Материалдар мен əдістемелер

342 
 
)
1
(
)
(
)
(
)
(
2
2
t
ah
e
ah
ah
t
ah
h
t
m

















, 
мұнда m(t) – аралық иелердегі цисталардың орта саны; t – жасы; h - инфекция қысымы 
(уақыт  бірлігіндегі  цисталар  саны);    - иммунитеттің  жойылу  деңгейі; a - пайда  болған 
иммунитетке əсер ететін көрсеткіш. 
  Программаның екінші бөлігінде 
3
)
(
3
Kht
t
i

 формуласы арқылы қойлардың жасына 
байланысты  протосколекстары  бар  цисталар  пропорциясының  динамикасы  i(t)  есептелінді. 
Мұнда K – қойлардың  жасының  ең  жоғары  деңгейіне  байланысты  есептелінетін 
коэффициент.  Сандық  эксперименттерді  компьютерде  айнымалылардың  түрлі  мəндерінде 
жүргізілді.  Соның  нəтижесінде  модель  параметрлерінің  табиғи  берілгендерге  жақын 
мəндерін айқындалды.  
Нəтижелер жəне оларды талдау 
Жамбыл  облысында  қойдың  эхинококпен  орта  есеппен  залалдануы 36,9% жететіні 
анықталды  (кесте).  Қазіргі  кездегі  еліміздің  эхинококкоз  бойынша  гиперэндемикалық 
батысқазақстандық  аймағында  да  қойдың  цисталық  гидатидозы  осыған  ұқсас  жоғары 
деңгейде, яғни,  орта есеппен, 46% болатыны дəлелденген [9].   
 
Кесте -Жамбыл облысындағы қойлардың эхинококкозбен залалдану деңгейі 
Жасы  
(жыл) 
Зертте-
лінген 
қойлар 
саны  
Инвазия 
экстенсивтігі 
Инвазия интенсивтігі 
абсолют-
тік түрде 
%-да 
орта 
есеппен 
min-max 
цефалоцисталар % 
орта 
есеппен 
min-max 
<1 110  8  7,3  3,3  1-7 
0 
0 
1-2  
169 
31 
18,3 
5,6 
1-27 
0 
0 
2-3 80 
37 46,2  6,4  1-16 
1,3 
0 
3-4  
47 
27 
57,4 
7,2 
2-18 
13,9 
0-100 
4-5 34 
21 61,8  8,9  1-24 
45,5 0-100 
>5  
22 
16 
72,7 
10,4 
1-30 
58,4 
23-100 
Барлығы 462 175  36,9  5,6  1-30 
21,5 0-100 
 
Зерттеулер эхинококкоз динамикасының экстенсивтік көрсеткіші   ұсақ мүйізді малдың  
жасының ұлғаюына байланысты өсетінін айқындады (1-ші сурет). 
Қойлардың  эхинококтармен  залалдану  интенсивтігі  болса  үлкен  аралықта  өзгеріп 
отырды жəне табылған метацестодалар саны 1-30 данаға дейін жетті (кесте,  2-ші сурет).   
 

343 
1-ші  сурет.  Жамбыл  облысындағы  қойлардың  эхинококтармен  залалдану 
экстенсивтігінің  динамикасы       
(а)                                                    (b) 
2-ші  сурет. E. granulosus цефалоцисталарының    4  жасар  қойдың  өкпесінде  дара 
орналасуы (а) жəне 7 жастағы қой бауырының көп даналарымен залалдануы (b). 
Қазіргі  заманда  паразитоздарың  таралу  динамикасы  процестерін  математикалық 
əдістермен  зерттеудің  тəжірибелік  маңызы  артып  келеді.  Олар  эпидемиологиялық 
ерекшеліктерді  болжауға  жəне  адекваттық  бақылау  шараларын  ұйымдастыруға  мүмкіндік 
береді. [5,8]. Осы  жұмыста  қойдың  жасына  байланысты  эхинококк  цисталарымен 
залалданудың  интенсивтігін  жəне  фертилды  цисталар  үлесінің  динамикасын  модельдеудің 
нəтижелері  көрсетілген.  Модель  авторларының  ойы  бойынша  аралық  иеде  иммунитет 
деңгейі  төмен  болғандықтан,  программаның  бірінші  бөлігін  жібергенде    иммунитет 
параметрлерінің  өте  аз  дəрежедегі  мəндері  алынды [8]. Инфекция  қысымы  ретінде  табиғи 
берілгендерге  сəйкес  анықталған  жануарлардың  орта  есеппен  залалдану  көрсеткіші 
қабылданды.  Содан  кейін,  компьютерлік  модельдеу  кезінде  аралық  ие  жеп  қоятын 
инвазиялық  материалдың  мөлшерін  анықтайтын  параметрлердің  сойылған  жануарлардың 
берілгендеріне  ең  жақын  келетін  мəндері  табылды.  Сандық  эксперименттер  табиғи 
берілгендерге  жақсы  деңгейдегі  сəйкестікті  жəне  эхинококпен  залалдану  интенсивтігі  
қойдың жасына байланысты сызықты өсетінін көрсетті  (3-ші сурет). 
0
10
20
30
40
50
60
70
80
1
2
3
4
5
6
7
Ин
вази
я 
эк
стен
си
втігі
,%
Жасы
Жамбыл облысындағы қойлардың эхинококтармен залалдану 
экстенсивтігінің динамикасы

344 
 
 
 
3-ші  сурет.  Қойлардың  жасына  байланысты  эхинококк    фертилды  цисталар  үлесі 
динамикасының сандық модельдеудің эксперименталды берілгендермен сəйкестігі. 
Қазақстандағы  қойдың  максимальды  өмір  сүру  ұзақтығы  орта  есеппен 6,5-7 жастан 
аспайтынын  ескеріліп,  модельдің  екінші  бөлігі  бойынша  компьютерлік  модельдеуді 
K=0,0237  мəнінде  жүргізілді.  Сандық  эксперименттер  бойынша  протосколекстері  жетілген 
эхинококк  цисталары  қойдың  үш  жасынан  бастап  көрініс  табады,  ал  жасы  ұлғайған 
жануарларда  осындай  цисталардың  үлесі  басым  болады.   Сонымен,  берілген  белгілі 
параметрлерде  модель  сойылған  малдарда  айқындалған  өсімтал  цисталар  үлесінің 
динамикасына  сəйкестікті  көрсетті    (3-ші  сурет).  Əдебиетке  жүгінсек,  еліміздің  түрлі 
аймақтарында қойлар үш, төрт немесе  бес жастарынан бастап залалдау қаупі жоғары болып 
саналады [3, 9, 10]. Біздің эксперименттеріміздің нəтижелері Жамбыл облысында иттер үшін 
эхинококтармен залалдануға нақты қатерді төрт жастан үлкен қойлар төндіре бастайды.   
 
Əдебиеттер 
 
1.    Отчет  управления сельского хозяйства акима Жамбылской области за 2003 год. – 
Тараз, 2004. 
2.    Петров  В.С.  Особенности  сезонно-возрастной  динамики  зараженности 
гельминтами овец Джамбулской области// Тез.  докл. научн. конф. по гельминтологии. - М., 
1986.- С.71-72. 
3.    Шайкенов Б.Ш., Торгерсон П.Р. и др. Эхинококкоз становится опасной «дворовой» 
инвазией// Медицинский журнал Казахстана. -  2002.- № 1.- С.88-92.  
4.    Ордабеков  С.О.  и  др.  Проблемы  эхинококкоза  в  Казахстане  и  пути  их  решения: 
Аналитический обзор. – Тараз: Жамбылский ЦНТИ, 2001. – 78 с. 
5.    Torgerson P.R., Shaikenov B.S. et al. Modelling the transmission dynamics of 
Echinococcus granulosus in dogs in rural Kazakhstan// Parasitology. - 2003. - № 126. – P. 417-424. 
6. Казакбаев К.М. Гельминтозы собак и меры борьбы с ними в Жамбылской области: 
Автореф. ... канд. вет. наук. – Алматы, 2005.- 25 с. 
7.   Ястреб  В.С.  Эпизоотологические  особенности  штаммов Echinococcus granulosus// 
Тез. докл. научн. конф. – М., 1990. – С.190-191. 
8.   Roberts, M.G., Lawson J. R.& Gemmell,  M.A. Population dynamics in echinococcosis 
and cysticercosis: mathematical model of the life cycle of Echinococcus granulosus// Parasitology. 
1986. -  №92.  – P. 621-641.  
9.  Кармалиев  Р.С.,  Айтуганов  Б.Е.,  Ярлыгасимов  А.С.  Эхинококкоз 
сельскохозяйственных  животных  Западно - Казахстанской  области//  Ветеринария. – 2003. - 
№ 6. – С. 26-28. 
0
10
20
30
40
50
60
70
0
1
2
3
4
5
6
7
Жетілген
 цисталардың
 үлесі
Жастары 
Модель жəне экспериментке сəйкес қойлардағы жетілген 
цисталардың үлесі
model
experimental data

345 
10. Тищенко  В.В.,  Тищенко  Л.Г.,  Петров  В.С.  Рекомендации  по  профилактике
эхинококкоза  при  отгонном  ведении  животноводства  на  юге  Казахстана. – Джамбул: 
Облтипография,  1984.- 13 с. 
ƏОЖ 664. 25 
ҚҰРҒАТЫЛҒАН ЕТ ТЕКШЕЛЕРІН ӨНДІРУ ТЕХНОЛОГИЯСЫ 
Қозықан С. 
Қазақ ұлттық аграрлық университеті, Алматы  
Аннотация  
В работе показаны эффективные технологические процессы производства сушeнных 
мясных кубиков. 
Annotation  
In the work shown effective technology processes of production of dried     meat cubes. 
Кілт  сөздер: тағамдық концентраттар, кептірілген ет, қуырылған ет текшелер. 
Қазіргі  таңда  ел  экономикасы  алдында  отандық  өндірістің  тиімділігін  арттыру, 
шығарылатын  өнімнің  бəсекелестікке  қабілеттілігін  ескере  отырып,  оның  көлемін  арттыру, 
өнеркəсіптің шикізатқа деген мұқтаждығын толығымен қанағаттандыру, ал халықты – тамақ 
өнімдерімен қанағаттандыру қатаң міндеті тұр. 
Халықтың  мал  шикізаттарынан  өндірілетін  ақуыз  өнімдеріне  деген  қажеттілігін 
қанағаттандыру - өнімнің  дəстүрлі  түрлерін  өндіруді  арттыру,  өңдеу,  сақтау  жəне 
тасымалдау  барысында  шикізат  шығынын  азайту,  сондай-ақ  шикізаттың  жаңа  көздерін 
іздестіру мен оны өңдеудің технологияларын жетілдіру мəселелеріне тікелей тəуелді.  
Ерте  заманнан  бері  ет  адамның  ең  маңызды  тағамы  болып  табылатын  жануар 
белогының  негізгі    көзі.  Етпен  бірге  адам  ағзасына  қажетті  минералды  заттар  мен 
витаминдер немесе нутрицевтикалар келіп түседі. 
Ет өндірісінде негізгі шикізаттардың бірі – сиыр еті. Сиыр еті – құрамында ойдағыдай 
теңгерілген  жəне  сіңімділігі  жоғары,  организмге  қажетті  көптеген  тағамдық  заттары  бар 
сапалы тағам. Сиыр етінің тағамдық жəне биологиялық құндылығының жоғары болу себебі, 
онда өмірге қажетті белоктық жəне басқа заттар мол болады. Сиыр еті диеталық қасиеті мол 
тағам өніміне жатады. 
Бүгінде  Қазақстанда  ет  өнімдерінің  нарығы  кеңес  одағы  кезіндегі  нарықтан 
ерекшеленеді.  Қазақстанда  етті  тұтыну  көлемі  əлі  де  ішкі  өндіру  көлемінен  жоғары.  Бұл 
Бразилиядан,  Австриядан  жəне  басқа  да  елдерден    əкелінетін  ет  импортына  байланысты 
болуда. Қазақстанда бүгінде жан басына жылына орташа 44 кг келеді, бұл Ресейдің жақын 
орналасқан  қалаларындағы  тұтынудан  ерекшеленеді,  ал  дамыған  елдерде – орташа  жан 
басына  жылына 87 кг келеді.  
Тамақ концентраттары дегеніміз: пісіріліп, кептіріліп дайындалған тамақ өнімдері. Тамақ 
концентраттары  қолдануға  дайын  немесе  аз  ғана  термиялық  өңдеуді  қажет  ететін  тамақ 
өнімдері  болып  табылады.  Мұндай  тағам  түрлерінің  ерекшелігі:  ылғалдылығының  төмен 
болуы (4-12%), тағамдық  заттардың  жоғары  концентрациясы  жəне  сіңімділігі.  Тамақ 
концентраттарының сапасы төмендемей ұзақ сақталады. 
Ет  концентраттарын  етті  кесек,  турама,  түйір  немесе  ұнтақ  түрінде  кептіріп 
сусыздандыру  арқылы  алады.  Құрғақ  етті  қолданар  алдында 1 кг  етке 2,1-2,7 л  су  қосады. 
Бұл кезде ет 60-95%-қа ісініп бастапқы күйіне келеді. 

346 
 
Қазіргі  таңда  концентрленген  ет  өнімдердің  ассортименттерін  көбейту  жəне  сапасын 
жоғарлату  бағытында  ғылыми  зерттеу  жүргізу  арқылы  тағамдық  құндылығы  жоғары 
кептірілген ет түйірлерін өндірудің технологиясын жетілдіру өзекті мəселе болып саналады.  
Материалдар мен əдістер  
Зерттеу  жүргізу  үшін  І  жəне  ІІ  категориялы  cиыр  еті;  МЕМСТ 13830-68 бойынша 
алынған  ас  тұзы;  МЕМСТ 21-78 бойынша  құмшекер;  МЕМСТ 29052 бойынша  кардамон; 
МЕМСТ 975-75 бойынша  кристалды  гидратталған  глюкоза;  МЕМСТ 18279-76 бойынша 
ұсақталған  қара  жəне  ақ  бұрыш;  электронды  таразы;  кептіргіш  шкаф;  қазан;  электронды 
плитка;  электр  духовка;  микротолқынды  пеш  алынды.  Еттің  ылғалдығы  МЕМСТ 9793-74 
бойынша анықталады. 
Зерттеу нəтижелері мен талдау  
Зерттеу  нəтижесі  бойынша  құрғатылған  ет  текшелерін  өндірудің  технологиялық 
процестерінің  орындалу  тəртібі  келесідей:  сиыр  етін  бөлу;  сүйегінен  ажырату  жəне  талдау; 
қайнатып пісіру жəне суыту (30 мин.); майдалау (4х2х0,5 см); сорпаға бұқтырып пісіру (
20-
40% сорпа, 
90 мин.); кептіргіш камерада кептіру (70
0
С, 3 сағ.); қысқа толқынды пеште кептіру 
(140W, 7 мин.); буып-түю, сақтау. 
Ғылыми  жұмысты  орындау  үшін  алдымен  етті  кептіру  үшін  кептіргіш  камера 
температурасының еттің ылғалдылығына əсеріне зерттеу жүргіздік. Ол үшін технологиялық 
процесс бойынша етті өлшеп алып, жуып, тазалап, жай суда 30 минут қайнатып көбігін алған 
соң,  сорпаға  дəмдеуіштерді  салып  жалғасты 90 минут  баяу  отта  қайнатып,  пісіріп  аламыз. 
Пісіп  дайын  болған  ет  духовкаға  кептіруге  жіберіледі.  Кептіру  процесі  өнім  сапасына  көп 
əсер  ететіндіктен 60-80
0
С  жəне 1-7 сағат  аралығында  кептірілген  еттің  ылғалдылығының 
өзгеру жағдайына зерттеу жүргіздік. 
 
 
 
1-сурет. Кептіру температурасының ет ылғалдылығына əсері 
 
Зерттеу нəтижесі, кептіру температурасының ет сапасына көп əсер ететіндігін көрсетті. 
Кептіру  уақыты  ұзарған  сайын  ылғалдылығы  төмендейді.  Кептіру  температурасы 
жоғарылаған сайын тез кебеді, 70
0
С пен 80
0
С температурада кептіру нəтижесі бірдей, 60
0
С-та 
кептіргендегімен  салыстырғанда  айырмашылық  көп.  Кептіру  температурасы  жоғарылаған 
сайын  жұмсалатын  энергия  шығыны  жоғарылайды.  Алайда,  температура  əр 10
0
С 
жоғарылағанда,  майдың  тотығу  жылдамдығы 2-3 есе  артады,  қанықпаған  май 
қышқылдарының тотығуынан көптеген ұшқыш қоспалар өнімнің дəміне кері əсерін тигізеді.  
Сиыр  етін 70
0
С  температурада 4 сағат  кептіргенде  ылғалдылығы 25,22%, қою  қызыл 
түсті, консистенциясы жұмсақ, дəмі жағымды, өзіне тəн хош иісті болып келеді. Сондықтан, 
барлық сапа көрсеткіштерді ескере отырыр, сиыр етін кептіруде 70
0
С температурада 4 сағат 
кептіруді ең қолайлы тəртіп ретінде таңдап алдық. 
0
10
20
30
40
50
60
70
0
1
2
3
4
5
6
7
Су
 мөлшері
 (%)
Кептіру ұзақтығы (сағ.) 
60°С
70°С
80°C

347 
Сиыр  етін  суға  салып  шала  пісіріп  алған  соң  тікелей  микротолқынды  пешке  қойып 
кептіру  үшін  өте  жоғары  кернеулі  микротолқынды  қондырғы  қажет  болғандықтан,  шығын 
көбейеді. Ал сиыр етінің ылғалдылығын 20% айналасына дейін жеткізіп кептіріп алған соң, 
етті қысқа толқынды пешті пайдаланып кептіру əдісін қолданғанда экономикалық жақтан өте 
тиімділікке қол жеткізуге болады.  
Тамақ  өндірісінде  қысқа  толқынмен  қыздыруды  қолданғанда,  жоғары  кернеулі  қысқа 
толқынның  əсер  етуімен,  тағам  құрамындағы  су  молекулалары  қысқа  толқыннан  пайда 
болған энергияны өзіне сіңіріп жылу пайда етеді де, өнім жылдам қызады жəне кебеді. Қысқа 
толқынмен  кептіру  əдісін  сиыр  етіне  пайдаланудың  энергияны  үнемдеу,  біркелкі  қыздыру, 
төмен  температурада  пастерлеу,  температураны  реттеу  мүмкіндігі  жəне  қауіпсіздікті 
қамтамасыз ету сияқты артықшылықтарға ие. Суға пісірілген сиыр етін 70
0
С температурада 4 
сағат  духовкада  кептіріп  алып  микротолқынды  пеште  жоғары (700W), орташа (420W), 
қалыпты (280W) жəне төмен (140W) кернеуде кептіреміз. 
1-кесте. Əртүрлі кернеулі қысқа толқында кептіру көрсеткіштері 
Уақыт 
(мин.) 
Төмен 
(140W) 
Қалыпты  (280W) 
Орташа (420W) 
Жоғары (700W) 
1 
Беті ылғал 
Шеті аздап күйген 
Шеті аздап күйген 
Күйген 
2 
Беті ылғал 
Шеті аздап күйген 
Күйген 
Күйген 
3 
Күймеген 
Шеті аздап күйген 
Күйген 
Толық күйген 
4 
Күймеген 
Шеті аздап күйген 
Күйген 
Толық күйген 
5 
Күймеген 
Күйген 
Күйген 
Толық күйген 
6 
Күймеген 
Күйген 
Толық күйген 
Толық күйген 
Кестеден  төмен  кернеуде (140W) 3 минут  кептіру  нəтижесі  өте  жақсы  екенін,  басқа 
кернеуде кептірілген сиыр еттерінің сапасы біршама төмен екендігін көруге болады. 
Зерттеу  жүргізу  үшін  төмен    кернеуде (140W) микротолқында 3, 4, 5, 6, 7  минут 
кептірілген  дайын  өнімдердің  органолептикалық  көрсеткіштері  мен  ылғалдылықтарын 
анықтадық. Зерттеу нəтижесі кестеде көрсетілген. 
2-кесте. Қысқа толқында кептіру ұзақтығының ет сапасына əсері 
Уақыт (мин.) 
Органолептикалық бағалау баллы 
Ылғалдылық, % 
3 
73±4,0 
18,7 
4 
83±2,5 
13,8 
5 
86±5,5 
11,2 
6 
94±5,0 
10,7 
7 
87±4,0 
8,2 
Кестедегі  көрсеткіштерден,  қысқа  толқынмен  кептіру  уақыты  кептірілген  еттің 
органолептикалық  көрсеткішіне  көп  əсер  ететіндігін  көрсетті. 3 минут  кептіргенде  балл  ең 
төмен,  ет  дəмсіз,  хош  иісі  анық  білінбейді,  сарғыш  қоңыр  түсті  болып  келеді. 7 минут 
кептіргенде  қара  қоңыр  түсті,  тығыз,  қатты,  шайналмайды. 6 минут  кептіргенде 
органолептикалық  баға  ең  жоғары  балдық  көрсеткіш  көрсетіп  тұр,  етте  піскен  етке  тəн 
жағымды    иісі    аңқыған,  өзіне  тəн  хош  иісті,  қою  қызыл,  тік  бұрыш  пішінді,  ұзындығы, 
қалыңдығы,  ені  жəне  өлшемдері  біркелкі,  айырықша  тіл  үйіретін  жағымды  дəмі  бар, 
қаттылығы  қалыпты,  жұмсақ,  тіске  жабыспайды,  ылғалдылығы 20%-тен  төмен,  кептірілген 
сиыр  етінің  ылғалдылығына  қойылған  талапқа  сəйкес  келеді.  Сондықтан  микротолқында 6 
минут кептіру ең тиімді екендігін дəлелдедік. 
Құрғатылған ет текшелерінің сапасын анықтауда органолептикалық көрсеткіштерін ҚР 
СТ 1731-2007 талаптарына  сəйкес  бағалау  жүргізілді.  Құрғатылған  ет  текшелерінің 

348 
 
органолептикалық  көрсеткіштеріне:  консистенциясы  (жұмсақтық,  қаттылық),  түсі,  иісі  дəмі 
жəне сөлділігі жатады. 
Дəстүрлі əдіспен ет кептірудің табиғи күн жəне желдетіп кептіру əдістері қолданылады. 
Бұл  əдістерде  қарапайым  қондырғылар  қолданылады,  сондықтан  да  шығын  аз,  бірақ 
температураны  реттеу  өте  қиын,  кептіру  уақыты  ұзақ,  оның  үстіне  кептірілген  сиыр  етінің 
тазалық  дəрежесі  нашар  болғандықтан  сапасы  да  төмен.  Ал  тек  кептіргіш  камерада 
кептіргенде  тазалық  сақталады,  алайда  энергия  шығыны  жоғары,  экономикалық  жағынан 
тиімсіз  жəне  залалсыздандыру  өнімділігі  төмен.  Сондықтан,  сиыр  ет  текшелерін  өндіру 
технологиясын  дайындаудың  ең  тиімді  параметрлерін,  кептіру  температурасы  мен 
ұзақтығының ет текшелердің сапасына тигізетін əсері зерттелді (3-кесте). 
Қорытынды  
Зерттеу  нəтижесінде,  бұқтырып  пісіріп  алған  сиыр  етін 70
0
С  температурада 3 сағат, 
қысқа  толқынды  шкафта 140W кернеуде 7 минут  екендігі  дəлелденді.  Осы  біріктірілген 
технология  бойынша  өндірілген  құрғатылған  сиыр  ет  текшелерінің  дайын  өнімнің 
құрамында 11,76% су, органолептикалық бағасы 94,75 балл болатындығы дəлелденді. 
3-кесте.  Құрғатылған  ет  текшелерінің  сапасын  органолептикалық  көрсеткіштері 
бойынша бағалау нормалары 
Сап
асы  
Сипаттамасы 
Хош иісі 
Түсі 
Консистенция
Дəмі 
Сөлділігі 
І 
Піскен етке тəн 
жағымды  иісі 
аңқыған,  өзіне 
тəн  хош  иісті 
(30) 
Қою  қызыл, 
біркелкі (20) 
Тік 
бұрыш 
пішінді, 
ұзындығы, 
қалыңдығы, 
ені 
жəне 
өлшемдері 
біркелкі (30) 
Айырықша  тіл 
үйіретін 
жағымды 
дəмі 
бар,  тəтті  жəне 
ащы  дəмдердің 
біліну 
деңгейі 
лайықты (20) 
Қаттылығы 
қалыпты, 
жұмсақ,  тіске 
жабыспайды 
(20) 
ІІ 
Піскен 
еттің 
жағымды  иісі 
əлсіз  білінеді,  
өзіне  тəн  хош 
иісті (20) 
Түсі қалыпты, 
сарғылт 
түстен  ашық-
қоңыр  түске 
дейін,  аздап 
біркелкі (15) 
Бұлшықет 
ұлпалары 
бүлінбеген, 
тығыз, 
тік 
бұрыш 
пішінді, 
біркелкі (20) 
Жағымды 
дəм 
əлсіз 
білінеді, 
аздап  тəтті,  не 
аздап  ащы  дəм 
білінеді,  немесе 
дəмі  білінбейді 
(15) 
Шайнау 
қиын, 
тіске 
жабысады 
немесе 
өте 
қатты (15) 
ІІІ 
Аздап 
піскен 
етке 
тəн 
жағымды  иісі 
білінеді,  əлсіз 
хош иісті (10) 
Түсі  біршама 
нашар, 
қара 
қоңыр  түске 
дейін, 
біркелкі  емес 
(10) 
Бұлшықет 
ұлпалары 
бүлінген, 
жұмсақ, 
пішіні 
біркелкі  емес 
(10) 
Дəмі 
нашар, 
аздап  тəтті,  не 
аздап 
ащы, 
жағымсыз,  дəмі 
анық  білінбейді 
(10)  
Шайнау 
қиын,  аздап 
тіске 
жабысады 
(10) 
IV 
Піскен етке тəн 
иіс  білінбейді 
(3) 
Түсі 
нашар, 
қара түсті (5) 
Майда  ұнтақ 
(3) 
Өте  тəтті,  не  өте 
ащы (5) 
Шайнау 
қиын, 
тіске 
жабысады (5) 
 
Əдебиеттер  
 
1.  Бобренева  И.В.,  К  вопросу  о  функциональных  продуктах  питания //. Мясная 
индустрия №11-2002 г.  
2. Нефедова Н.Ф., Артомонова М.П., Полшков А.Н. Изучение функциональных свойств  
колбас  со стартовыми культурами. // Мясная индустрия №11-2003 г.  
 

349 
УДК 619:61:33-002:636.7 
ЛЕЧЕНИЕ ПРОСТОГО ДЕРМАТИТА 
Омарбекова Г.К., Махмутов А.К., Алимгазина С.Б., Хизат С. 
Казахский национальный аграрный университет 
         Аңдатпа 
Мақалада  жануарлардың  қарапайым  дерматитін  кортизон  гормонымен  жəне  Конькова 
жақпа майымен емдегендегі мəліметтері жəне зерттеу нəтижелері келтірілген.  
Перифериялық қанның физиологиялық көрсеткіштері тəжірибеге алынған жануарлардың 8-
10  тəуліктерде  қалыпты  болады  жəне  осы  мерзімде  ауру  жануарлардың  тері  жабындысы  қайта 
қалыптасатыны анықталды. Бақылау тобында тəжірибелік топқа қарағанда жазылуы 3-6 тəулікке 
кешірек басталды. 

жүктеу/скачать 4,57 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: