Мен нақ осы сауал ту ра

Шығыс әпсанасы бойынша жыланды 

сы 

бызғы, қурай тектес үрмелі аспаптың 

олар дың музыкаға елитіндей есту қабілеті 

нә зік деп ойлауға болады. Шындығында, 

олай емес. Жыландар мүлдем естімейді. 

Олар өзге тұрмақ, өзінің де дыбысын есті-

мей ді. Жылан атаулыға тән шырылдау, тіп ті 

улы жыланның ысылдауы – олардың ес кер-

туі.

жоқ тығының орнын көзінің төмен жағын-

да ғы екі терең жарғақпен толтырған. Олар 

құлақтың орнын алмастырып тұрған жы-

луға, яғни инфрақызыл сәулеге өте әсер-

шіл келеді. Қоршаған ортадан бірнеше 

гра дус температураға жоғары затты се зе тін 

жарғақтары жүйке талшықтарымен жал-

ғасқан. Оның үстіне бұл мүшесі тек жылу 

сәу лесін ғана қабылдамайды. Олардың те-

реңіректе орналасуы жылудың келіп тұрған 

бағытын да айқындауға мүмкіндік береді. 

ДҮНИЕ-ҒАПЫЛ

Мыңжасар Маңғытаев музыкасы 

баяғыда-ақ бүкілхалықтық сүйіспен-

шілікке бөленіп, әнсүйер қауымның 

жүрегін жаулаған болатын. Ком по-

зи тордың «Іздедім сені», «Жас ұлан-

дар жыры», Абайдың «Не іздейсің 

кө ңілім»,  сондай-ақ  С.Сейфуллин, 

Қ.Аманжолов, І.Мәмбетов, Ж.Мол-

дағалиев, Н.Шәкенов, Н.Әлімқұлов, 

М.Әлімбаев өлеңдеріне жазған 

әндері – бір емес, бірнеше буынның 

жүрегін тербеп, ұранына айналған, 

рухын көтерген  шығармалар. Сол 

сияқты, Мыңжасар ағаның 

«Қозы мен Баян» балеті, «Арман», 

«Құлагер» симфониялық поэмалары, 

«Шексіз махаббат» ораториясы, 

«Ақсақ құлан», «Жайлауда», «Қара-

тау әуендері» сияқты хорға арналған 

поэ малары – композитордың әр-

алуан жанрларда ой тербеп, жемісті 

еңбек еткендігінің айқын дәлелі. Со-

нымен қатар композитор көптеген 

драмалар мен спектакльдерге, кино-

фильм дерге музыка жазып, театр 

мен кино саласына да сүбелі үлес 

қосты. Маңғытаев шығармашы лы-

ғы ның жанрлық жан-жақтылығымен 

ғана емес, ашық әуезділігімен де ай-

рық шаланатынын музыка білгірлері 

сөзсіз мойындайды. Мұның сыр тын-

да композитордың ұлттық бояулы 

мәнеріне вокалдық және халықтық-

аспаптық ерекшеліктерді біріктіру 

тән.

музыка сы нан қазақтың жазира даласының 

лебі есетін, қоңыр желі мен боз жусанының 

исі аңқитын. Ұланғайыр даланы найзаның 

ұшымен, білектің күшімен қорғап қалған 

қаһарман бабалардың ерлікке, өрлікке 

толы өлмес рухы есетін. Өйткені өзінен 

ілгері-кейінді өмір сүрген Шәмші, Әсет, 

Әбілахат, Нұрғисалар сынды Мыңжасар 

Маңғытаев та кешегі Ақан сері, Біржан сал, 

Үкілі Ыбырай, Балуан Шолақ, Сегізсері, 

Жаяу Мұса, Естайлар тәрізді тумысынан 

талантты халық композиторларының ізін 

жалғастырушы дара дарын иесі-тұғын. 

Алайда осыншама биік бітіміне, бірегей 

тұл 

мей лінше қарапайым, бос мақтан мен 

артық-ауыз әңгімеден аулақ, ерекше мә-

де ниетті жан болатын. Көбінесе өзі туралы 

емес, өзгелер туралы айтқанды қалайтын. 

Әл декімдердей еңбегін бұлдап, еңкейген 

жасын, ағарған басын саудалағанын да 

көрген емеспіз. Бір әңгімесінде итальян 

ком позиторы Респиги Отториионың әлде-

бір симфониялық поэмасының лейтмотиві 

етіп Ақан серінің «Қараторғайын» алған-

ды ғын айтқаны бар. Сөйтіп, «ұқсата білген 

адамға қазақ музыкасы – ұшы-қиырсыз 

мұхит секілді. Сол мұхитты ретін тауып 

пай далана алмай жүрміз ғой...» деп күр-

сінген. Енді бірде «Шәмші әндерінің ғажап 

болатын себебі – оның ауылда өскендігінен. 

Ол заманда оңтүстік өңірлер қазақ халқы 

жиі шоғырланған, ұлттың салт-дәстүрі 

жақсы сақталған бірден-бір аймақ 

болатын. Міне, Шәкең жастайынан соның 

бәрін көзімен көріп, көкірегіне түйіп өскен 

және соның бәрі оның шығармашылығына 

үлкен әсер еткен. Қалада тәрбиеленген 

кейінгі жастар мұндай қасиеттен жұрдай. 

Олардың шығармаларының жұрт көңіліне 

қонбайтыны сондықтан. Ата дәстүрің мен 

төл мәдениетіңді, ұлтыңның өзіндік 

философиясын бойыңа неғұрлым 

тереңірек сіңірсең, соғұрлым кемел азамат 

болып шығатының анық» деп сыр шерткен. 

Біздіңше, бұл – көрнекті композитордың 

шынайы сыры ғана емес, өзіндік берік 

ұстанымы да. Өйткені ол өзгеден көргісі 

келген осынау ата дәстүр мен төл 

мәдениетке деген махаббатты, адалдықты 

өзіне де ту етті және сол жолдан, сол 

ұстанымнан ешқашан тайған жоқ. 

Елін, жерін шексіз сүйген тағы бір ұлы 

жүрек мәңгілікке дамылдады. Сіз ұстанған 

асыл мұрат – ұлт ұланына аманат. Жаныңыз 

жәннатта, нұрыңыз пейіште шалқысын, 

Мемлекет дамуының қозғаушы күші 

ғылым, әсіресе жаратылыстану ғылым-

дары екенін ел түсінді. Ілгерілеу де бар.  

Бү 

гінде лауазымды қызметтерден ойып 

лім нә рі мен сусындатқан атақты О.Жәу ті-

ков атын дағы Республикалық ма ман дан-

ды рыл  ған  дарынды  балаларға  арналған 

фи зи ка-математика 

мектеп-интернаты-

ның  Ха лықаралық Жәутіков олимпиада-

сын өт кізіп келе жатқанына жеті жыл бол-

ды. Бұ дан тыс өткізіліп жатқан халық ара-

лық, рес публикалық білім додалары қан-

ша ма. Әлем нің озық техникалық оқу ла-

ры на сү рін бей түсетіндер де – нақты ғы-

лым ды  игер гендер. 

ОТАНДЫҚ ТЕХНИКТЕН ШЕТЕЛДІК 

МАМАН НЕГЕ АРТЫҚ?

Республикамыз елге қажетті маман-

дықтар тізімін де айқындап алды. Не гі зі-

нен, педагогтер мен техника, медицина 

са  ласы мамандарына баса назар ау да ры-

луда. Биылғы жылы 35 046 мемлекеттік 

грант бөлінген. Оның ішінде ең көп бө-

лінгені: 1000 грант педагогтер үшін сырт-

тай оқуға, техника ғылымдарына – 11 

827, жаратылыстану ғылымы және бизнес 

– 1350, денсаулық сақтау және әлеуметтік 

қамсыздандыруға 3600 грант бар. Сандар 

сайрап тұрғанымен, білім сапасы әлі күнге 

дейін көңіл көншітер емес. Әсіресе елдің 

аса зәру мамандық иелерін дайындау 

сала сында. 

Кәсіпорын, фабрикалардағы қондыр-

ғылар да заманауиланып жатқанда, білім 

жүйесіне де реформа қажет екендігі бай-

қалады. Жаратылыстану ғылымын те рең-

детіп оқытатын мектептер бар, техникалық 

университеттер де жетерлік. Ал барлығына 

бірдей сұраныс жоқ. Жұмыс таба алмай 

жүрген инженер қаншама. Жұмыс болған 

күннің өзінде олардың маңдай тері шет-

елдік инженерден кем бағаланып жатады. 

Шындығында, біздің маманның барлығы 

бірдей өз ісінің қас шебері дей бермей, 

кінәні өз білімімізден іздеген жөн шығар. 

Шетелдік маманды өз елімізде тайраң-

датып, ақымызды жегізбеу үшін, білі 

мі-

мізді көтеріп алу ләзім болып тұр. 

Ел Тәуелсіздігіне 10 жыл толғанда, Қа-

зақ-Британ техникалық университеті құ-

рылса, былтыр Астанадан Назарбаев уни-

верситеті бой көтерді. Әлемдік стан дарт, 

күллі дүниені мойындатқан батыстық білім 

жүйесі бойынша оқытатын аталған оқу 

орындары уақыт өте келе үңірейіп тұрған 

техника саласын бір биікке кө терері хақ. 

ҚБТУ  мұнай-газ,  ин фор ма ция лық  техно-

логия,  қаржы-экономика  фа куль теттері 

бо йынша білім берсе, На зар баев уни вер-

ситетінде негізгі бағыт инженерия және 

ме дицина  мектебі,  жа ра тылыстану  ғы лы-

мына бұрылып отыр. Қа зақ топырағынан 

Но бель сыйлығының иегерлерін шығару 

мақсатында құрылған оқу орны діттеген 

мақсаттан шығары сөзсіз. Себебі оған 

тілек білдіретіндер де іріктеліп келеді. 

Елбасының бастамасымен былтырғы 

жылдан бері инновациялық мектептер де 

ашылып жатыр. Астана, Семей, Көкшетау, 

Тал дықорған қалаларында физика-мате-

ма 

био  логия бағытындағы Назарбаев Зият-

кер лік мектебі жұмыс істеп тұр. Жаңа оқу 

жы 

мек 

тептің саны алдағы уақытта 20-ға 

жететіндігін айтты. Елдегі дарынды бала-

лар ға арналған мектептер, 30 қазақ-түрік 

лицейі жылдағы мемлекеттік гранттан 

үздік көрсеткіш көрсетіп жүргенін білеміз. 

Ал зияткерлік мектеп оқушылары бола-

шақ 

май түсе алады. Ел дамуының басым ба-

ғыт тарын айқындап алдық. Енді бізге ке-

регі – сөзден іске көшіп, терең де қажетті 

білім алу ғана. 

ҚАПЕРГЕ

2011 жылдың үздік шығармалары төмендегі аталымдар бойынша 

«Алтын қалам» сыйлығымен марапатталады. 

  «Жылдың үздік прозасы» –  (роман, повесть, әңгіме, сатира, эссе т.б.)

  «Жылдың үздік поэзиясы» – (өлең, поэма, дастан, сатиралық өлең т.б.)    

  «Жылдың үздік балалар шығармасы» – (өлең, ертегі, әңгіме, повесть, т.б.) 

  «Драматургия» – (пьеса, кино сценарий т.б.)

  «Жылдың үздік публицистикалық, іскерлік және ғылыми еңбегі» – 

  (зерттеу, сараптама жұмыстары, көлемді мақала, талдаулар т.б.)

  «Жылдың үздік блогы»

Нұрғис

ОВ (фо

Нұрғис

ОВ (фо

РЕСПУБЛИКАЛЫҚ ҚОҒАМДЫҚ-САЯСИ АҚПАРАТТЫҚ ГАЗЕТ

№157 (609) 7.09.2011 жыл, сәрсенбі            

www.alashainasy.kz

6

e-mail: info@alashainasy.kz

АЛАШ АЗАМАТЫ

?

Б I Л Г I М   К Е Л Г Е Н   Б I Р   С Џ Р А Ћ

Б I Л Г I М   К Е Л Г Е Н   Б I Р   С Џ Р А Ћ

– Қазіргі жас ақын-жазушылардың 

шы  ғар маларын оқисыз ба? Бүгінгі көр-

кем әдебиет жайлы қандай көз қа рас-

та сыз?

– Бүгінгі қазақ әдебиеті туралы ой қоз-

ға ған кезде алдымен әдебиетіміздің даму-

өркендеуі Тәуелсіз мемлекетіміздің рухани 

өрлеу жолындағы мақсат-мұратымен бағ-

дар лас, сабақтас екенін айту орынды. Елі-

міз егемендігін алғаннан соң рухани құн-

ды лықтарымызды, Алаш арыстарын қай-

тар дық. Уақыт өте келе тарихымызды да 

тү ген деп жатырмыз. Осыған байланысты, 

әрине, әдебиетке де жаңа тақырыптар 

келді. Әдебиетіміздің бағыты өзгерді. Қа-

зір гі жас ақындар поэзиясына қарап отыр-

саңыз, Тәуел сіздік идеясын көтеретін, ел-

дік, ұлт тық құндылықтарды айтатын поэзия 

қа 

 

лып 

тасып келеді. Осы поэзияда жас 

ақын   дар дың өрлеуі, дамуы оң нәтиже бе-

ріп, отыр. Оларда өзіндік жаңалықтары 

мен ал ға қарай ілгерілеу байқалады. Жас-

тарда бұрынғыдай таптық идеологиялық 

шектеу жоқ, цензура жоқ, бір сөзбен айт-

қан да, мүм кіндігі мол. Үлкен тақырыптарға, 

адам гер шілік, ұлт тақырыптарын арқау ету-

ге бо ла ды. Мүмкіндігі барлығынан, оның 

ау қым дығы, өлең құрылысына, бунағына, 

ұй 

 

қасына, ырғағына деген шектеу жоқ 

бол ғандықтан, поэзия қазақ әдебиетінің 

көшін бастап келеді. Егер ақын идеялық өте 

те рең ойын айтқысы келсе, оны өлеңнің кез 

кел ген жанрында жеткізе алады. Маралтай 

Райым бекұлы, Жарас Сәрсек, Әмірхан Бал-

қы бектің поэзиясынан жаңалықтарды жиі 

байқаймын. Ең бастысы, бұлар бірін-бірі 

қай таламайды. Үш ақын да – өз қолтаң ба-

сын тап қан ақындар. Орта буын ақындары 

Есен  ғали Раушанов, Темірхан Медетбек, 

Аман хан Әлім, Темірғали Көпбаевтар – бү-

гін гі рухани сұранысқа толық жауап беріп, 

қоғамның дамуына үлесін қосып отырған 

ақындар. Қарап отырсаңыз, қазіргі поэзия 

адами құндылықтарға бет бұрды. Қазіргі 

ақ шаның алғашқы орынға шығуы, дүние-

қо ңыз дықтың,  парақорлықтың,  баққұ мар-

лық тың, таққұмарлықтың бірінші қатарға 

шығуы, мұнымен қатар, қызғаншақтық, 

аяқ тан шалу, мақтаншақтық дегендердің 

бой көтеруі сонау Абайдың терең фи ло со-

фия лық поэзиясынан табылады. Қазақтың 

бойын дағы мыңдаған мін қазақ поэзия сы-

ның негізгі тақырыбына айналды. Жастар 

поэ зиясында қазірде тарихымызға үңілу, 

ұлт тық мұраларға ден қою тенденциясы 

басым болды. Ұлы тұлғаларымызды тірілту 

немесе олардың ұлы шығармаларын айту 

негізгі орынға шықты. Бір ерекшелігі, сонау 

жы раулар поэзиясындағы үлгілер, ка нон-

дар жастардың шығармашылығынан та бы-

ла білді. Тарихи тағдырымызды поэзия ті-

лі мен жырлау белең алды. Одан нәр алу 

жә не рухани қажеттіліктерімізге жарату, 

әсі ресе жастардың санасына ізгілік ұялату 

мақсатында қазіргі қазақ поэзиясы едәуір 

жұ мыстар атқарды. Осы турасында қазақ 

прозасы да дамып келеді. Тұтастай алғанда 

қазіргі қазақ әдебиеті үлкен ізденіс үстінде 

дер едім. Ұлттық деңгейде ғана емес, 

әлем дік деңгейге көтеріліп отыр. ХVI-XVIII 

ғасырлардағы классикалық әлем әдебиеті 

үлгілері қазақ тіліне аударылды. Гума нис-

тік ке, ізгілікке шақыру мақсатындағы із де-

ніс тер жасалып жатқан тұста қазақ әдебиеті 

тоқырау үстінде, тоқтап қалды, болашағы 

жоқ деген сөздерді айтпауымыз керек. 

Қазақ әдебиеті қазір өзінің мақсат-мұратын 

айқындап, үлкен арнасын тауып, жақын 10 

жылдықта оқырманымен тығыз байланыста 

бо лады  деген  үміттеміз. 

жүктеу/скачать 3,01 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: