӨК-і  кəсіпорындары  арасындағы  салааралық  қарым-қатынастарын  əр  түрлі 
аспектілерде қарастырған жөн: 
– түрлі  шаруашылық  жəне  мүліктік  формалары  бар  дербес  кəсіпорындар  арасында
келісім-шарт жүйесін құру; 
–
құрылымдар  арасында  ішкіөндірістік  қарым-қатынас  түрінде  вертикалды-
интеграцияланған құрылым (холдинг, агрофирма, кооператив жəне т.б.) құру; 
– аймақтық жақын орналасқан жəне ұйымдық іс-əрекеті ұқсас салалық кластерлер құру;
- мемлекеттік-жеке  серіктестік  негізінде  өндірісті  ұйымдастырудің  альтернатвитік 
формаларын құру. 
Келісім-шарт  арқылы  жұмыс  істеудің  артықшылықтарына  оның  ауылшаруашылық 
тауар  өндірушілерге  қарапайымдылығы,  қосымша  басқару  органын  құру  жəне  оны 
қаржыландырудың  керек  еместігі,  өзінің  дербестігі  мен  заңдылық  статусын  сақтап  қалуын 
жəне  т.б.  жатқызуға  болады.  Алайда  қарым-қатынас  формасының  кемшіліктері  де  бар, 
олардың  негізгілері:  шикізат  аймақтарын  анықтауда  стихиялық  көзқарас,  көлік  жүктілігін 
оптимизациялаудың 
жоқтығы. 
Сонымен 
қатар, 
технологиялық 
байланысқан 
кəсіпорындардың  қарым-қатынасын  сақтап,  дамытуға  мүмкіндік  туғызбайды  жəне  алынған 
өнім қатынасушылар арасында əділ бөлінбейді.  
Нəтижесінде қарым-қатынасты реттейтін нарықтық құралдар (бəсекелестік, ортақ баға 
мүдделігі,  капиталға  деген  орташа  табыс  нормасын  құру  механизмі)  технологиялық 
байланысқан  ксəіпорындар  арасындағы  байланыстың  дауын  қамтамассыз  етпейді.  Бұл 
тығырықтан шығатын жол болып монополияны реттейтін мемлекеттік орган да бола алмады. 
Сонымен,  қайта  кəсіпорындарының  қазіргі  жағдайы,  құқықтық  база  жəне  оны  нақты 
пайдалану  кəсіпорындардың  арасындағы  келісім-шарт  жүйесінің  жұмыс  істеуіне  жағдай 
туғызбай отыр.  

272 
 
Жалпы  келісім  шарт  бойынша  жұмыс  істейтіе  кəсіпорындардың  артықшылықтарына 
қарамастан,  технологиялық  байланысқан  кəсіпорындар  арасындағы  қарым-қатынасты 
дамытыға жəне сақтауға мүмкіндік бермейді. 
 
Зерттеу негізінде агрофирмалардың артықшылықтары келесідей:  
– басқару жүйесінің ерекшелігі арқасында қолда бар құралдар арқылы қатарылымның 
жоғарылауы; 
–  өндіріс,  қайта  өңдеу,  өнімді  өткізу  жəне  соңғы  өнім  үшін  жұмыс  істеу  фирма 
экономикасының тұрақтылығын арттырады; 
– қаржылық құралдардың көбеюі; 
–  өндіріс,  қайта  өңдеу  жəне  өнімді  өткізу  салалары  арасындағы  есептіліктің 
реттелгендігі ішкішаруашылық тұрақтылығын туғызады; 
–  кезекті  жəне  екі  рет  салық  төлеуді  жою  тиімді  салық  салуды  ұйымдастыруға 
мүмкіндік берді; 
– ішкі жəне сыртқы инвестициялар тартуға мүмкіндік туғызуы; 
– орталықтандырылған маркетингтік қызмет қатынасушылардың қамтамассыз ету жəне 
өткізу мəселелерін шешеді. 
 
«СКК  «Қарасу»  ЖШС-нің  корпоративтік  құрылымын  зерттеу  агрохолдинг  түріндегі 
қызмет  етудің  артықшылықтары  мен  кемшіліктерін  анықтауға  себеб  болды.  Астық 
компанияларының  холдингтік  тип  ретіндегі  салааралық  кəсіпорындар  байланысының 
артықшылықтары келесідей:  
   – 
аяқталған технологиялық цикл құрып (өндіріс, дайындау, қайта өңдеу жəне өткізу), 
агроөнеркəсіп кешенінің үш саласын біріктіру жойылған шаруашылық байланыстарды қайта 
жаңғыртуға, өндірісті басқаруды орталықтандыруға, материалды-техникалық қамтамассыз ет 
мен өнімді өткізуді қалыптасыруы;  
– инвестор-интеграторлардың ауылшаруашылық кəсіпорындарының қарыздарын жəне 
жұмысшылардың  еңбек  ақыларын  бюджет  алдында  төлеуге  міндетті  болуы.  Олар 
шаруашылықтарға банктерден кредит алуға гарант болып, ауылшаруашылық құрылымдарға 
банкроттықтың алдын алуға көмектеседі; 
–  элеваторлар  мен  НҚП-тері,  диірмендер  ауылшаруашылық  шикізатымен  тұрақты 
қамтамассыз  етілген,  ал  мұнай  базалары  мен  қайта  өңдеу  кəсіпорындары  ЖЖМ,  техника, 
құралдар  жəне  химиялық  заттарды  көтерме  бағамен  үлкен  партиялармен  сатып  ала  алады 
жəне  ауылшаруашылық  кəсіпорындарына  минималды  нарықтық  бағамен  сата  алады,  олар 
агросервистік қызметтермен делдалсыз жұмыс істей.  
Ірі холдинг типтегі агроөндірістік компаниялардың да қызмет етуінің теріс факторлары 
бар: 
–  ауылшаруашылық  құрылымын  құрғанда  шаруалар  мүліктік  пайдан  жəне  жер 
иеліктерінен,  өндірістік  өнім  жəне  пайда  алуға  деген  құқығынан  айырылып,  жеке  меншік 
иелерінен жалдамалы жұмысшыларға айналады; 
–  кооперация  шарттарынынң  орындалмауы,  оның  əр  мүшесі  соңғы  өнімнен  өзінің 
бөлігін алуы тиіс; 
– ЖШС құрылтайшылары (бас фирма) баға мен соңғы өнімді бақылай отырып, өзінің 
монополисттік  деңгейін  арттырады.  Құрылтайшылар  ауылшаруашылығын,  өндірісті  жəне 
инфрақұрылымды  дамытуға  капитал  құймай,  астық  өндірісінен  түсетін  пайданы 
жоғарылатуды ғана  ойлайды.   
        АӨК  шектесуші  салалар  кəсіпорындарының  тиімді  өзара  іс-əрекет  ұйымдық-
экономикалық механизмі белгілі бір ұйымдық формалар шеңберінде кəсіпорындардың өзара 
іс-əрекеттерінің  нақты  көрінісі  болып  табылады.  Олар  агроөнеркəсіп  өндірісіндегі 
технологиялық  байланысқан  субъектілердің  ұдайы  өндіріс  қызметін  ынталандыруды 
қамтамассыз  етуге  бағытталған  экономикалық  құалдардың,  əдістер  мен  инструменттер 
жиынтығын  пайдалану  арқылы  жүргізіледі.  Осы  механизмнің  негізгі  элементтері  болып, 
өзара  іс-əрекеттердің  ұйымдық  құрылуы,  меншіктің,  технологиялық  байланысқан  өндірісті 
басқару жəне бөлісу қатынастары табылады. [1] 

273 
Біріктірілген  құрылымдардың  тиімді  жұмыс  жасауының  басты  факторларының  бірі 
алынған  пайданы  бөлу,  əрбір  қатынасушының  дайын  өнім  өндірудегі  соңғы  нəтиже  болып 
табылады.  Агрофирманы  қалыптастырудың  экономикалық  тиімділігін  есептеу  арқылы  біз 
əрбір  əріптестердің  үлесін  анықтадық:  агрофирманың  жалпы  пайдасы  көлеміндегі 
ауылшаруашылық  тауар  өндірушілердің  үлесі 55,8 пайыз  болды,  қайта  өңдеу  зауытының 
(«ЭкоПродуктГрупп») - 26,9, ал өткізу кəсіпорынының («ЭкоТрейдингИнвест») – 17,3 пайыз. 
Ұсынылған  əрбір  қатынасушының  жұмсаған  шығындарынан  пайданы  бөлу  механизмі 
нормативтік құн негізінде өндірістік процес қатынасушыларына өндірістік процесте үлесіне 
сəйкес, шығындарын қайтаруды қамтамассыз етеді жəне өнімнің өзіндік құнын төмендетуге 
жағдай  туғызады,  нормативтік  шығындарды  ынталандырады.  Осының  бəрі  жиыла  келіп 
біріктірілген құрылымдардың табыстылығын арттырады. [2] 
ҚР  жеміс-көкөніс  өнімдерін  өткізудің  баламалы  формасы  болып  сауда-логистикалық 
терминал құру саналады, ол өз құрамына мамандандырылған шаруашылықтар мен өндірісті 
үздіксіз  процесін  жəне  жаңа  жоғары  сапалы,  қайта  өңделген  өнімді  сатуды  қамтамассыз 
ететін  шаруашылықтарды  қосады.  Осындай  құрылым  ірі-ірі  көтерме  сауда  өнімдерді 
қабылдау,  сақтау,  жеткізу  жəне  тасымалдаудың  мамандандырылған  технологияларымен 
қаруланған азық-түлік рыноктары негізінде құрылуы мүмкін. Сауда-логистикалық терминал 
өзара 
байланысты 
ақпарат 
тасқындарын 
алу 
мақсатында 
(өндірушілерден, 
дистрибьютерлерден,көтерме  жəне  бөлшек  сауда  рыноктарынан),  электронды  есептеу 
техникалары 
арқылы 
оларды 
өңдеу 
информациялық 
жүйе 
құру 
бағытында 
қалыптастырылады.  Терминал  өнім  қозғалысын  өндірушіден  тұтынушыға  дейін  қолайлы 
жоспарлауға жəне орындауға мүмкіндік береді. Жеміс-көкөніс өнімдерін жылжыту бойынша 
терминал құру ең жоғарғы дəрежеде ағымдағы кезеңдегі қажеттіліктерге жауап береді жəне 
азық-түлікті бөлу каналдарын жетілдірудің ең тиімді құралдары болып саналады. 
Осы  кездегі  ҚР  АӨК-дегі  жүйелі  дағдарыстың  қалыптасқан  жағдайында,  оның 
жекелеген  салалары  мен  шаруашылық  жүргізу  субъектілері  өз  мүмкіндіктері  есебінен 
инновациялық  қызметті  тездетуді  қамтамассыз  ете  алмайды.  Ол  мемлекеттік  капиталдың 
белсенді  қатынасуын  талап  етеді  (мемлекеттік-жеке  əріптестік  принциптері  негізінде). 
Қазіргі  жағдайда  ауылшаруашылық  кəсіпорындары  негізгі  қорларын  жаңалау  жəне 
толықтыру  үшін  қосымша  қаражаттарды  қажет  етеді.  Осы  мақсаттар  үшін  өз  қаражаттары 
жеткіліксіз,  мемлекет  инвестициялық  шығындарды  қаржыландырудан  бас  тартуға  мəжбүр, 
ал  сыртқы  инвестор  өз  қаражатын  салуға  мүдделі  емес,  себебі  инвестициялық  климат 
қолайсыз,  оны  жақсарту  тек  инвестициялық  тартымдылыққа  байланысты.  Осыған 
байланысты  МЖС  əдістерін  пайдалану  ұсынылады,  мысалы  техниканы  жаңалауда 
лизингті пайдалану. Техниканы жаңалаудан басқа мұндай кəсіпорынға малдардың тұқымдық 
құрамын  жақсарту  қажет,  осы  мақсатқа  жеңілдетілген  қаржыландыру  несиесі  ұсынылады. 
Өнімдерді  сату  проблемасын  шешу  үшін  МЖС-тің  ұйымдық  үлгісін  қолдану  мақсатқа  сай 
келеді,  атап  айтқанда  кəсіпорынмен  мемлекет  арасында  шарт  жасау  (ауруханаларға, 
мектептерге,  бала  бақшаларға  жəне  т.б.  əлеуметтік  маңызды  объектілерге  белгілі  бір  өнім 
түрлерін жеткізуге). Тұрақты бағалардың болуы өндірушіге оң жəне теріс ақша тасқындарын 
жоспарлауға мүмкіндік береді.  
Сүт,  ет  салаларының  арасындағы  қарым-қатынасты  одан  ары  дамыту,  жақсарту 
мақсатында  кластерлер  құру  ұсынылады.  Сүт  жəне  сүт  өнімдерін  өндіру  жүйесі  келесідей 
сегменттерді қамтиды: МТС, сүт шикізатының өндірісі, қайта өңдеу жəне тасымалдау.  
Мал  санының  артуы,  сонымен  қатар  шикі  сүттің  өндірісінің  артуымен  шикізаттың 
қайта  өңдеу  деңгейін 2919 мың  тоннаға,  ал  дайын  өнімді  жасайды – 1397,1 мың  тоннаға 
дейін өседі деп жоспарлауға болады. Бұл мақсатқа жету үшін қайта өңдеу кəсіпорындарының 
өндірістік  қуатын 32,3%-ға  арттыру  немесе 1735,3 мың  тонна  қайта  өңделген  дайын  өнім 
көрсеткішіне  жету  керек (3450,4 мың  тонна  шикізаттан).  Қолданған  қуаттылықтар 
коэффициенті  жұмыс  істемей  тұрған  кəсіпорындарды  қайта  жаңғырту  жəне  жаңа 
кəсіпорындар соумен өсе туседі. [2] 

274 
 
Əдебиеттер 
 
         1.    Акимбекова  Г.У. Агропромышленная  интеграция: теория,  практика,  перспективы, 
Алматы 2013 
 2.   Кəсіпорындар деректері. 
 3.   ҚР статисика агенттігінің деректері 
http://www.stat.gov.kz
 
 
 
УДК 330.101 
 
ПРОБЛЕМЫ РАЦИОНАЛЬНОГО ИСПОЛЬЗОВАНИЯ РЕСУРСНОГО 
ПОТЕНЦИАЛА АПК РК 
 
Мадиев Г.Р.,  Бекенова Г.Ы., Бекбосынова А.Б. 
 
Казахский национальный аграрный университет, г. Алматы 
 
Аңдатпа  
Мақалада  ҚР  АӨК  ресурстық  əлеуетін  ұтымды  пайдаланудыңмəселелері 
қарастырылып,  тіркелу  номері  № 0115РК01913  гранттық  қаржыландыру  Г.2015.  бойынша 
жүргізілген ғылыми зерттеу нəтижелері жарияланған. 
 
Annotation    
In article the issues of rational use of the resource potential of agro-industrial complex of 
Kazakhstan are considered, published the results of research on grant funding G.2015. registration 
number #0115RK01913. 
 
Ключевые  слова:  ресурсный  потенциал,  сельское  хозяйство,  АПК,  земля,  трудовые 
ресурсы, капитал, эффективность. 
 
АПК как важнейшая отрасль экономики страны представляет сложную систему. В него 
входят  промышленность,  поставляющая  аграрному  сектору  технику,  оборудование, 
минеральные  удобрения;  сельское  хозяйство,  являющийся  его  ядром,  что  определяется,  в 
первую очередь, производством сельскохозяйственной продукции и продовольствия, основы 
жизнедеятельности людей; сферы хранения и переработки сельскохозяйственной продукции. 
Достижение экономического роста в АПК, полное удовлетворение потребностей населения в 
продовольствии  и  расширение  экспортного  потенциала  страны  в  поставках  на  зарубежные 
рынки продуктов питания предполагает необходимость, с одной стороны сбалансированного 
развития  отраслей  АПК,  с  другой  эффективного  использования  ресурсного  потенциала 
каждой отрасли. 
Понятие  «ресурсный  потенциал»  неоднозначно  трактуется  в  разных  источниках.  В 
частности, оно широко применяется для обозначения средств, запасов, источников, которые 
могут быть мобилизованы, приведены в действие для производства товаров и услуг. 
К.Р.  Макконнелл  и  С.Л.  Брю  под  «экономическими  ресурсами»  подразумеваются 
природные,  людские  и  произведенные  человеком  ресурсы,  которые  используются  для 
производства товаров и услуг [1]. В их классификации этих ресурсов они подразделяются на 
следующие  категории:  материальные  и  людские  ресурсы.  К  материальным  ресурсам 
относятся земля и капитал, к людским ресурсам – труд и предпринимательская способность. 
К  категории  земля  относятся  все  естественные  ресурсы – «даровые  блага  природы», 
сельскохозяйственные  угодья,  леса,  месторождения  минералов  и  нефти,  водные  ресурсы. 
Понятие «капитал» охватывает все производственные средства производства, используемые 
в  производстве  товаров,  услуг  и    доставке  их  к  конечному  потребителю.  В  данном  случае 

275 
деньги  не  относятся  к  экономическим  ресурсам,  так  как  деньги,  как  таковые,  ничего  не 
производят.  Труд – физические  и  умственные  способности  людей,  применимых  в 
производстве  товаров  и  услуг.Предпринимательская  способность – особый  вид 
человеческого  ресурса,  определяемый  взаимосвязанными  функциями  предпринимателя  по 
соединению  ресурсов – земли,  капитала  и  труда  в  единый  процесс  производства  товаров  и 
услуг,  принятия  решения  по  выбору  направления  деятельности  предприятия,  новатора, 
стремящийся вводить в обиход на коммерческой основе новые продукты, технологии, новые 
формы организации бизнеса, идущего на риск.  
Американские ученые П. Самуэльсон и В. Нордхаус в ресурсном потенциале выделяют 
четыре  компонента:  людские  ресурсы,  природные  ресурсы,  капитал  (машины,  фабрики, 
дороги), технология (наука, инженерное искусство, управление) [2].  
Потенциал  любого  ресурса  реализуется  в    результате  его  использования.  Оценка 
результатов использования ресурса позволяет оценить степень его развития его потенциала 
как  элемента  системы  взаимосвязанных  ресурсов,  в  то  же  время  практически  невозможна 
изолированная  оценка  эффективности  использования  каждого  элемента  ресурсного 
потенциала вследствие его системности. В этой связи ресурсный потенциал АПК обладает с 
одной стороны всеми свойствами, присущими данной экономической категории, а с другой – 
имеет ярко выраженные черты, которые проистекают из особенностей самого АПК.Развитие 
АПК  предполагает  необходимость  эффективного  использования  ресурсов,  которыми  он 
обладает. Диалектика процессов формирования и развития ресурсов требует учета не только 
территориально-отраслевых  компонентов,  но  и  действенного  механизма  управленческого 
воздействия. При этом, управленческие решения должны разрабатываться на основе оценки 
текущего состояния элементов ресурсной базы АПК и прогнозных перспектив их развития. В 
этой связи возникает необходимость целенаправленного регулирования процессов развития, 
воспроизводства и реализации ресурсного потенциала АПК[3]. 
Результаты  исследований  показали,  что  на  современном  этапе  социально-
экономического  развития  страны  значительно  возрастают  роль    предпринимательского, 
интеллектуального  и  информационного  компонентов  ресурсного  потенциала.  Это 
обусловлено  возрастанием  значения  широкого  спектра  социально-экономических 
инноваций,  появления  новых  запросов,  ожиданий  отдельных  индивидуумов,  социальных 
слоев,  общества  в  целом.  Все  это  происходит  под  воздействием  процессов  глобализации  и 
формирования  современного  информационного  пространства.  В  этом  направлении 
продолжается  развитие  экономической  системы,  так  как  именно  возрастающие  социально-
экономические  потребности  определяют  вектор  развития  системы  ресурсов.  При  этом 
меняются их структура и масштабы, трансформируются материальные и интеллектуальные 
формы (рисунок 1). 
Ресурсный  потенциал  АПК  как  сложная  непрерывно  воспроизводящая  система, 
элементами  которой  являются  все  его  ресурсные  компоненты:  природный,  трудовой, 
предпринимательский,  материально-технический,  технологический.  А  связи  между  ними 
задаются  социальными,  экономическими,  политическими,  инфраструктурными  и  другими 
факторами, определяющими функционирование и развитие АПК. 
Природный 
потенциал 
Демографич
ес-кий 
потенциал 
Социально-
экономический 
потенциал 
Материально-  
технический 
потенциал 
Инфраструк-
турный 
потенциал 
Показатели, характеризующие ресурсный потенциал 
РЕСУРСНЫЙ ПОТЕНЦИАЛ АПК 
Составляющие ресурсного потенциала аграрного сектора экономики 

276 
 
Количественные 
-  площадь 
земель сель-
скохозяйственн
ого 
назначения; 
-  площадь 
орошаемых 
земель; 
-  площадь 
пахотных зе-
мель на 1 чел; 
-  площадь 
посевных зе-
мель в общей 
площади; 
-  водные 
ресурсы и др 
-  численнос
ть 
населения;  
-  плотность 
населения 
территории 
-  коэффици
ент роста 
сельского 
населения в 
пределах 
региона и 
др. 
 
-  удельный вес 
экономически 
активного 
населения;  
-  валовый 
продукт на душу 
населения; 
-  экономически 
активное 
население, 
занятое в 
сельском 
хозяйстве и др. 
- обеспеченность 
тракторами; 
- численность 
комбайнов на 
единицу площади 
сельско-
хозяйственных 
угодий; 
- объем инвестиций в 
основной капитал 
сельского хозяйства; 
- показатели 
фондооснащенности 
- показатели 
фондовооруженности
и др. 
-  плотностьд
орог с 
твердым 
покрытием; 
-  плотность 
линий 
электро-
передач; 
-  плотность 
распредели-
тельных 
газовых 
сетей и др. 
 
Качественные 
- природно-
климатические
условия; 
- балл бонитета 
почвы; 
- внесение 
удобрений идр. 
 
-  гендерный 
составнаселе
ния; 
-  соотношен
ие 
городского 
исельскогон
аселения и 
др. 
 
-  уровень  обра-
зования; 
-  уровень 
квалификации 
работников 
отрасли и др. 
-  стоимость основных 
производственных 
фондов приходящихся 
на 1 га посевных пло-
щадей; 
-  уровень 
использования 
инновационныхтехно
логий на 
предприятиях; 
-  степень 
обновлениятехники и 
др. 
-  использова
ние 
результатов 
науки для ре-
шения 
отраслевых 
задач и др. 
 
 
 
 
 
 
 
 
Рисунок1 - Основные компоненты ресурсного потенциала АПК и система показателей 
его оценки 
Примечание – исследования авторов 
 
Ресурсный  потенциал  АПК  как  сложная  непрерывно  воспроизводящая  система, 
элементами  которой  являются  все  его  ресурсные  компоненты:  природный,  трудовой, 
предпринимательский,  материально-технический,  технологический.  А  связи  между  ними 
задаются  социальными,  экономическими,  политическими,  инфраструктурными  и  другими 
факторами, определяющими функционирование и развитие АПК. 
Площадь  земель  сельскохозяйственного  назначения  РК  сократилась  с 218,4 млн.  га  в 
1991 году и в 2014 году составляет 98,6 млн. га или 37,8% используемых земель [4, 5].  
 
Многомерная оценка ресурсного потенциала аграрного сектора экономики 
Обоснование прогнозных сценариев развития ресурсного потенциала аграрного 
сектора экономики

277 
Рисунок 2 - Динамика  площади  земель  сельскохозяйственногоназначения  РК  за 1991-
2014 гг. 
Примечание – Данные Комитета по статистике МНЭ РК  
В  структуре  угодий  земель  сельскохозяйственного  назначения  сельскохозяйственные 
угодья  составляют 96,6%, в  том  числе:  пашня – 24,7%, многолетние  насаждения – 0,1%, 
залежь – 2,6%, сенокосы – 2,1%, пастбища – 67,2%. В общей площади сельскохозяйственных 
угодий  пашня  составляет 24,9 млн.  га  или 11,2%. Наиболее  крупные  массивы  пашни 
сосредоточены  в  Костанайской (6,0 млн.  га),  Акмолинской (5,6 млн.  га)  и  Северо-
Казахстанской (4,9 млн. га) областях, что составляет 66,3% пашни республики. За последние 
четыре года площадь пашни увеличилась на 0,2 млн. га. Анализ динамики площадей пашни 
по  областям  показывает,  что  прирост  пашни  продолжается,  главным  образом,  в  основных 
зерносеющих областях республики. 
По данным земельного баланса на 1 ноября 2014 года в республике имелись 2,1 млн. га 
орошаемых  земель,  из  которых 1,7 млн.  га (80,2 %) находится  в  составе  земель 
сельскохозяйственного назначения. Анализ динамики площадей орошаемых земель за 1991-
2014  годы    показал    тенденцию  сокращения  площадей  орошаемых  земель  в  наибольшей 
степени  в  Алматинской,  Атырауской,  Жамбылской,  Кызылординской,  Актюбинской, 
Восточно-Казахстанской, Павлодарской и Северо-Казахстанской областях, только в Южно-
Казахстанской  области  происходило  постоянное  увеличение  площади  орошаемых  земель.В 
текущем  году  общее  увеличение  орошаемых  земель  произошло  на 22,3 тыс.  га  за  счет 
освоения  богарных  земель  в  Южно-Казахстанской  на 19,3 тыс.  га,  Алматинской – на 3,1 
тыс.га, Жамбылской - на 2,5 тыс. га, Кызылординской - на 2,5 тыс. га и Атырауской - на 1,9 
тыс. га областях. Одновременно из-за не водообеспеченности и непригодности оросительной 
сети  произошло  сокращение  орошаемых  земель  на 4,8 тыс.  га  в  Восточно-Казахстанской 
области. 
Значительной  проблемой  в  орошаемом  земледелии  является  отсутствие  водоучетных 
приборов и регулирующих распределительных сооружений на оросительных каналах. От 30 
до 60% поданной  воды  безвозвратно  теряется,  пополняя  грунтовые  воды.  Указанные 
причины  не  способствуют  рациональному  использованию  водных  ресурсов  и  влияют  на 
эффективное  использование  орошаемых  земель.Так,  согласно  данным  МСХ  РК  из  общей 
площади орошаемых земель 1997,165 тыс. га в 2014 году не использовались 557,3 тыс. га или 
27,9%.  Основной  причиной  недоиспользования  орошаемых  земель  является  значительный 
износ и выход из строя оросительных и дренажных систем, сопровождающиеся ухудшением 
мелиоративного  состояния  земель,  так  как  на  массивах  орошения,  поделенных  между 
множеством  крестьянских,  фермерских  и  другими  хозяйствами,  многие  межхозяйственные, 
внутрихозяйственные  оросительные  и  дренажные  системы  остались  без  организованного 
содержания  и  ухода.  Это  является  также  одной  из  основных  причин  ухудшения 
мелиоративного состояния орошаемых земель и структуры состава угодий.  
Анализ состояния водных ресурсов РК показал ощутимые колебания в объемах забора 
пресной  воды,  значимые  потери  воды  при  транспортировке,  что  более  половины  объёма 
пресных  вод  используется  для  полива  сельскохозяйственных  культур.  Для  повышения 
0
100
200
300
1991 1995 2000 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
218,4
194,8
91,3
82,2
85
86,8
88,9
91,7
93,4
93,7
93,4
96,3
98,6
годы
площадь
,млн
.га

278 
 
эффективности  в  использовании  водных  ресурсов  сельском  хозяйстве  необходимо 
совершенствовать 
экономические 
взаимоотношения 
сельскохозяйственных 
и 
водохозяйственных  предприятий,  шире  внедрять  водосберегающие  технологии  полива 
сельскохозяйственных  культур.  В  зарубежных  странах  продуктивность 1 куб.м.  воды 
составляет 2,5-6,0 кг, то у нас она не превышает 0,8 кг.  
Анализ  трудовых  ресурсов  показал,  что  в  общей  численности  занятого  населения 
РК8510  тыс.  человек  численность  занятого  сельского  населения  с 2010 года  постоянно 
снижается  и  составил 1605,4 тыс.  человек,  хотя  сельскоенаселение  составляет 43 %, что 
свидетельствует о низком уровне охвата сельского населения работой,а также большая часть 
сельского  населения  относится  к  самозанятым [6].Среднемесячная  заработная  плата  в 
сельском  хозяйствезначительно  ниже  уровня  других  сфер  и  составляет 65636 тенге,  что 
ведет слабой мотивации сельского труда. 
Также  фактороми,  снижающими  развитие  АПК  является  изношенность  основных 
средств и слабая инфраструктура, так уровень обновления тракторов и комбайнов в среднем 
по республике не превышет2,3% в год[7]. 

жүктеу/скачать 4,57 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: