С в м б л е в атындаты гылыми

-  хальщарадык, 
ынтымак,тастык,ты  кенейту 
жолымен  кол 
жетюз1лел1.
2.3. 
Экологиялык каушсЬдйсп 
камтамасыз етудщ негш1 кагидалары
М емлекеттж   экологиялык,  xayinci3  дамуы  мынадай 
кагидаттарга непзделела:
-  табиги  ресурстарды  пайдаланудын  экологиялык; мумкщдйк 
шектерш айкындайтын жэне 
коршаган ортаны сапалы тенгермел! 
баскаруды камтамасыз 
ететш 
шектеулердщ, нормативтердщ 
жэне 
шаруашылык epi езге де кызмет 
ж урпзу ережелернпн гылыми- 
непзделген кешенш енпзу жолымен мемлекеттш 
туракты дамуы 
ушш барлык когамдык 
катынастарды реттеуге 
экожуйелж 
теал; 
экологиялык каушазджтщ ендрлж 
жене жерплипз мшдеттерЫщ 
экологиялык  кателердщ  алдын  алуды  жаЬандык, 
жене  улттык 
максаттарына багыныштылыгы;
-  коршаган  орта 
мен 
адамнын 
денсаулыгына  келт
1
рнлген 
залалды 
етеудщ  
мждетт1Л1П 
(табигат 
пайдалану шылар 
мен 
ластанушылар 
телейд
1
);
-  eHAipiCTiK  куш терд)  д ам ы ту  мен  о р н ал асты р у д ы н  
экологиялык;,  экбномикалыв; 
тенгермел1г!  (экол оги ял ы к 
сыйымдылык пен аумактык жоспарлау к,агид атта ры);
•  шаруашылык  жэне 
езге  де 
кызметгащ 
коршаган  ортага 
эсерш щ   одан  кейш п  экологиялы к 
ж е н е   сан и тар л ы к- 
эпидемиологиялык сараптамаларымен 
багалаудын 
мшдеттшп;
-  халыктын  экологиялы к  акпаратка  кол 
ж е т
1
мд!л
1
п н  
камтамасыз ету жене онын 
экологиялык; 
проблемаларды шешуге 
катысуы:
•  халы каралы к  ынтымактастыктагы 
ер !п т е с п к  
ж ене 
халыкаралык к,ук,ык, нормаларын 
сактау.
3. 
ЭКОЛОГИЯЛЫК 
КАУ1ПС13ДЕК
ПРОБЛЕМАЛАРЫ ЖЭНЕ ОЛАРДЫ ШЕПГУ ЖОЛДАРЫ
К орш аган  орта  ж е н е   даму  ж е т н д е п   Р и о-де-Ж ан ей ро  
декларациясынын  кагидаттарын  ескере  отырып,  К а зц сп и н ы н  
экологиялы к 
KaytnctaAiK 
проблемалары  оларды  жаЬандык. 
улттык  ж ене  ж ерл л и т   шешудш  маныздылыгм  мен  денгеЙте 
байланысты каралады.
284

3.1. ЖаЪандык экологиялык проблемалар
3.1.1. Климаттыц езгеруа
«Кызу эсершщ» салдарьшан болатын климаттыц езгеру! жалпы 
элемдж  келемдеп  проблема  болып  табылады  ж ане  коршаган 
ортаныц жай-куюне барынша катер тенддред!.
Казахстан  1995  жылы  Климаттыц  ©3repyi  ж енш деп  Б ¥ ¥  
Улплж  конвенциясын  бегатп,  ал  1999  жылы  осы  Конвенцияда 
Киото хаттамасына кол к,ойды.
Аталган хаттаманы бекггкен ж ене ол кушше енген жагдайда 
К азахстан  кы зган  газдарды ц  ш ыгарындыларын  кы скарту 
ж ен ш д еп   сандык  мшдеттемелерд1  езш е  ж уктей  отырып,  I 
косымшаныц Тарапы болады.
К азак,станны ц  Киото  хаттам асы н   бегатудщ   мак,сатк,а 
лайыктыгы н  айкы ндау  ушш  2004  ж ы л  барысында  кызган 
газдарды ц  ш ы гары нды лары н  кы скарту  ж е н ш д е п   сандык, 
мшдеттемелердщ  Казакстанныц  экономикасына  acepi  туралы 
зерттеулер ж урпзу кажет.
Талассыз экологиялык тшмдылгшен баска, Киото хаттамасын 
бейту б1здщ ел уппн халыкаралык инвестцияларды тарту, баска 
елдердщ экономикасьша активтерд! орналастыру мумюндшмен 
инвестор  релшдеп  б1рлескен  жузеге  асыру  жобаларына  жэне 
«таза  даму»  процестерше  катысу,  eHAipicTiK  энерготшмдШкп 
артты ру  уш ш   ж а н а  техн о-логи яларды   колдану,  сырткы 
энергетикалык рынокта елдщ экономикалык мудделерш коргау 
уппн  кем1ртеп  кредиттерш  шогырландыру,  кызган  газдардыц 
шыгарындыларына  квоталар  сату  женшдеп  перспективаларды 
ашады.
Киото  хаттамасын  беюткеннен  кешн  накты  жобалар  мен  ic- 
шараларды 
icKe 
асыруды кездейтш Казак,стан Ресггубликасында 
Кызган газдардьщ шыгарындыларын азайту женшдеп 2015 жылга 
дешнп багдарлама эз1рленетш болады.
3.1.2. Озон кабатыньщ бузылуы
Жердщ озон кабатыньщ бузылуы адам, жануарлар, еамджтер 
мен микроорганизмдер 
TipmiAiri 
ушш катер болып табылады.
1973  жылдан  берг!  байкаулар  Казакстанныц  устшдеп  озон 
кабатынын калыцдыгы 5-7 %-га азайганын керсетп.
285

М онреаль  хаттамасына  сэйкес 
кабылданган  озон 
кабатын 
бузатын затгарды пайдалануды реттеу жешндеп шаралар элемде 
1986 жылдын денгешмен салыстырганда онын  10 есеге азаюына 
ык,пал егп.
Бцдгн ел 
озон кабатын 
сакгау 
туралы халыкаралык 
келюмдерге 
1996  жылы  косылды.  Kaaipri  уакытта 
Казакстанда  озон  бузгыш 
заттарды (ОБЗ) 
пайдалануды кыскарту жэне оларды айналымнан 
алын 
тастау, озон кабатын бузбайтын затгарды колдану мен жана 
технологияларды енпзу жешндеп 
жумыстар журпзиуде.
Озон кабатын бузу катерш 
жоюдын непзп жолдары иыналар 
болып  табылады:  ОБЗ 
пайдалану дан 
жедел 
бас 
тартуды  жэне 
оларды   кауш стз 
жоюды 
кам там асы з 
ету,  ОБЗ-дын  зансыз 
айналымынын  алдын 
алу  жене 
колга 
алынган  куш-ж1гердш 
таб ы сты л ы гы н а  к е з   ж е п и з у  
ушш 
т р о п о сф ер а д а 
онын 
жиналуынын туракты 
мониторингш журпзу.
С ондай -ак  2004 
жылдын  барысында  ОБЗ 
пайдаланаты н 
кэсш орындардын 
кызмепн 
лицензиялау 
жешндеп 
к а ж е т  
нормативтнс  кукы кты к  актплерд!  кабылдау,  ОБЗ 
пайдалану 
кы зм ет!м ен   ай н ал ы саты н  
мамандарды  окытуды  ж ене 
Казакстаннын  устшдеп 
озон 
кабатынын  жай-RyittH 
зерделеу 
женшде  фгел) 
гылыми 
зерггтеулер 
журпзул! 
бастау,  сондай-ак 
жана  технологияларды  енпзу  жолымен  ОБЗ  пайдалануды 
к ы ск арту 
ж ене  колданыстан  алу  ж еш ндеп  жумыстарды 
жалгасгыру каж ет болады.
Осы  ic-шараларды 
журпзу 
нэтижесгаде 
ОБЗ  шыгарындысы 
кыскарып,  ол  Жерди!  озон 
кабатын  сактауга 
о т т п н   т и т е т ш  
болады.
3.1.3. Биоертурл1л1кт1 сактау
К азакстаны н  э к о ж у й е а  
Орталык 
Азияда  ж ен е  тутастай 
алганда  контннентте 
биологиялык  вртурлШк 
б1регейл1г!мен 
ерекшеленед].
вомдйстер мен жануарлар 
турлерисн жогалуы 
ген етк ал ы к 
денгейдеп  эртурльлит 
жогалтуга 
ж м м   гжожуйелердеп 
тикгп 
вэгерктгерге  экеледь  Биоэрггурлшкп  ic  ж узш де  жогалтудын 
непзп  себеб1 
вмф  суру  ортасынын 
жойылуы  ж ене  тозуы.  ен 
басгысы ормандарды жою, топырактын эрозиясы, шли ж м м  гн ез 
су 
айдыидарынын 
ластаяуы, ес!мд
1
ктер мен жануарлар турлерш 
тым кэп тутыну 
болып табылады.
286

Таяуда  гана  еамдистер  мен  жануарлардын  бегде  турлердш 
жерсшу1  де  биоэртурлШкгп  жогалтудын  аландатар  жайы  деп 
танылды.
БиоэртурлЪшт  сак;тау  уппн  Казахстан  Республикасы  1994 
ж ы лы   Б и о эр ту р л Ш к  ж е ш н д е п   конвенцияны   беют-п, 
биологиялык,  эртурлШгсп  сак,тау  жэне  тенгермел!  пайдалану 
женшдеп улттык, стратегия мен ic-кдмыл жоспарын эз1рледд.
Биоартурл
1
лысп сак,таудыц негурлым  ттмд1  шарасы  ерекше 
к,оргалатын  табиги  аум актар  к,уру  болып  табылады. 
Республиканьщ ерекше коргалатын табиги аумак,тарынын ауданы 
13,5 млн. гектарды немесе барлык, аумак,тьщ 4,9 %-ын курайды, 
бул  биологиялык,  эртурлииктщ  экологиялык;  тенгер1мш  сак,тау 
уш ш   тым  жет.К
1
Л
1
Кс
1
з  ж эн е  10  %-ды  к;урайтын  элемдш  
стандарттардан темен.
Казахстан  Республикасынын  ерекше  к,оргалатын  табиги 
аумащтарын дамыту мен орналастыру тужырымдамасына сэйкес 
2030 жылга дешн олардьщ аланын 17,5 млн гектарга дейш улгайту 
кезделген, бул республика аумагынын 6,4 %-ьш курайды.
Каза^станда  биологиялык;  эртурл1ллки  сащтау  мак,сатында 
биоэртурлШк объекплершщ жай-куйш багалау жэне тугендеу, 
ерекше к,оргалатын табиги аумак,тардыц же/ион улгайту, 
K ,a 3 ip ri 
табиги жэне антропогендж процестерд1 ескере отырып,  оларды 
жасанды  мольщтыру,  бузылган  аумак,тарды  калпына  келнру 
жолымен табиги популяциялардын сирек турлергн сактау,  еддщ 
ерекш е  к,оргалатын  табиги  аумащтарын  ЮНЕСКО-нын 
ДуниежузШк табиги жэне мэдени мурасы «Адам жэне биосфера» 
багдарламасы шенбершдеп биосфералык, аумактар Ti3iMiHe енпзу 
женшдеп шараларды 
ic K e  
а сыру к,ажет.
Республика аумагынын Небэр!4,2 %-ын алатын К,азак,станньщ 
барлык;  ормандарынын  ерекш е  экологиялык;,  гылыми, 
рекреациялык,,  эстетикалык  жэне  мэдени  мэнш,  сондай-ак; 
биологиялык;  эртурл1лжтщ  табиги  резерваттары  ретш деп 
олардьщ орасан релш ескере отырып, оларды ерекше к,оргалатьш 
табиги  аумактар  жуйесше  кейиру  женшдеп  шугыл  шаралар 
кдбылдау к,ажет.
Сонгы  уакьггта,  элемде  кен  таралган  генетикалык,  езгерген 
организмдер мен ешмдердд экелу Казахстан ушш елеула сыртды 
к,атер  болып  отыр.  Буюл  элем  бойынша  генетикалык,  езгерген 
организмдер  мен  ешмдердш  кен  таралу  кауп гп лтн   ескере 
отырып,  БиоэртурлШк женшдеп  конвенцияньщ Биок,аушаздж
287

ж е н ш д е п  
Картахена  хаттамасы на  кол  коюы  алынды. 
Казакстанныц 
Картахена  хаттамасына 
дол  коюы 
езге 
елдердщ 
б
1
здщ еш оздщ  аумагында 
генетикалик, 
езгерген 
организмдер мен 
енш дерд]  трансш екаралык 
етызучмен  байланысты  кызметп 
жуэеге асырудагы  жауапкерпшиктерш арттыруга, 
оларды 
елге 
экелуге жол  бермеу 
женшде  шаралар  кабылдауга, 
зерттеулер 
мен гылыми-техникалык, эздрлемелер 
юнде езара кемеюг сондай- 
ак,  биотехнологиялар 
саласындагы  аппарат  алмасуды  коса, 
х ал ы кар ал ы к  ты гыз 
ынтымактастыкты  камтамасыэ  етуге 
мумкщдцс бередь
Осы  Тужырымдаманын  айтылган  ереж елерш   icxe 
асыру 
к о р ш аган   ор та  о б ье ю ч л ер ш   са к тау д ы , 
оны 
белгии  6ip 
турактылык  денгешнде  устап  туруды,  езш-ез!  реттеу  каб
1
лет
1 
мен 
T ip i 
жене ел1 табигат турлершщ, онын ишнде жойылу каутп 
тенген 
T ip i 
организмдер  генок,орынын 
кептурльипн 
сактауды 
камтамасыэ етуге мумкшдж бередд.
3.1.4. Жерд1ц шелейттенуг жене тозуы
Казакстаннын кеп белш  
куан аймакта 
орналаскан 
жене онын 
аум агы н ы н   ш амамен  66  %-ы  турл1 
денгейде 
ш елейттен у 
процесгерше беи хм. 
Алдын ала 
есептер 
бойынша жайылымнын 
тозуынан залал,  епсгш эрозиясынан, 
кайталама 
гузданудан жене 
баска да себептен алынбаган 
и  
pic 
шамамен 300 миллиард 
тенгеш 
курайды.
К азак  стан  уш ш   ел еул !  inini  катерд]  б1лд1ретш 
жердш 
шелейттену
1
  мен  тозу  проблемасы  шан-туз  дауылынын  пайда 
болуы   ж е н е  ау а  м ассалары ны н 
ластаушы 
заттарды   алые 
кашыктыкка  жепиэу1 
нэтижес!нде  бгртшдеп  трансшекаралык 
проблемага айналуы мумкш.
2004  ж ы лды н  
барысында 
ш е л е й т т е н у д iн  келем ! 
мен 
кургакшылыктын 
Tepic 
ecepiHiH 
алдын алуга жене 
кыскартуга, 
тозган  ж ерлерд
1
  ж ан е 
тоаырактыи 
кунарлылыгын  цалпына 
келтфуге,  ресурстык базаны сактауды 
паюсе 
калпына 
келпрул) 
кам там асы э  ететш ,  х ал ы кты н   эко л о ги ялы к 
Kayinci3Airin 
ныгайтатын туракты жер 
пайдаланудын зкономикдлык тетЬггарш 
вярлеу 
мен 
енпзуге, соидай-ак шелей гтенумен курес процеаиде 
халы кты н  кен 
кауымынын 
хабардар  болуы  
мен  катысуыи 
камтамасыэ  етуге  багытталган  шелейттенумен  курес  жешнде 
багдарлама 
варлеу жене 
бейту кажет.
288

Багдарламанын  непзп  натижелер!  шелейттену  процестерш 
болдырмау жене жердщ тозу аукымын кыскдрту, швлейттенумен 
курестщ  экономикалык,  тетжгерш  eHri3y,  ауыл  шаруашылык; 
жерлершщ в тм д ш гш  арттыру болмак,.
3.2. Улттык, экологиялык; проблемалар
3.2.1. Экологиялык апат аймактары
Табиги  экологиялы к  ж у й ел ер д щ   бузылуы ,  ф лора  мен 
фаунанын тозуы орын алган жэне колайсыз экологиялык ахуал 
салдарынан  халыктын  денсаулыгына  елеула  зиян  келт1рь\ген 
Арал жэне Семей eHipAepi экологиялык апат аймактары болып 
ж ар и я лан д ы .  Э к ологи ялы к  апат  ай м актары   ел д щ   imKi 
каушаздшне накты катер больш табылады.
K a3ipri  у ак ы тта  буры нгы   С ем ей  п олигоны на  ш ектес 
аудандардан  (71,9 мын халкы бар 85  елдд мекен)  онкологиялык, 
ау р у л ар д ы н ,  ад ам дар  елДмшщ,  к ан   айналы м ы   жуйесп 
ауруларыньщ, жана туган сэбилер арасындагы кеселдердщ жене 
ерте картаю керппсшщ жогары денгеш байкалуда.
Арал enipi экологиялык апат аймагында (186,3 мын халкы бар 
178 елдд мекен)  edpece вйелдер жэне балалар арасында аск,азан- 
ппек аурулары  мен  кан  аздыгы,  балалардын  шетшеуг  мен  туа 
б1ткен патологияньщ жогары денгеш байкалуда.
Елдш  ш
  каушаздщ  к,атерш  жою  максатында  экологиялык 
апат аймактарында халыктын туруыньщ элеумегик-экономикальш, 
жэне экологиялык жагдайын кешенд1 талдау женшде ic-шаралар 
журпзу, онын сап алы ауыз сумен камтамасыз еттлуше бага беру, 
экологиялык талаптарды эз1рлеу жэне аумак,тарды экологиялык, 
багалау  мен  ядролык  сынактар  мен  езге  де  факторлардын 
халыктын денсаулыгына, коршаган ортага эсерипн салдарларын 
ескере  отырып,  сауык,тыру-оцалту  ic-шараларын  жузеге  асыру 
щажет.  2007  ж ы лга  деш н  Халыктын  imKi  Kenii-коны  ж эне 
экологиялык  апат  аймактарынын  аумактарын  шаруашылык,к,а 
пайдалану багдарламасы эз1рлену1 кажет.
Бурьшгы Семей ядрольж, сьшак полигоньш жэне Арал ещрзнщ 
проблемг
1
ларын  кешенд1  шешу  женшде  усыныстар  эз1рлеуд4 
Казакстан  Республикасы  Премьер-министрiHin  2003  жылгы  22 
тамыздагы  №  182  ©им1мен 
к,¥РЬ1лган 
ведомствоаралык, жумыс 
тобы жузеге асырады.

3.2.2. Каспий тецой каиранынын ресурсгарын 
царцынды игеруге байланысты проблемалар
Каспий тещз! бассейн! мемлекетгершщ кеш рсутш  ресурсгарын 
кещнен игеру i тени жэне 
жаталау маны экожуйелерше терк 
эсер 
аук;ымын  у л гай тад ы .  Т ещ з 
м эртебеош н  
айк,ындадмаган 
жагдайында  трансшекаральп^  сипаттагы 
сыргцы 
экологиялык, 
к,атерлер  елеул!  мэнге 
ие  болады. 
Т ещ здщ   К,азак,стандык, 
сектирында кешрсутеп шигазатын алдагы кезде баса 
игеру 
елдщ 
экологиялык, 
KaymciaAiriHe 
катер 
тендлредх.
Каспий  тещзшщ  коршаган  тещз 
ортасын  коргау 
жеш ндеп 
у л гш к   конвенциясы  ж ене  басымдык; 
1
с-к,имылдардыц  ещрлш 
стратегнясы   Каспий 
теш зшж  коммерциялык,  ресурстарын 
пайдалану  жене  Каспий  маны  елдершш  Каспийдщ  экожуйесш 
крргау 
женш деп  алдагы  ic-шараларга  катысты  езара 
орта к, 
ic- 
кимылы бойынша непзп багыттарын 
айкындайды.
Каспий т п о зи щ  Казакстандык; секторын игерудщ мемлекетпк 
багдарламасында 2005 жылдын аягына дешн тешз ж ане жагалау 
маны  экожуйелерше задал келйрмесген кемзрсутегш вширудж 
мумкш  болатын  ш екп  денгеиш  айкындау 
жешндеп 
арнаулы 
зерттеулерд] журпзу. геодинамикалык, 
мониторинги 
кке асыру, 
и еаз мунай ущымаларьш ж ене базда 
да байыргы 
ласгануларды 
жою.  uieene  газды  аларда  жагуды 
жэне мунай 
кубырлары мен 
радиоактивт!  ластанган  жабдык,тарды 
рук,сат 
алмай 
квмуд! 
то^тату жешнде шаралар 
кабылдау 
кезделедд.
Зергтеулер нвтижеа Каспий к,орыв, аймагын аймактарга бвлуд) 
коса  алганда,  тевдздеп  экологиялы к  м у ш с
1
з  шаруашылык, 
кызметгн  кдмтамасыз  ететш  накты  нормативпк  экологиялык 
талаптар эз1рлену1.
3.2.3. Су ресурстарыныц саркылуы жене ластануы
Казахстан  су  ресурстары 
жеткэтейтш  елдершщ  санатына 
ж атады .  К азгрп   уакы тта  су 
объект]лерш  тау-кен  «ндфу 
металл ургия жене химия еиеркааб] 
кэсшорынлары. кдлалардьщ 
комму налдык,  кызметгер! 
к,аркынлы  ластауда  жэне  ол  нак,гы 
экологиялык;  катер  твнд!ред1. 
Ерпс.  Нура,  Сырдария,  1ле 
эзендер!, Балхаш кал] ластанган. 
Халыдты ауыз сумев кдмтамасыз 
етуд щ  
неп зп   кез) 
болып 
табылатын  жер  асты  сулары  да 
ласгануга ушыраган.
290

Су  объекплерше антропогенддк салмак  пен олардьщ  к;алпына 
келу  кабДлетшщ  арасындагы  тенгерДмаздж  экологиялык, 
колайсыздыкты ic-жузщде барлык, ipi езен бассейндерше тан етп, 
ал су шаруашылыгыньщ мукгаждарын жетюлжп к,аржыландырмау 
су  шаруашылык  объекттлершщ  барынша  телем  (кей  жерде 
апаттык)  техникалык  жай-кушне  жэне  халыкты  ауыз  сумен 
камтамасыз ету проблемаларыньщ тым шиелешсутне себеп болды.
Бул  проблем аларды   ш ешу  мак,сатында  К азакстан 
Республикасы  У ю м ейш ц  2002жылы  21  кантардагы  №  71 
каулысымен  Экономиканын  су  секторын  дамытудын  жэне 
Казакстан  Республикасы  су  шаруашылыгы  саясатынын  2010 
жылга дейшп тужырымдамасы к,абылданды. Сондай-ак, халыкты 
жетюлжп кэлемде  жэне  кешлдд  сападагы  ауыз  сумен туракты 
Камтамасыз  ету  ушш  Казакстан  Республикасы  Угаметшщ  2002 
жылгы 23 канггардагы № 93 каулысымен «Ауыз су» багдарламасы 
бекгшш,  Казакстан  Республикасынын  «Су  кодека»  жэне  «Су 
пайдаланушылардьщ ауылдык тутыну кооперативтер1 туралы» 
Казакстан  Республикасынын  Заны  к,абылданды,  2005-2010 
жылдары  Heri3ri  су  бассейндершщ  су  ресурстарын  кешенд1 
пайдалану  мен  коргаудын  схемаларын  эз1рлеу  жэншдег1 
жумыстар  журпз1л.етш  болады.  Кабылданган  багдарламалык, 
кужаттардын шенбершде 2005 жылы icKe асырылуы кажет ететш 
внд1р1стер  дамуынын  к аркыны  мен  келемш  шектеуге,  су 
унемдейтш технологияларды, су пайдаланудын айналымды жэне 
туйьщ жуйелерш жаппай енпзуте, еюм б1рлшне жэне пайдалану 
шыгындарына  ж екелей  су  пайдалануды   азайтуга,  су 
шаруашылык жуйелерш есепке алу мен реттеудщ каз1рп замангы 
куралдарымен  ж арактанды руга  мумкшдж  беретш   сумен 
Камтамасыз ету жешндеп республикальщ максатты багдарлама 
эзДрлеу  Кажет.  Багдарлама су  ресурстарын пайдаланганы  ушш 
телемнщ  колданыстагы  ставкаларын  саралау,  су  шаруашылык 
объекплерш усгау  мен жендеу женшдеп шыгыстарды  езш-ез
1 
актауга кезец-кезецмён кеппре отырып, су пайд алану шыларга су 
жетвазу  женшдеп  кызмет  ушш  бага  белилеудД  оцтайландыру 
женшдеп ic-шараларды да камтуы тшс.
©зен экожуйелерше тусетш ауыртпалыкты азайту максатында 
жэне  олардьщ  ластануы  мен  кокыстануынын  алдьш  алу  уппн 
2005-2010  жылдар  барысында  пайдаланылатын  барлык  су 
объект1л.ер1  ушш  су  к;оргау  аймактары  мен  жолактарыныц 
жобалары эзДрленетш болады. 2005-2006 жылдары зиянды эсердщ
291

мумкш болатын 
inerri 
нормативтерш  жене судын 
жай-куйшщ 
мак,сатты керсепшитерш эзф леу 
женшдеп гылыми-колданбалы 
зерттеулердщ кешега 
журпзхледд, ол су 
объекплерше 
ласта у шы 
заттар 
тегщгйлерш 
танбалыдан  жнынтык, 
нормалаута 
кезен- 
кезецмен кеппрула 
жуэеге асыруга 
мумкгаддк бередд- 
Осынын 6epi 
агынды 
суларды  тазартатын 
курылыстарды 
салу  мен  кайта 
жангьгрту 
кезшде 
жана технологняларды енпзудд жеделдетеш.
Колда  бар  су 
ресурстарынын  санын  улгайту  мен  сапасын 
жаксаргу ушш 
су жетклеушшпн 
тартып 
отырган 
ещрлерде 
езен 
агынын  реттеу 
женшдеп,  онын 
шпиле 
бассейн  аралык  кайта 
белу, сондай-ак, 
жер асты ауыз суларын пайдалануды жеделдету 
женшдеп 
жумыстарды жалгастыру кажет.
3.2.4. Байыргы ластанулар
Ластанулын  «байыргы»  кездерше  казф п   кезде  н еоз 
турган 
объекплер: 
мунай,  газ  жене  гидрогеологиялык  унгымалар, 
шахталар, 
кеншггер 
(онын 
шпнде радиоакгикпк 
калдыкты), елдш 
экологиялык каушазднтне накты катер болып табылатын кдлдык 
сактагыштар мен агынды суды жинактагыштар жатады.
К азф п   кезде  уран  ендйру  енеркаобш ш   радиоактивтж 
уйшд1лерт  жою  жене  иеоз  мунай  унгымалары  мен  ездшяен 
теп л етж   гидрогеологиялык  унгымаларды  жою  ж енш деп 
багдарлама icxe асырылуда. Алайда, бул багдарламалар байыргы 
ластанулардын барлык турлерш тольщ камтымайды. Сондыкган. 
байыргы  ластануларды  жою  женшде  багдарлама  аэ
1
рлеудт 
к а ж е п т л т  
тур.  Бул  багдарламада  2006  жылга  дейш  коршаган 
ортага олардын эсерш багалай отырьш,  кезен-кезенмен байыргы 
ластаулардьш барлык объекплерше толык тугендеу журпзу, ал 
2010  жыл дан  бастап  мундай  объекплерд!  жою  ж енш деп 
жумысты 
бастау кезделуде.
Ж ана 
ластанулардын  туьшдауына  жол  бермеу  максаты 
нал
 
олардын пайда болуьш болдырмайтын кукыктык. экономикалык 
жене езге де 
тепктерм аз1рлеу 
жене 
еипзу 
кажет.
3.2.5. Трансшекаралык снпаттагы меоелелер
Трансшекаралык экологиялык проблемаларга су белу, транс­
шекаралык су объектглерш,  атмосфералык ауа мен топыракты 
ластау, Kayimi технологняларды, заттар мен калдыктарды етюзу, 
пайдалы каэбалар,  шектес жаткам кен орындарын игеру. бфегей 
табиги кешендерд! секта у масел елер| жатады.
292

Т рансшекаралык, экологиялык, проблемалар елдщ экологиялык; 
к ау ш азд тн е эсер ететш сырткы кдтер болып табылады, оларды 
шешу  хальщаралык,  шарттар  шецбершде  к е р м л е с   мемлекет- 
тердщ бДрдеСкён ic-кимылдарымен камтамасыз елледД.
2003 
ж ы лды н  басында  Казак;стан  Kayinri  калды ктарды  
трансшекаралык,  тасымалдау  мен  оларды  аулакка  шыгаруды 
бак,ылау  туралы  Базель  конвенциясына  к,осылды,  бул 
Kayirrri 
калдьщтарды декларациялау женш деп жана кеден ережелерш 
белплеуге  ж эне  кейшнен  олардын  ш и и зат  пен  ешм  туршде 
республика аумагына тусуш болдырмауга мумганддк бередь
К,азак;стан  трансшекаралык  езендердх  утымды  пайдалану 
ж э н е   к о р га у   проблем асы н   ш еш уге  б ф ы н гай   кукы ктьщ  
тэалдердД к,алыптастыруга мумкшдпс беретш Трансшекаралык 
агын сулар мен халыкаралык езендердД коргау мен пайдалану 
женшдеп Хельсинки конвенциясына косылды. Алайда, Орталык, 
А зи я  ел д е р ш щ   к а л га н   елдерД  б ул   к о н в ен ц и яга  косы л- 
м аган д ы ктан ,  т р ан сш ек а р ал ы к   си п аттагы   экологиялы к; 
Катерлердщ алдын алу ж эне жою ушш трансшекаралык агын 
сулар агыны дурыс та эд1\ пайдалануды камтамасыз ету, Kayiirri 
заттардын куйылуынан ыктимал трансшекаралык, эсердщ алдын 
алу,  «ластаушы  телейлд»  кагиданы  орындау  женшде  шаралар 
колданган жен:
-  2005-2007  жылдары  Казакстан мен  Дргелес  мемлекеттердщ 
шекаралас аудандарын экологиялык бакылау женшдеп бДрлескен 
зерттеулер журпзу;
-  Орталык  Азия  мемлекеттершщ  Хельсинки  конвенциясына 
косылуы  женш деп  Казакстаннын  бастамасын  еткдзу  аркылы 
трансшекаралык су проблемаларын шешу;
-  бДрегей  табиги  кешендерд1  сактау  максатында  2005-2006 
жылдар  барысында  шпнде  Батые  Тянь-Шань  мен  Алтай-Саян 
ещршде трансшекаралык биосфералык аумактар КУРУ к,ажет.
Кабылданган  шаралардын  нэтижелерД  трансшекаралык, 
экологиялык  катерлердД  аныктауга,  азайтуга  ж эн е  жоюга 
жэрдемдесетш болады.
1.2.6. Эскери-гарыш жене 
сынак, кешендер1 полигондарыньщ ecepi
Ka3ipri уакыгта Казакстан Республикасынын аумагьшда терт 
эскери сынак полигоны жэне «Байкоцыр» кеш ет жумыс гстейдД.

жүктеу/скачать 10,25 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: