С в м б л е в атындаты гылыми

Зымырандардын жерге тусхен ж эне к,улаган сынык^гары коршаган 
ортага аса nayiirri api улы болып кедедк
Байкрныр  гарыш  айлары  зымыран  ушыру 
кезшде 
бвлшетш 
болш ектер  кулаитын  жалпы  а 
уланы 
12.24 
млн.  гектар  жермен 
камтамасыз  еплген.  Осы 
жагдайларда  коршаган  ортанын  жай- 
куйш багалау гарыш куралдарын, эскери 
техниканы 
ж эне 
ескери 
о б ъ е к т к л е р д
1
  ш ы гар у , 
сы нау,  сак,тау  ж е н е   п айдалану 
оры ндары н да,  сон д ай -ак 
енеркесш   уйымдары  орналаскан, 
зымыран-гарыш 
кызметш  жузеге асыратын  эскери 
бвли>ппелер 
мен к,урылымдар турган орындарда техногепдж ыкдалльщ 
алдьш 
ал у  мен оны ж ою  проблем асын 
теш  уде маны злы орын 
ал 
алы 
К дарп уакьптв «Казахстан Республикасы 
аумагынын 
зымыран- 
гарыш к,ызметшен 
байланысты 
учаскелершщ экологиялык; 
жай- 
куйипн мониторинг!» 
бю дж ет*, 
багдарламасы 
бойынша 
гылыми- 
зерттеу жумысгары журпзш уде.
Сонымен катар Казахстан Республикасы Угаметгащ 2002 
жылгы 
29  ж е л т о к с а н д а г ы  
N*  1449  каулысым ен 
беютхлгеан 
Еллж 
минералды-шиюзаттык  кешеш 
ресурстык  базасьга  дамытудын 
2003-2010 жылдарга 
арналган багдарламасы 
шеиберщде вскери- 
сынак, 
полигона
 
а рыньщ  аум актары н 
гидрогеологиялыж,  жене 
геозкологиялык; зерттеу
лер басталды-
Бфкдтар  мшдетгерд)  шешуде  гарыш  кураллдрынд  балама 
жок 
болгандыктан,  зымыран-гарыш 
кы зм ептн  коршаган 
орта 
мен 
хальорын денсаулыгына эсерш азайту, зымыран-гарыш 
мапенодмн 
экологиялык м у^п сш пн  камтамасыз ету 
барган сайын взекп 
бодуда.
Осыган байланысты полигон аумактарынын экологиялык жай- 
куйшщ мониторнип жешнде багдарлама вшрлеу кажет.
3.3. ЖергШкт! экологиялык проблемалар
3. 3.1.  Ауа бвссейиШн ластануы
Атмосфера
иын 
непзп 
ластануы   ry c ri 
металлургия,  жылу 
энергетикасы,  кара металлургия,  мунай-газ кешеш квапорындары 
мен  кел!к  ш ы гары нды лары мен 
байланысты.  Атмосфералык 
ауаны н  ластануы   халы *  деисаулыгынын  наш ардауына  ж ене 
коршаган 
ортанын 
тозуыиа веер втсии.
А т м о с ф е р а л ы к   а у а н ы н   л а с т а н у   п р о б л ем асы   н е п з ш е и  
республика хллкынын ж арш еы иа жуыгы т ар суретш ipi калалар 
мен енеркааптш  агломераттарга тем.
294

Барынша ласганган кала саны 10, оныц шпнде 8-i ауасы жогары 
децгейде  ластанган  к,алага  ж атады .  К алаларда  ластануыньщ 
децгейшщ жогары болу ce6e6i - енддргстщ есгарген технологиялары, 
тш м аз  тазарткьпп  к;урылыстар,  к,олданылатын  отыннын  тэмен 
сапасы,  куаттын жацартылатьщ ж эне дэстурлд смес кездершщ аз 
пай далан ы луы   болы п  табы лады .  К эсш оры ндарды н   20-дан 
асгамыныц норматив™ санитарлык,-к,оргау аймагыньщ болмауынан 
eHAipic орталыктары халкыньщ басым белш зиянды заттардьщ acepi 
жогары аймак,та турып жатыр.
А втом об и ль  сан ы н ы н   к у р т   к е б е ю ш е н   ipi  к а л а л а р д ы н  
ауасындагы  (Алматы,  0скемен,  Шымкент)  кем1ртеп тотыгы мен 
азот диоксидшщ орташа жылдык, шогырлануы ш екп мелшерден 
асып ту суде.
Ауа бассейншщ ластануы,  сондай-ак, кешрсутеп шшизатыньщ 
бурынгы  кен  орындарын  дамытумен  жэне  жана  кен  орындарьш 
игерумен де байланысты, бул атмосферанын куюрт-сутепмен, мер 
к,аптандармен ластануын улгайта туседд. Алауларда iAecne газдьщ 
жагылуы кызган газдардьщ, кугарт пен азот тотьщтарыньщ едэугр 
келемш атмосферага шыгарумен к,атар журедд, кен орьшдарыньщ 
тещрегшде  жогары  жылу  аясы  к,алыптасады.  1993  жылдан  2000 
жылга дейш зиянды заттардьщ атмосферага шыгарылуы непзшен 
eHAipic к,улдырауынын есебшен 5,1  млн. тоннадан 3,2 млн. тоннага 
дейш кемидд. Сонгы жылдары экономиканьщ ерлеу жагдайларыньщ 
езгнде  атмосферага  зиянды  заттардьщ  шыгарылуын  3,2-3,4  млн. 
тонна денгейнде турактандырута мшдегп мемлекетпк экологиялык, 
сараптаманы  жаппай  енг1зудщ  ж эн е  коршаган  ортаны  коргау 
саласындагы  мемлекетпк  бакылау  журпзудщ   нэтижесшде  кол 
жешвазшй. Мундай тетисгерда одан 9pi жегплддру 2010 жылдан кешн 
корш аган  ортаны  мелшерден  тыс  ластайтын  кэсшорындарга 
кой ы латы н   экол оги ялы к  тал ап тарды   куш ей ту  аркы лы  
шыгарындыларды жоспарлы турде темендетуге мумкшдж бередд.
Ауа  бассейн!  ластануынын  ж огары лау  KayniH  болдырмау 
ж енш деп  каж егп  шаралар  коршаган  ортаны  коргау  женш деп 
кыска мерз1мдд багдарламаларда кезделетш болады.
3.3.2. Радиоактивп ластану
Радиоактивгп ластану Казак,станньщ экологиялык каушаздшне 
накты  катер  тенддредд,  олардын  шыгу  кездер1  мынадай 
Heri3ri 
терт топка белшед1:
295

-  жумыс 
1
стемей 
турган  уран 
енддрупп  жене  уран  ендеупа 
касшорындардьщ кдлдьщтары 
(уран 
кен орьшдардын умщилерД, 
е з д т н е н  
т е п л е т ж  
у н гы м а л а р , 
к а л д ы к  
к о й м а л а р ы , 
технологиялык, 
желДлердш 
балшектелген жабдыгы);
-  ядролык, каруды сьшау нэтижесшде ласганган аумактар;
-  м у н а й   ендДру  енеркесДбД 
мен  мунай  ж абды гы ны н 
калдыктары; ядролык реакторлардын 
жумыс 
icreyi натижесщде 
панда  болган  к;алдык,тар 
мен 
радиоизотоптык,  ешм  (нондаушы 
сэулеленудщ пайдалану дан шьщкан кездер
1
).
Казакстанда 
табиги 
радиактавтшктщ жогары денгепн берепн 
уран  берупп  ал 
ты  ipi  геологиялык 
ещр, 
кептеген 
шагын 
кен 
орындары  мен  уран  байк,алатын  кешш тер,  уран  ен д
1
руш
1 
кэсш оры ндар 
мен  ядролык 
ж ары лы стар  жасалган 
жерлерде 
шогырланган 
к,алдык,тар 
бар.
К а з а к с т а н   а у м а гы н ы н   30  % -дан 
адам  д ен саулы гы на 
айтарлыктай кау1п тец и ретш  
табиги радиактивп газ - 
радонвыц 
ж огары  
б е л ш у ш щ   ы к т и м а л  
мумкшд!г1  орын  алган. 
Радионуюшдтермен  ласганган  суды  ауыз  су  мен  шаруашылык 
муктаждык;тар ушш пайдалану к а у и т  болып табылады.
К азак стан н ы н   к а cinоры н д ары н да  нондауш ы   сеулелер д ! 
пайдалану дан калган 50 мыцнан асгам кездерД бар жене раднаииялык 
зергтеу барысында олардын  16-сы адам уш1н аса каущп, сондай-ак 
700-ден асгам бакылаусыз кездер аныкгалып, жойылды.
Халыктын 
рад и акти вп  
улануын  ж ене  коршаган  ортанын 
ластану  каупшщ алдын алу ушш:  радиактивп ластану  кездерш 
тугендеу  жеш ндеп  жумысты  аяктау  жене  2005  жылга  дейш 
табиги  радиоактивтшкпц халыктын денсаулыгына терн: 
ecepin 
зерттеуд1  кдмтитын  багдарлама  эзДрлеу,  сондай-ак  курылыска 
арналган алаядарды тандау мен табиги к;урылыс материалдарын 
пайдалану  кезшде  шектеу  шараларын  кабылдау;  ауыз  судыи 
табиги 
квздершш радиактивп ластануына бакылау журпзу жене 
мунай  унгымалары  мен  вэдшнен теплепн сол сиякты взд тн ен  
агаты н 
гидрогсилоги ялы к  унгы м аларды  
ж ою  
ж ен е 
консервациялау багдарламасьшын шенберщде радиануклидтерлш 
жогары  курамы  бар  гидрогеологиялык  унгымаларды  жою; 
жогары раднаииялык сэуле алу к а у т  туралы халыкты уактылы 
хабар дар ету женшде шаралар азДрлеу;  2005 жылга карай уран 
n u i p y  
виеркоабшщ  радиоактивп  уйшлдлерш  тугендеу  жене 
олардын  коршаган  орта  мен  халыктын  денсаулыгына  осерж 
айкьшдау жешндеп жумысты аяктау кажет.
296

Проблеманын  кешенд!  ineiniAyi  радиактивт  к,алдык,тарды 
уксату  мен  кему  ж енш де  мамандандырылган  уйым  куруды 
кездеу
1 тшс.
Аталган  ic-шараларды  журпзудщ  нетижео. халыктын  сэуле 
алуы мен коршаган ортанын радиоактивтж ластануын темендету 
болмак,.
3.3.3. Бактериологияльщ жене химияльщ ластану
Бактериологияльщ  ластану. 
Арал  тещзшдеп  Возрождение 
аралындагы биологиялык, полигонный кызметп бактериологияльщ 
жукдырудьщ ык,тимал к,аушн тутызьш отьф.
Кейб1р биологиялык, агенттердщ коршаган орта объекплершде 
жене  жануарлардын  организмшде  узак  уак,ыт  сакталатынын 
ескере  отырып,  олардын  республика  мен  баска  да  шектес 
мемлекеттер  аумагына таралуынын  нак,ты  к,атер1  бар.  Возрож­
дение  аралында  оба,  куйж жене туляремия  сияк,ты  ете  KayinTi 
жукпалы аурулардьш табиги ошак,тары болуы мумкш.
Бактериологиялык ластанудын алдын алу ушш Возрождение 
аралынын аумагьшдагы коршаган орта объекплер1 мен фаунаньщ 
туракты  эпидемиологиялык  ж ене  эпизоотологияльщ  монито­
ринги! журпзу кажет.
Осы  мак;сатта  2004  жылы  жукпалы  ауруларды  к,оздыр- 
гыштардьщ узак сакталуы мумкшдМ тургысьшан Возрождение 
аральшын ер турл1 белйтне багалау журпзугц,  арал аумагынын 
Казак,стандык  бели ш   зерттеуд®,  он  нетижелер  табылган 
жагдайда  Возрождение  аралындагы  биологиялык  полигон 
кызметшщ зардаптарын жоюды аяк,тау кажет.
Санитарлык-эпидемиологиялык  кызмет  ж ене  обага  к,арсы 
мемлекеттж  уйым дар  республика  аумагындагы  аса  к,аушт1 
жукпалы  ауруларды ц  коздыргыштары  штаммдарынын 
козгалысына  токсан  сайынгы  мониторинг  журпзед1.  Барлык 
облыстардан  белшген  барлык  штаммдар  аса 
K,ayinTi 
жукпалы 
аурулар  коздыргыштарыньщ  депозитарий!  болып  табылатын 
Казак карантиндж жене  зооноздьщ  жукпалы  аурулар  гылыми 
орталыгына гана келш тусед1,  онда катан есепке алу камтамасыэ 
еттлген жене режим бойынша барлык талаптар сакталган.
Ka3ipri 
уакытта  АКШ-пен  б1рлескен  максаты  аса 
KayinTi 
жукпалы аурулардьш коздьфгыштарьшан халыкты коргау жене 
елдщ  биологиялык 
Kayinci3AiriH 
КУРУ  болып  табылатын  «Ка-
297

закстан   Республикасы ндагы   белсенд!  эпидем иодогияды к 
мониторингтщ   ык.палдаск,ан  жуйесгн  КУРУ»  багдарламасы 
бойынша жумыстар басталды.
Х им иялы к  ластану.  К азакстанда  химиялы к  заттардын 
арасында  ерекше  к а у т п   т у ранты  органикалык ласташштар 
(будан api - ТОЛ) ту ды рады. 
2001 
жылдьщ мамы рында Казахстан 
Республикасыньщ  Уймет!  Туракты  органикалык  ласта гыштар 
туралы Стокгольм конвенциясына кол койды.
Туракты  органикалык, ластагыштар  -   уытты  касиеттерге ие, 
ыдырауга  турактылык  танытатын  биожинактагыштыгымен 
сипатталатын  химиялык  заттардын  ер  турл
1
  тобы.  Бул топтын 
химиялык курамалары мен коспасы ауамен, сумен жене кешепн 
турлер!  бойынша  трансш екаралык  таралу  объектю   болып 
табы лады ,  со н д ай -ак  курылык,  экож у й ед ер !  мен  су 
экожуйелершде жинак,талып,  ездершщ шыгарынды  кездершен 
алые кашыктыкта шегедд.
Белпл!  6ip  органдарды  закымдайтын  уларга  Караганда,  бул 
заттар  iuiia  реттеу  жуйесш  бузады.  Аз  мелшершщ  езшде ТОЛ 
калыпты  биологиялык  функцияларды  бузуы,  кейшп  урпакка 
бернлу!  ж эне адамнын денсаулыгы  мен  коршаган  ортага  накты 
катер TeHAipyi мумкш.
Казакстандагы ТОЛ-дыц eAayip бвлшн пестицид тер кУ рейды 
©амдштерд!  коргаудын  жана  куралдарынын  сан  турльмпне 
карамастан.  ала  куш е  талдау  жасалатьш  улплерде  1950-1960 
жылдардыц пестицидTepi табылуда.
©неркасшттк ТОЛ-дар  энергетика,  мунай  ендеу  жене  химия 
енеркойб! касшорьшдарында куралады жане пайдаланылады.
ТОЛ-дыц  табиги  ортаны  ластауынын  объективтт  багалауы 
жок,,  ейткеш  м ониторинтн  каэфп  ж уй еа  топырактагы  жэне 
та мак,  е ш м д е р щ д еп   пестицидтердщ   кал д ы к  санын  гана 
айкындайлы.
3.3.4. внерквс!пт1к жене турмыгтык калдыктар
Республикада  енеркеситпк  жене  турмыстык  калдыктердын 
мониторинги!, оларды сактауды,  уксотуды жане кадете жаратуды 
камтитын калдыктарды баск,арудыц мемлекетпк ж уйеа жок.
Кдэакстаиныи аумагында еи д ф к  пев тутыну каллык,тарыныц 
20 млрд. тпинадан четами, онын шонде 6.7 млрд. к а ш а уды заттар 
жннакталган epi одардын улгаю урдкз байкдлуда.
298

Б ул  ecKipreH  тех н о л о ги я л ар д ы   к,олданумен,  сапасы з 
шигазатпен жане отынмен, кэсторындардьщ енддргс к,алдык,тарын 
кэдеге  ж арату  мен  к;айта  к,унарландыруга  караж ат  салуга 
к,улык,сыздыгымен тусшд
1
рьл.ед
1
.
Уытты  к,алдык,тарды  к,оса  алганда  ендДрДс  калдьщтары  елД 
кунге  кебшесе  тш сп  экологиялык;  нормалар  мен  талаптарды 
сак;тамастан,  турлД  жинак,тагыштарда  койылып,  сак,талады. 
Осынын нэтижесшде кептеген ещрлердщ топырагы,  жер асты 
жэне жер ycri су лары к,арк,ынды ластануга ушыраган. Жиналган 
к,алдык,тардын унемД улгайып отырган келемД жана техногендж 
ландш аф тар  калыптастырады.  УйшдДлер  мен  террикондар 
б й ш т т   ескен   сайы н  о л ар  ш анны н  к,арк,ынды  к езд ер ш е 
айналады.
К атты   турм ы сты к;  к,алды к;тарды н  негДзгД  м ассасы  
К у р а у ы ш т а р га   б е л ш е к т е н б е с т е н   ш ы гар ы л ы п ,  ашык, 
курес1н дерге  тас ы л ад ы   ж э н е   к о й ы л ад ы ,  оны н  97  %-ы 
Казакстан Республикасынын табигат коргау ж эне санитарлык, 
заннамасы талаптарына  сай емсс.  Оларды орналастыру ж эне 
жайгастыру  жобасын  ж эне  коршаган  ортага  эсер!  багалан- 
б а с т а н   жургДзДлген.  Р е с п у б л и к а д а   к,атты  ту р м ы с т ы к  
калдыктардын  шамамен  тек  5  %-ы  гана  кэдеге  жаратылады 
немесе жагылады.
©HAipicTiK 
ж э н е  турмыстык,  калд ы ктар га  байланысты  
проблем аларды   ш еш у  уш ш  
eHAipicTiK 
ж э н е  турмыстык; 
1
^алдыктарды  баскаруды  жеталдДру  ж еш ндеп  салалык  ж эне 
евдрлж  багдарламаларды  эзДрлеу  кажет.  Осы  багдарламалар 
шенбершде  катты  калдыктарды  баскару  жуйесшщ  эзДрленуд, 
к,алдык,тарды баскару курылымын реформалау,  к,алдык,тардьщ 
жинакталуын  кемпуте  багытталган  нормативтж  кужаттарды 
эзДрлеу  жэне  енпзу,  к,алдык,тарды  баск;арудын  есебш  журпзу 
жэне бакылау жуйесш уйымдастыру,  калдыктарды уксату жэне 
щайта  пайдалану  ж ен ш д еп   улплпс  багдарламаны  эзДрлеу, 
негурлым  таза 
eHAipicri 
енпзу  женшдеп  гылыми  зерттеулерд1 
ж у р п зу ,  калды ктарды   уксату  ж ен ш д еп   кы зм егп   ж узеге 
асыратын  шаруашылык  журпзупи  субъегатлерге  акпараттьщ 
колдау  керсету,  калдыктарды  баскарудыц удемелД жуйелерше 
мамандарды ок,ытуды уйымдастыру, енддркгпк калдыктарды кему 
мен  енеркэсштж  ж эне  баск,а  да  агынды  суларды  жерге  тегу 
ш арттары  бойынша  республика  аумагын  аудандарга  белу 
кезделу1 тюс.

3.3.5 Табиги 
ж е н е  
техногенддк 
сипаттагы  тетен ш е 
жагдаилар
Табиги  жене  техногендж  сипаттагы  тетенше  жагдайлардын 
тууы  елдщ  экологиялык,  к,аушс1зд1пне  накты  кратер  гшшрель 
Kayiii апатты жер алкшнп,  кешкш, сел, сыргыма, су таскыны. ©рт, 
ендфйспк  объект1лердеп 
KayiriTi 
енеркосщ   ж ене  баска 
да 
апараттардын нвтижесшде адамнын eMipme, денсау лыгына жане 
коршаган ортага зиян келуше байланысты.
1994  ж ы лдан   бастап  т етен ш е  ж агд аи л ар   салдары нан 
Казакстанда  шамамен  40  мын  алам  кайтыс  болды  ж эне  250 
мыцнан  астам  адам  зардап  шекть  С араптам алы к  багалау 
бойынша  тетенш е  жагдайлардан  (жаЬандык,  дулей  апаттар 
болмаган  кезде)  келетш т!келей  жоне  жанама  зиян  жыл  сайын 
шамамен 25 миллиард тенге» кура иды.
Орман врттеривд экожуйелерге елеул! зиян типзу
1
 жалгасып 
отыр.  Бул  орайда  оларды  уакды лы   анык,тау  проблемасы 
ш еиплмеген.  Орман  ерттер!м ен   к у р есу д щ   сеш мд!  ж оне 
экономикалык жагынан тн
1
мд
1
 авиациялык кураллары жок*
Табиги  жэне  техногендис  сипаттагы  тетенше  жагдайлардын 
салдарларын азайту ушш:
-  ерт  жоне  ©неркосш  к а у ш а зд т   саласындагы  мемлекетпк 
бакылау мен кдлагалау жуйеан, болжау кызметтершш жумысыи 
жеплдфуге,  мемлекетпк  ма гериалдык,  резерву  елдщ 
авариялы 
куткару  куштерш  жене  жедел  эрекет  ету  куштерш  кальш- 
тастырудын  непздерш  кайта  карауга  багытталатын  Тетенше 
жагдайлардьщ алдын алу мен оларды жоюдын 
мемлекетпк жуйеан 
дамыту дьш 2004-2010 жылдарга арналган 
багддрламагын 
ашрлеу;
-  2006  жылга  дейш  кем^рсутеп  кен  орынларын  игерудгн 
геодииамикалык  каушозлдпнщ  багдарламасын 
кабылдау  жане 
з^еодинамикалык»,  мониторинг жуйесш куру;
-  2005-2006  жылдары  орман  ерттерш  жою  жашнде  жешл 
ушактардын жеке парю бар мамандандырылган бнммшелер 
куру 
мен  ау е  н а т р у л ш т   кемег!  аркылы  оны  уакгылы  табу  мен 
бастапкы  сатысында  сеиддру  жешнлеп  алдын  алу  ша
раларыма 
кешу  ушш  орман  eprrepi  туралы  хабарландырудын 
бярынгай 
жуйесш 
куру 
кажет.
Т етенш е  ж агдай ларды н   алдын 
алу  жене  оларды  жою 
женшдеп  к> шаралардын  орындалуы 
зардап  шеккендер  самым 
темендетуге  жане  келеназ 
салдарлардан  материалдык  зиянды 
азаАтуга мумюндж б е р Ы
300

4. Экологиялык, каушаздйсп камтамасыз 
етудщ багыттары мен непзп тетштерД
Экологиялык;  K;ayinci3AiKTi  к,амтамасыз  етудщ   н е п зп   ба­
гыттары  экономиканы,  заннаманы  ж ене  щогамды  экология- 
ландыру болып табылады.
4.1. Экономиканы экологияландыру
Э коном иканы   эко л о ги ялан д ы р у   -  ендДргстщ  таб и гат 
к;ажеттШ нн  азайту  ж эн е  заттар  мен  энергия  алмасуынын 
биосфералык, процестерше экономиканын эсерш азайту аркылы 
турак,ты экологиялык, к,аушаз табигат пайдалануды камтамасыз 
етуде жэне ресурстык,-экологиялык, тепе-тендисп сак,тауда больга 
табылады.
Экономиканы экологияландыруды жузеге асыру ушш ресурс 
унемдейтш  технологияларды  дамыту  жэне  экологиялык;  «лас» 
ендДрДстщ  улесш  азайту,  табигат  пайдаланудын,  мемлекетпк 
экологиялык,  бак;ылауды,  экологиялык,  мониторингтщ  ж эне 
статистиканын,  табигат  пайдалануды н  ж эн е  экологиялык; 
сарап там аны н   рук.сат  ету  ж у й ес ш   он тай лан ды рудьщ  
экономикалык, тетисгерш жетДлдДру арк;ылы барлык, эзДрленетш 
мемлекетпк, вщрлш жэне салальгк, багдарламаларга экологиялык, 
шарТтар мен талаптарды енпзу к,ажет.
4.1.1. 
Табигат пайдаланудьщ 
экономикалык тетнстерш же плд
1
ру
Табигат  пайдаланудагы  жана  экономикалык,  тетжтер  бага 
белплеу жуйесше экологиялык, сипаттамаларды енпзудд табигат 
пайдаланудын  ак,ылык,  жуйесш   жетЬлЩаруда  ж эн е  мш детп 
экологиялык; сак,тандыруды кездейдь
Табигат пайдаланушылардьщ табигат к,оргау к,ызметш к,аржы 
ынталандыруьш курумен, сондай-ак; табигат к,оргау к;ызметшдеп 
к,оршаган  ортаны  к,оргауды  ынталандырудын  экономикалык, 
куралдарын енпзумен айк,ындалады. Табигат пайдаланушыларды 
табигат к,оргау ic-шараларьш журпзуте жэне табиги ресурстарды 
утымды  пайдалануга  ынталандыру  экологиялык,  телемдер 
жуйесш  кездейтш  табигат  пайдаланудын  экономикалык;  тетш 
кемепмен журпзъ\у1 тшс.
301

К орш аган  ортаны   ластаганы   уш ш   твлем дер  ресурстарды  
н о р м атн в тен   ты с  п а й д а л а н га н ы   н ем есе  н о р м ати в тен   ты с 
ш ы гары н д ы   ж э н е   л а с т а у ш ы   за т т а р д ы н   т в п н д
1
л е р
1
  уш ш  
ставкаларды   артты руд ы н   т е т т   арк,ылы  корш аган   ортан ы н  
ластануын азайтуды экономикальщ ынталандыруды камтамасыз 
етедд.
2004 
жылы коршаган ортаны ластаганы ушш толем ставкасы 
кдйта к,аралатын болады,  олардьщ мелшер* ласта ушы  заттардын 
келем! мен турлерш ескере отырып белплену! тшс. Ластану  квз! 
ерекш е  ко р галаты н   а у м ак та р д а  нем есе  о лард ы н   ж ан ы н да 
орналаскан  жагдайда  коршаган  органы  ластаганы  ушш  талем 
сгавкаларын арттыру  к о э ф ф и ц и е н т ^  к,олданылатын болады.
Экономикалык, к,уралдар ннновацияларды енпзу  ж эн е табиги 
ресурстарды   уты мды   пай далан у,  н егурлы м   тишдд  ж э н е   аз 
калды кты   техн ологняларды   да мыту  мен  е н п зу   максатында 
ш а р у а ш ы л ы к   ж у р п з у и п   с у б ъ е к п л е р д щ   к ы з м е п н е   к а т а н  
нормалар мен сгандарттардын белпленуш е ьпдзал ery i тш с
4.2.2. Коршаган ортаны коргау саласындагы 
Кдмкстш  
Республикасыньщ зацнамасын ж уйеге 
к л и р у
К азакстан  Республикасы  заннамасынын  дамыгандыгы  мен 
эртарапты лы гы   оны  пай далан уда  б елпл!  киы яды ктарды   да 
ту ды ради.  Квптеген  экологиялык, зацддр взара байланысты ж ене 
6ipiH «згерту  баскаларын взгертудд талап етедд,  ал  елеул] енбек 
шыгындарымеи катар Казакстан  РеспубЛ икасьшын экологиялык 
заннамасынын жалпы жуйесш by зады,  зандар мен занга твуелдд 
акплердщ  кдишылыктарын тудырады.
М унымен  катар,  аталган  зацдарды  к х е   асыру  ушш  занга 
твуеллд квптеген н о р м а т ш т к  куж аттар кдж ег болады.
Осыган  байланысты,  Казакстан  Республикасыньщ 
заишмаши 
о м и  api реформалауды жолошялык заннама нормаларын улгайтуга 
емес, оларды жуйеге кклпру мен пармендшгш 
арттыру 
га багытгау 
Кажет. Нак осы мщдетп Казакстан Реотублнкасыньщ ж ш о п и м ц  
эаннамасын  жннактау.  коршаган  орта 
мен 
табиги  ресурстарды 
сактву женшдеп нормаларын корытьшдылау, жуйеге « м п р у  жене 
нактылау  шаралары шеше алады.
Занга тэуелд!  н орм ативтк  кукы кты к  куж аттарга 
олт т о сц, 
тиселей 
орекегп ережелердщ кешшлшн коршаган 
органы 
коргау 
туралы кодексте корсету жоспарлануда.
302

К азахстан   Республикасы ны н  корш аган  ортаны   коргау 
саласындагы зацнамасын жинактау процеа 2006 жылдын аягына 
дешн аякталуы т т с .
4.3. Когамды экологияландьфу
Когамды  экологияланды ру  -  бул  адамнын  табигатпен 
уйлеамдшгше  кол  жеттазуге  багытталган  когам  кезкарасыныц 
жуйесш кдлыптастыру процесд. Оны жузеге асыру экологиялык бшм 
беру мен тэрбиелеудд дамыту, гылыми камтамасыз ету, экологиялык 
уггг-насихат жене журтп тыдыктъщ кагысуы аркылы журпз1лед1.
4.3.1. Экологиялык бШм беру жэне тэрбие
Когамнын экологиялык мэдениетш калыптастырудыц Heri3ri 
ретгнде экологиялык биим берудД дамыту уипн:
-  бШм  берудщ  барлык  децгейшдеп  оку  багдарламаларына 
экология жэне туракты даму мэселелерш енпзу жолымен уздДксДз 
экологиялык бш м берудщ жуйесш калыптастыру;
- мшдетп жэне косымша биим беру жуйесшщ барлык децгеш 
ушш экология саласындагы кадрларды даярлау,  кайта даярлау 
жэне олардьщ б ш ктш п н  арттыру;
- экологиялык бш м  берудД мемлекетпк колдау;
- табиги жуйелердщ экологиялык сыйымдылыгы мен олардын 
турактылык шектерш айкьшдау;
- экологиялык таза жэне ресурс унемдейтш технологиялары 
ендДрДстердД,  шик
1
заттыц  турлерДн,  материалдарды,  енш   мен 
жабдыкты, оныц шпнде ауыл шаруашылыгьш да эзДрлеу;
-  биологиялы к  эртурлДлДктД,  биокауДпсДздДктДц  гылыми 
негДздерш сактау проблемасьш зерделеу;
I климатгын жайандык жэне ецДрлж езгерДстерДн, табиги орта 
уппн оньщ салдарларын зерттеу;
-  экологиялык  катерлердД  айкындаудыц  гылыми  негДздерДн 
эз1рлеу;  ластанулардыц  алдын  алу  мен  жоюдын,  коршаган 
ортаны  оналту  жэне  кауштД  калдыктарды  кэдеге  жаратудын 
куралдары мен эдДстерДн эзДрлеу;
|   адамдардын  аурулары  мен  коршаган  орта  сапасы  езгерДс- 
тершщ арасындагы байланысты зерделеу;
-  коршаган ортаны коргау саласындагы жинакталган бшмдД' 
жуйелеу жэне гылыми зерттеулердД уйлестДру.

жүктеу/скачать 10,25 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: