С в м б л е в атындаты гылыми

кырк,у,  жайылымдарды  узджаз  пайдалану,  сугару  жумыстары 
кезшде  су  ресурстарын  унемаз  пайдалану  жэне  т.б.)  пайда 
болады.  Шелейттену  элемнщ  барлык;  табиги  аймак,тарында 
журуде.
Ka3ipri  танда  элемнщ  эртурл1  елдершдеп  шелейттенудщ 
басты  себеб!  -   табиги  ресурстарды  шаруашылык,та  пайдалану 
к;урылымынын  сол  ландшафтьщ табиги  мумкшшьлпше  сэйкес 
болмауы,  халык, санынын ecyi,  антропогендд  к,ысымнын артуы, 
кейб1р елдердщ элеуметпк-экономикалык, жагдайынын темендМ. 
БУУ-нын  1985  жылгы  мэлшеттер!  бойынша,  сол  кездщ  езшде 
антропогенд1  шелейттенудщ  келеш  9  млн  км2-ге  жеткен  жане 
жыл сайын 7 млн гектар жер пайдаланудан шыгып к,алуда.
Шелейттену  npoueci  жалпы  жер  келемшщ  Азияда  -  19%, 
Африкада - 23%, Австралияда - 45%, Онтустж Америкада -  10%- 
ын к;урайды. Сахара шел! онтустжке к,арай жылына орташа 6 км 
жылдамдыкрен жылжуда.
Орта  Азиянын  таулы  аудандарында,  Арал  жэне  Балхаш 
тещрегшде, Орта Азия мен Онтуспк К,азак,станньщ бшк зоналы 
геожуйелерш  к;оса  (Тянь-Шань,  Памир-Алай)  шелейттену 
процеа к,аркынды журуде. Амудария мен Сырдария езендершщ 
суларын  ауыл  шаруашылыгынын  к;ажетгне  пайдалану  Арал 
тещзшщ сусыз жерлершде сортан, такыр жазьщтьщтардьщ пайда 
болуына алып келдь Сондай-ак, Арал тещреп ландшафтарынын 
деградадияга  ушырауы  келдд-батпак,ты  жэне  тогайлы  табиги 
кешендердщ  туздын  жиналуы  молая  тускен  гало-ксерофигп 
кешендерге алмасуда.
Турмыстык,  жэне  енеркэсштш  цалдыктар  —
  туз^ген  
жерлершде пайдаланылмайтьш,  ауыл шаруашылыгынын баск,а 
салаларында  eHiM  ретшде  немесе  к,айта  ендеу  арк;ылы 
пайдалануга  болатын  енеркэсш,  турмыс,  транспорт  жэне  т.б. 
к,ок,ыстар (42 суреш).
Турмыстык (коммуналдык) цалдъщтар адам eMipiHAeri заттарды 
(монша, юр жуу, асхана, емхана жэне т.б. коса) пайдаланганнан 
кейш к,алатын, турмыста пайдага аспайтьш к,атты (сондай-ак; ак,па 
сулардын  к,атты  б е л т   -  тунбалары)  к,алдык;тар.  Турмыстык; 
к,алдык,тар  элемнщ  кептеген  елдершщ  проблемасы.  Мысалы, 
АКШ-та жыл сайын  150 млн тоннадан аса, Жапонияда -  72 млн 
тоннадан  аса  к;алдык,тар  белшед1.  Осыган  байланысты  K;a3ipri 
кезде  кептеген  елдерде  к,ок,ыстарды  ендеу  к;ондыргылары 
(тэулшне 900 тоннага дейш) орнатыла бастады.
185

&HepKacinmiK  тутыну  калдынтары  -   тж елей  ез  мак,саты 
бойынша ары к,арай пайдалануга жарамсыз машиналар, аспаптар 
ж эне  т.б.  Олар  ауыл  шаруашылык;,  к,урылыс,  е н е р к э с н т к , 
радиоакгивтж болуы мумюн.
42 сурет. Калдыктардын непзп турлерi
Сонгы жылдары Tipi организмдердщ улану
ына алып келетш 
K a y iir r i 
(уды)  к,алдык,тардын  мелшер!  кебеюде.  Бул  — 
ауыл 
шаруашылыгында  пайдаланылмай  калган  улы 
химикаттар, 
курамында  канцерогенд]  ж эне  мутагенд1  эаттары  бар  eHAipic 
орындарынын  калдыктары.  Бурынгы  КСРО  территорнясында 
химиялык  «тузактар»,  ягни,  кезшде квмгллп умытылып 
кеткен, 
бертш  келе тургын  уйлер ж эне  баска  да  обьекплер салынган 
квптеген к а у н т  мллыктардын орындары 
бар.  Уакыт ете келе 
сад  ж ердей  тургылыкты  халык,  эртурд!  ауруларга  ушырай 
бастайды.  Мунлай  калдыктар 
кем
1
лген жердщ сана к, бойынша 
АКШ-та  32 мын жерде,  Герма нияда  -  50 
ООО,  Нидерланды да -
186

4000, кшжентай Данияныц езшде — 3200 кезД бар.
&неркэс1пхпш  (engipic  орындары)  цалдьщтар  -  ешмдердД 
шыгару ж эне эртурлД жумыстарды орындау кезшде бастапк,ы 
ту тыну  кабДлетш  толык,  немесе  жарым-жартылай  жогалткдн 
шиюзат,  материалдар,  жартылай  фабрикаттар  к,алдык,тары.  , 
Олар  кайтымды  жэне  кайтымсыз  (технологиялык,  шыгындар: 
буга   айналу,  бьщсык,  тутш ,  к еу ш   к ет у )  б о л у ы   мумкш . 
Мамметтер бойынша Европа одагы елдершде жыл сайын: к,айта 
ец деу  енеркэсш   орындарында  —  400  млн  тонна, 
OHAipic 
орындарында  -   160  млн  тонна  жэне т.б.  к,алдык,тар  тузДледь 
90-шы жылдардын бас кезшде барлык; к,алдык,тардьщ (2,2 млрд 
тонна) 
ж арты сы   а у ы л   ш аруаш ы лы гы ндагы   енд!р1с 
орындарынын енпйсше тид1.
12 кесте
ЭртурлД елдерден шыгарылатын кауйгп калдыктар 
(В.И. Данилов-Данильян бойынша, 1994)
Елдер
Kayinri калдьщтар, мыц тонна
80-пп  жылдардын 
бас кез
1
80-mi жылдардын 
аяТы
АК.Ш
264  000
275  000
Италия-
-
3800
Y лыбритания
1500
4500
Франция
2000
3000
Ресей
20  000
Бугал элем бойынша
338  000
V  ^ала  э к ол о ги я сы . 
Урбанизация 
(адамнын  планета 
территория сын  щ-epyi  жэне  езше  к,ажетп  обьекплердД  салуы) 
табигатк,а  елеулД  эсер  етедь  Халык,тын  сапалы 
TipmiAiriH 
Камтамасыз ету уппн онын жолдарын, куралдарын, эддстерД мен 
шеппмдерш  экологиялык,  н епзделген  жагдаймен  шешудД 
урбоэкология (к,ала салудагы экология) саласы карасгырады.
Калалардагы  адам  мен  табигат  уппн  к,олайлы  ортаны  сол 
жерде  eMip  суретш  тургындардыц  психологиялык;,  элеуметпк
187

ж а й лы лы гы ,  к,аланыц  у й л е а м д ь   орньщ ты   э л е у м е т т ш  
жэне 
экономикальщ  
дамуы  камтамасыз  етедь  Калалык,  орта  сонда 
туратын халык ушш жогары дврежеде жэне эркалай эсер ететш 
табиги,  табиги-антропогендис  жэне  елеуметгпк-зкономихалык, 
кепгендД 
факторлар болып табылады. Адамнын каладагы eMipi — 
б у л   пэтер  ишндеп  ортанын,  пэтерден  тыс  ортанын  (eHAipic 
орыны,  кэше,  транспорт  ж эн е  т .б),  мэдени  ландш аф тар 
ортасынын  (бактар,  саябактар),  табиги  ортанын.  сондай-ак 
элеум етп к-п си хологи ялы к  ж эне  едеум егпк-эконом икалы к 
орталардыи жиынтыгы.
Ж е р   б е т ш д е п   адамдарды н  кеш ш -Airi  к ун д елак и   вз 
кажеттшктерш  канагаттандыруга  колайлы  калада  туратыны 
мелгм.  Алайда  калалар  Heri
3
ri  экологиялык  мэселелердщ   де 
орталыгы  болып  табылады. 
2001
  жылы  тарихта  алгаш  рет 
калалардагы туратын халык саны планетадагы адамдардын 50%- 
нан асты. Болжамдар бойынша 2030 жылга карай калада туратын 
адамдардын  саны  ауыл  тургындарынын  санынан 
2
  еседей  квп 
болады деп куплуде. Сонгы гасыр шднде калаларга байланысты 
аукымды экологиялык киыншылыктар байкала бастады, олар:
-  квптеген  калалардагы  ластану лын  ecyi.  ластагыштардыи 
коршаган орта мен адам организмше Tycyi;
-  кала аумактары мен  кала халкы санынын ecyi,  халыктын 
ты гы з  ор наласуы ,  м егап оли стерд щ   халы к  саны  ондаган 
миллионга жететга одан да ipi урбоареалдарга айналуы;
-  табигатты  ыгыстыру,  табиги  ландшафтардын  жасанды 
ландшафтарга ауысуы;
-  адамнын  табигатпен  тжелей  байланысынын  (кезбен,  Hie 
сезу,  туйсщ,  дыбы с  аркылы)  ж огала  басгауы,  табиги  cesiM 
мушелершщ  жагымсыз  жасандыга  ауы суы   ж эн е  олардьщ 
каркынды  гурде ecyi;
-  адамнын табиги биологиялык ыргагына эсер (туннш шектен 
тыс  жарык болуы,  шуыл,  уйыктау  орнына  тунде  жумыс  icrey 
жэне т.б.).
Калалык орта экологиясы — калалык ортанын проблемалары 
ж ене  оларды   жет!ЛА
1
ру  жолдары   туралы   кешенд
1
  гылым 
Осындай  кен  келемдеп  мэсёлелерд)  шешу  ©тан  катысы  бар 
адамдардын (кала баскарушылары.  инвесторлар, архитекторлар, 
курылысшылар,  кала  халкы )  экологиялык  б1А1м  денгейше, 
гылыми  зерттеулерге,  б ел!н ет
1
н  субсидияга,  азаматтардын 
катысуына  ж ене  олардын  акпаратпеи  камтамасыз  ёттлуйне
188

байланысты. Мундагы басты мшдеттер мьшалар:
-  к,алалык,  ортаны  куруда  элеуметтж ,  экономикалык,  ж эне 
экологиялык; факторларды 6ipiKTipy;
-  сапалы  е ш р   с у р у   ортасы  ж огары   д эр еж еде  б о л у   ушш 
Каланы  ж э н е   оны н  манайын  ж о га р ы   сапалы   эк о л о ги я л ы к  
инфракурылыммен камтамасыз ету;
-  энергетиканы,  енеркэсш  орындарын,  транспортты,  суды 
пайдалануды, калдыктарды ж эне т.б.  экологияландыру;
-  тургы ндар  к а ж еттш к тер ш   экологияланды ру  ж эн е  осы 
калалык ортаны куруга катысы бар барлык адамдар санасында 
экологиялык этика непзш куру-
К,аз1рдщ  ез ш д е   бДркатар  е л д е р д е   к а ла ла р   алы п  ж аткан 
территориялардьщ у л е а  кеп. Мысалы, Бельгияда - 28%, Англияда 
-12%, Данияда -  11% е л  территориясы калалардыц улесш е тиедд. 
М ундай  у л к ен   урбанизацияланган  аумактарда  калалар  мен 
табигат  арасындагы  экологиялы к  тепе-тецджт!  сактау  мумкш 
емес.  Элеуметтж -экономикалы к  дамуы  нашар  баскарылатын 
Калалардьщ коршаган ортага типзетш жагымсыз эсерлерД кебейе 
Tycri (13 кесте).
13 кесте
Калалардьщ табиги ортага ecepi
Зардаптары
Эсер турлер1
топыраада
еамдштерге
жануарларга
ауага
суга
Тшьфдк,-еам-
Ангропоген-
Ашропогенд
1
к
Экологиялык,
Тазалану-
©зддгшен
дштер кабаты
ДЩК^СЫМНЬЩ
КЫСЫМНЬЩ
Куыстын жо-
дьщ кыска-
тазалану-
келемшщ
артуы, дегра­
артуы, алуан-
галуы, алуан-
руы, кура-
дыц, K.Y"
кыодруы
дация
турлшктщ
турлшктщ
мыныц на*
рамынын
азаюы
азаюы
шарлауы
нашар-
лануы
Антропогея-
Курылымы-
0судщ баяу-
Топырак; мик-
Тазалану-
0здшнен
джэсерлер
ныц взгеруг,
лауы жэне
роорганизм-
дьщ кыс-
тазалану­
ездюнен
Картаю мен
Aepi xipmiAiri-
кдруы,
дын, кура-
тазаланудын
елу процесге-
нщк,иындауы
Курамы-
мынын
бузылуы,
рияйжыл-
нын на-
нашар*
деградация
дамдауы
шарлауы
лануы
189

Эсер турлер!
Зардаптары
т а п ы р т
вамджтерге
жануарларга
ауага
суга
Курылыс 
кезшде топы- 
рак, бетшщ 
к,атты (тпгп 
су етпейтш) 
^абатпеы 
жабылуы
Заттар айна- 
лымынынто 
лык, ток;тауы
Буилвамддк-
тердщ
жойылуы
Жануарлар 
элемшщ -ре- 
дуценттердш 
жане т.б. 
кырылуы
Затайна- 
лымыньщ 
болмауына 
байланысты 
ауа цура- 
мынынна- 
пзарлауы
Курилымы 
мен кура- 
мыньщез- 
repyi дао 
таушылар- 
ДЫНЖИ- 
надалуы
Топырак^ъщ
ластануы,
Koigjcrap
Курылымымен 
цурамынын 
earepyi аса 
мушт! ен- 
делмейтш 
заттардьщ 
жинакталуы
Аасганудын
жина^талуы,
^асиеттершщ
нашврлауы,
деградация
Биоталардьш 
азаюы, эколо­
гиялык, куыс- 
тарынын 
earepyi 
кырылуы
Ластануы, 
^урылымы 
чек кура- 
мынын 
earepyi
Ластануы, 
курылымы 
мен кура- 
мьмын 
etrapyi
Кдланын
т в бм щ а
тиесш
органикалык;
маажын
жутуы
Геохимиялык, 
ииклдьщ бу­
зылуы. куры- 
лымынын. 
караиприепн 
бузылуы
Топырак,тагы 
коректтк заттар 
мелшершщ 
азаюы
Топырак, мик- 
рофлорасы- 
иыц влу1
Ауанын
вшгкем
таэалану
ынъадна-
шарлауы,
ластануы
Судын 
ездэтнен 
тазалану- 
ыныц на- 
шарлауы, 
ластануы
Топырак,тьш
тапталуы,
ныгыэдалуы
Курылымым&т
курамынын
бузылуы
вамдосгер
«супин
доындауы
Микрофлора
TipUILMITHIH
вашарлауы
©ЭДИТНеИ 
тазалану- 
ДЫН КЫС- 
каруы. 
ластануы
Судын 
взднтнен 
тазалану- 
ынын на* 
шарлауы, 
ластануы
Ж ада топырак, 
бетшш шдтти 
кызуы, тем- 
пнратуранын 
urepuyi же* 
не ауа ылгал- 
дылыгыиын 
m w A P y i
Топыра^ор-
ганизмдершщ
кырылуы
вамдактер 
жабыныныц 
топырак, чиж 
рпфллрты- 
нын алу!
Топырак, ш*- 
рофаунасы- 
мин кырылуы
Вметнем
тазалану-
дым
кдсмрун
ластануы
Судын
ЮЦГЦЯ1
тшмну- 
ынын на* 
шарлауы. 
ластануы 
.........
190

Зардаптары
Эсер турлер!
топыракда
еамджтерге
жануарларга
ауага
суга
Ауанын. су­
дьи ластануы
Топыранръщ 
ластануы, он- 
ьщ фиаикалык, 
жане химия­
лык, курамы- 
нынвзгеру
1
©Ьмдцсгер 
всушщ к,иын- 
дауы, ластау- 
шылардын 
жинакгалуы
Жануарлар- 
дын улануы, 
аурулар, 
кырылуы
©здшнен
тазалану
к;аб
1
лет
1
шц
твмендеуъ
х,урамынын
взгеру!
Ласгау- 
шылар- 
дьщжау- 
ын-ша 
шынмен 
сугатусу
1
, 
ездйгшен 
тазалану- 
ынын на- 
шарлауы
Шуыл
©амджтер
есушщ
к,иындауы
Жануарлар
TipnriAirimH
к,иындауы,
кырылуы
0омд1К- 
тердщ на- 
шарвсуше 
байланысты 
взддгшен 
тазалану 
к,абь\етшщ 
темендеуа
Ластау- 
шылар- 
дьщжау 
ын-ша- 
шынмен 
сугатус- 
yi, ездд- 
гшента- 
залануы- 
ныц на- 
шарлауы
Урбанизация K,a3ipri кезде непзп элемдж тенденция болып отыр. 
1900-2000 жылдар аралыгында к,ала халк^ы шамамен 0,2-ден 2,9 
млрд  адамга  кебейд1.  А л   осы  уак,ыт  iiniHAe  халык,  саны  1 
миллионная асатын к,алалар  17-ден 388-ге дешн кебейдд. Кдлалар 
вдрыльщтыц  аз  гана  бвлш н  алып  жатыр,  алайда  мунда  бую л 
хальщтьщ жартысына жуыгы турып жатыр.
191

14 кесте
К а л а ла р  эволю ц иясы  (А .Н .Т ети о р  бойынша,  2006)
Кврсетюштер
1800  ж.
1900  ж.
1950  ж.
2000  ж.
Миллионер-калалар саны: 
Африка
0
0
2
35
Азия
1
4
31
195
Европа
1
9
29
61
Латын  Америкасы
0
0
7
50
Солтуспк  Америка
0
4
14
41
Океания
0
0
2
6
Бую л элем бойынша
2
17
85
388
Ен улкен  100 каламын 
аймак бойынша белшуг, %: 
Африка
4
2
3
в
Азия
65
22
36
45
Европа
28
53
35
15
Латын  Америкасы
3
5
8
17
С олтуспк  Америка
0
16
16
13
Океания
0
2
2
2
Элемдеп ен улкен  100
187  000
725  000
2  100 000 6  200 000
Млалагы  орташа 
тургындар саны
Ч  Урбанизация  процесшщ  дамуына  байланысты  калалык 
ортанын  кептеген  проблемалары  (урбанистшшльгк,  к,урылыс- 
архитектуралык, технологияльщ, элеуметтж, экологиялык,)  панда 
болды.  Онын 
iuiiHAe 
кала  саны  мен  келвмжщ  ecyi,  енеркэсш 
орывдарыныц, транспорттын, туршндар санынын арпгуы да бар. 
Ауыл тургьшдарынын калага кешуше байланысты ауыл нее кала 
тургындарыньщ саны унем! ечгерш отыралы. Кала халкынын саны 
жене калалар саны мен келемдер) де есуде.
Кала халкыныц сандык пайызы олемнш эртурлл аймактарьшда 
эркалай.  Ен  улкен  кврсетюштер  влёмнщ  дамыган  елдер)  — 
Солтуспк Америка мен Европаныц улеанде (70%-дан жогары), ал 
ен теменп керсетюш — Азия жэне Африка елдершш еншкпнде.
192

15 кесте
Элемнщ эр белш н деп  кала халкыньщ пайыздык, (%) саны, 
(А.Н.Тетиор бойынша,  1996)
Аймактар
Кала халкы,  млн.  адам
Кала халкы,  (%)
Африка
295
37,2
Азия
1376
37,5
Европа
391
75,4
Латын Америкасы
243
77,4
Солтустж Америка
534
73,4
Океания
23
74,1
Буюл элем бойынша
2862
47,2
Улкен калалар ездершщ мадайымен жене кзшкене к,алалармен 
косы лы п, 
узы н ды гы  
ж у зд е г е н  
к и л о м е т р ге 
ж ет ет ш  
урбанизацияланган  ареалдардыц  (мегаполистердщ)  тузьлуше 
алып келдь  Ka3ipri кезде ен узьш мегаполис  «Босваш»  (Бостон- 
Вашингтон)  500-дей  к,аланы  6ipiKTipAi.  Мунда  АВДЦ  халдыньщ 
20%  (45 млн адам)  ту рады.  Тунг! уак,ытта б у л  территория  Ж ер 
спутн и к терш ен   жарык,  дак  сиякты   к е р ш е
Ai. 
М ун д а й  
урбоареалдардын саны елемде 10-нан асты. Онын врк,айсысы 30- 
40 агломерацияларды «жутып койды».
К,алалардын демографиялык, ж эне экономикалык, тургыдан 
ecyi  есершен  экож уйеге  техногенд1  эсердщ   артуы  тек  кала 
манында рана емес,  олардан бДршама кашыктыктарда да б1лше 
бастады.  Осыган байланысты  каланын  экологиялык  жагдайы 
кептеген  е н е р к э с ы т   калаларда  нашарлап 
K e rri. 
К алалар 
планетамыздын  азгана  белптн  алып  жатуына  байланысты, 
калган табигаттын белггш  аман сактап  калуга мумкшдгк бар. 
Калалар -   адамзаттын болашагы. Аристотель айткандай - 
«Bi3 
калаларды  тургызамыз,  ал  калалар 
6i3Ai 
калыптастырады». 
Урбанизациянын экожуйелер ушш жагымсыз болуы  мшдетп 
турде емес,  ал оны экологияландыру жагымды кубылыс.  Кала 
ж эн е  к а л а л ы к   о р та   сонда 
eM ip   c y p e T iH  
х а лы к т ы н  
Кажетплжтерш  етеуге,  денсаулыгына, 
eMip 
сапасына  катты 
эсер  е т е д ь   С о н д ы к т а н   Ka3ipri  танда  к а л а л ы к   ортаны  
экологияланды ру  адамзат  уш ш   ем1рлпс  к аж еттШ к  болы п 
табылады.
193

Хальщ саныиьщ  ecyi. Жер уппн ен улкен проблема — тез е а п  
келе  жатк,ан  хальщ саны  (43  сурет).  Осы  npouecri  азайту  ушш 
жасалган  кептеген эртурл
1
 эрекеттер 1ске аспай  жатыр.  Кдз»рп 
танда  Африка, 
Азия, 
О ц т у с т ш  
Америка 
елдергаде 
«демографиялык, жарылыс» орын алу да. Кезшде (XIX гасырдын 
бас  к е з ш д е )  экономист  Мальтустын  езД  халы к,  сан ы н ы н  
бакылаусыз  ecyi  азьщ-тулжтщ  тапшылыгына  альш  келетшш 
айгщан 
болатын.  Ka3ipri  танда  кейб!р  галымдардын  айтуынша 
(мысалы,  агылшындык, климатолог-галым Джеймс Лавлок)  Жер 
ушш  1  млрд  немесе  соган  жак,ын  хальщ  саны  оптималды  деп 
есептейдь
Климаттын  езгеру!  бойынша  уымет  аралык,  сарапш ы лар 
тобынын  (IPCC)  болжамы  бойынша  -  2040  жылы  Европада 
ж алдын кундер! 2003 жылдын жазгы куншдей температура 38*С- 
48°С-ты  к,урайтын болады.  Мунлагы непзп маселе адамдардын 
кептеп  SAyi  емес,  еомдистер еспей  Европада  азьщ-тулпсп  edpy 
токтаудын 
алдында болады - дейдь Бул уйым тобынын есебшше, 
2040  жылы  Сахара  шел]  Европанын  ортасына,  ттнп  Берлинге 
дейт жылжиды.
43 сурет.  1750-2100 жылдар ашире Жер бетшде халык санынын ecyi
194

Э л е у м е т т ш -э к о н о м и к а л ь щ   п р о б л е м а л а р .  А з ы ц -т у л ш  
тапшылыгы. Э л е м  бойы нш а астык,,  ет,  балык, ж э н е  баска тагам 
турлерш  адам  басына  шадк,анда  eHAipl/vyi  1985  ж ы лд а н   6epi 
темендеп келедй Болж амдар бойынша,  2010 ж ы лга  карай бидай 
мен куршггщ багасы  ею   еседен  аса  кымбаттайды  деп  к у п л у д е . 
Бул кедей елдерде хальщтын жаппай ашаршылык,к,а уш ырауына 
алып келу! мумюн.
Азык,-тулж тапшылыгынын басты ce6e6i  -   1956  ж ы лдан  6epi 
ядам 
басына  шакданда  епстж   ж ер лер ш щ   келем ш ш   к,ыск,арып, 
баска  максаттарга  пайдаланы луы   ж эн е  топырак,тын  эрозияга 
ушырауына байланысты.  «Ж а сы л революцияга»  байланысты  1970- 
mi жылдары жана сорттарды енпзу,  сугару,  тьщай'щыштар  мен 
гербицидтердд пайдалану арк,ылы ешмнш темендеу! ток;татылды. 
Алайда сугару ушш судьщ тапшылыгьша байланысты Авсгралияда, 
Аф рикада  б у л   эр ек еттер   1ске  аспады.  K a3ipri  танда  с у г а р у  
жумысгары ушш судьщ тапшылыгы Азияда, Америкада байк,алуда.
Сондай-ак,  балык;  к,оры  да  курт  азайды.  1950  ж ы лдан  1989 
ж ы лга  д е т н   э л е м   бойы нш а  балык;  а у л а у   19  м и лли он н а н   89 
миллионга ж етп.
«Ж а с ы л   р е в о л ю ц и я »  ж э н е   о н ы ц   с а л д а р ы .  « Ж а с ы л  
револю ция»  гылыми-техникалык,  революцияныи  6ip  KepiHici  - 
ауыл шаруашылыгыньщ к,аркынды:
-  а у ы л   ш а р уа ш ы лы гы н   т е х н и к а л а н д ы р у   (м аш ина  мен 
техникаларды пайдалану);
-  еомдщ тер  мен  жануарлардын  жасанды  ж олм ен  алынган 
жана сорттарын к,олдану;
-  химияланды ру  (у л ы   химикаттар  мен  тыцайтк;ыштарды 
пайдалану);
-  мелиорация  (сугармалы жерлердщ  келемш улгайту)
жолдармен дамуы.,,
«Ж асы л революциянын» ею 

жүктеу/скачать 10,25 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: