МӘСЕЛЕЛЕРІ
Наурызбаева Айзат Айтмҧханбетқызы
aizat_86_kz@mail.ru
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия Ұлттық Университетінің
ІІ курс магистранты
Астана қаласы, Қазақстан
Ғылыми жетекші: Айкинбаева Гүлден Қанатқызы
Әрбір бала бойындағы белгілі-бір ақауға қарамай білім алуға,
мемілекет және әлеуметтік орта тарапынан берілетін кӛмектерді тең
дәрежелі қолдануына құқұлы. Осы жоғарда айтылған сӛздерді негізге
ала отырып, аутизм диагнозы қойылған балалардың білім алу
300
мүмкіндігі жӛнінде осы мақалада қарастырып ӛткім келеді. Қазіргі
уақытта дүние жүзі бойынша аутисттік проблемалары бар балалар
саны ӛсуде. Мысалы, 10-20 жыл бұрын 10 мың баланың 3-4 ғана
аутизмге шалдықса, ал қазіргі кезде мысалы АҚШ-та орта есеппен
алғанда 200 баланың 1-і, ал кейбір елдерде бұдан да кӛп, мәселен
Англияда орта есеппен алғанда 80 баланың 1-і осы індетке
шалдыққан. Ал, Қазақстанда шамамен 7 мың аутист балалары бар
деген дерек бар.Сондықтан да, әлемде аутизмнің ӛсуі эпидемия
түрінде қарастрылады.
Аутизм - (гр. autos - ӛзім) - адамның сырткы дүниеден
оқшауланып, ӛзімен-ӛзі болуы дегенді білдіреді. Аутизм бала
дамуындағы ауытқушылықтың ауыр түрі, ол әлеуметтік ортамен
қарым-қатынастың жоқтығын білдіреді. Симптом ретінде аутизм
кӛптеген психикалық ауруларда кездеседі, бірақ кейбір жағдайларда
ерте жастан байқалып,бала дамуына кері әсерін тигізеді.Ең алғаш
аутизм деген терминді 1912 жылы швейцар психиатрі Э.Блейлер
ұсынған. Аутизм ауруын бірінші ашып зерттеген америка психиатрі –
Лео Каннер.Аутист бала туған кезде ерекше болады: солғын, тамақ
сұрап мазаламайды, жӛргек суланса және бір жері ауырса сезбейді,
ӛскен кезде ештеңеге қызықпайды, кейбір сӛздердің және
сӛйлемдердің мәніңтүсінбей қайталай береді. Жақын адамдармен,
анасымен байланысты симбиотикалық, сондықтан жақын адамдарды
түсіну деген ұғымжоқ. Аутист бала – ерке, тәртіпсіз сияқты әсер
береді,бірақ диагнозды ерте қойып,ерте емдесе баланы жазыпалуға
болады.
Аутист бала: қоршаған ортаға,қоғамға мүлде қызықпайды. Дер
кезінде кӛмек кӛрсетілмесе бала ӛскенсайын сӛйлеу мен интеллектісі
дамуы тӛмендейді.
Л.Каннер аутизмді нақты психикалық дамудың бұзылуы деген
және келесі кӛрсеткіштерін ажыратқан:
1.
жалғыздықты жақсы кӛру
2.
ешқашан адаммен кӛзбе-кӛз кездеспеу
3.
мимикасының, дауысының, дыбысының ырғағының болмауы
4.
қимылының шарттары тұрақты болуына тырысуы бәрі
біркелкі болып ӛзгермеуі керек
5.
эмоциялық тұрғыдан ешкіммен араласпау
6.
біркелкі қимылдарды қайталай береді.
301
Аутист бала сұрақ қоймайды және жауап та бермейді, мимика,
ым-ишара арқылы қарым-қатынас жасаудан бас тартады.
Аутист балаларды 4 топқа бӛлуге болады:
1.
аурудың ауыр кӛрінісімен сипатталатын топтағы балалар
безушілік, ортадан оқшаулау, еш нәрсеге кӛңіл аудармау
ерекшеленеді, кӛп уақытын түңілумен ӛткізеді. Мұндай балалар
сӛйлемейді, адамдарға, адамның кӛзіне және бір нәрсеге кӛзін
тікпейді, күлмейді, жыламайды. Атын атап шақырғанда үндемей,
дыбыс шығармай, ешқандай реакция білдірмейді. Олар бір жері
ауырып жарақаттанса, қарындары ашып, тоңғанды сезбейді. Үй
ішінде бағытсыз ары-бері жүреді, жиһаздардың үстіне шығады,
терезенің алдында тиспесең бірнеше сағаттар бойы отыра береді.
Үлкен адам мұндай баланың назарын аударайын деп тырысқан
жағдайда, бала айқайлайды, жылайды, тӛбелеседі, түкіреді,
тырнайды, яғни қатты қарсылық кӛрсетеді.
2.
Бұл топтың балалары адамның кӛзіне тіке қарамайды, басқа
нәрселерге де кӛзін тіке қадап, бағытты түрде қарай алмайды, бірақ
нәрселердің ӛздері, ӛздерінің түрлері мен дыбысымен сыртқы
пішінімен балалардың назарын ӛздеріне аудартқызады. Мысалы:
кілем немес алаша біткенше жүре береді. Бұл балалардың бір
қалыптылығы сағаттар бойы терезеде отырып бір бағытқа қарап
отыра береді. Ал бір нәрсе керек болса, олар үлкен адамды ертіп
апарып, керекті нәрсеге қолын салады.
3.
Балалар аздап белсенді, олар қоршаған ортадан толық
безбеген бетінде қорқыныш бар, қимылдары еркін емес, сӛздері
түсініксіз, бір сӛзді қайталай береді, күрлмеліп сӛйлейді, қимылдары
импулсьсивті, яғни отырып-отырып аяқастынан жүгіріп кетеді, ӛзін-
ӛзі жарақаттайды. Бұл топтағы балалар ӛте дауласқыш, еш ӛкінбейді,
бәрін керісінше жасайды. Бала ӛзіне ұрысқанды қалайды,тек ӛзі
сӛйлейді, ешкімді тыңдамайды, сӛйлеткізбейді. Сӛйлегені ӛте
жылдам, дыбысы қатты. Сӛзі монолог түрінде. Кейде ересек адам
сияқты, күрделі сӛздермен сӛйлейді, бірақ мағынасын түсінбейді. Сӛз
қоры жақсы, бірақ та диалог құрастыра алмайды.
4.
Бұл балаларда аутизмнің жеңіл түрі. Балалардың мимикасы
шектеулі, алаңдаушы болып келеді, сондықтан сӛздері жай, кӛздеріне
қарай алады, бірақ тұрақсыз. Олар ұялшақ, жасқаншақ болып келеді.
Олар ӛтірік айту, алдауды білмейді.
302
Қазақстан Денсаулық сақтау министрлігінің балалар бас
неврологы, профессор Маржан Лепесованың айтуынша, аутизммен
ауыратын балаларды анықтау жүйесінің дұрыс ұйымдастырылмауы
салдарынан Қазақстанда ондай балаларға тиімді кӛмек кӛрсету
жүйесін қалыптастыру қиынға соғуда. "Сондықтан бүгінде бұл
мәселеге қатысты ӛзекті мәселелер баршылық. Аутизм мен соған
ұқсас ауытқу белгілері бар балалардың 90 пайыздан астамы арнайы
оқумен қамтылмағандықтан, ауыр психикалық мүгедек болып қалуда.
Оған қоса, осындай балаларға ізгілік қарым-қатынас жағы да ақсап
тұр. Сондықтан аутизмге шалдыққан бала тәрбиелеп отырған
отбасылар айналадағы адамдар тарапынан түсінбестікке тап болуда,
оларды жұрттың ӛздеріне жиіркене қарайтыны қинайды. Бұл
аутизмге шалдыққан балалардың әлеуметтік ортаға бейімделуін одан
сайын қиындата түсуде. Әлемдік ғалымдардың мәліметтері бойынша
уақытымен түзетушілік кӛмек кӛрсетілген жағдайда аутист
балалардың 60 пайызы жалпы білім беру бағдарламалар бойынша, 30
пайызы арнайы білім беру бағдарлама бойынша оқуға қабілетті. Ал,
10 пайызы отбасында әлеуметтенуге мүмкіндіктері бар. Бірақ
түзетушілік кӛмексіз қалған жағдайдағы балалардың 75 пайызы
әлеуметтік ортаға бейімделе алмайды, 22 -23 пайызы шамалы
бейімделеді,тек 2-3 пайызы әлеуметтік бейімделудің жеткілікті
деңгейіне жетеді.Республикада білім беретін әр түрлі арнайы
бірлестіктер
(реабилитациялық
орталықтар,
психолого-
педагогикалық коррекция кабинеттері, арнайы балабақшалар мен
мектептер)
болғанымен,
аутист
балаларға
сапалы
психо-
педагогикалық кӛмек кӛрсету аясын жетілдіруді қажет етеді.
Аутист балаларға арнайы кӛмек кӛрсету жүйесі ӛткен ғасырдың
60 жылдарында алғаш рет АҚШ пер Батыс Еуропа елдерінде
қалыптасуын бастаған. Еуропада ең бірінші аутист балаларға
арналған мектеп Данияда 1920 жылы ашылған. Кейін кейбір жеке
меншік мекемелер аутист балаларға кӛмек кӛрсетуді бастаған,бірақ
ол кезде,нақты оқыту мен түзетудің әдіснамалық, ғылыми негіздемесі
болмаған.
Қазіргі уақытта балалық ерте шақтағы аутизмді түзетудің
әдістемелік негіздері әр түрлі. Жиі кездесетін бихевиористік
психологияның негізінде операнттық оқыту қолданылады.
303
Бұл түзету әдісі АҚШ-та және басқа да елдерде кеңінен
тараған.Әдістің негізі – қажетті қылықты,әрекетті қалыптастыру үшін
сыртқы жағдайларды арнайы қамтамсыз ету,әлеуметтік-тұрмыстық
бейімделу,сӛйлеу тілін дамыту,оқу немесе еңбек ету дағдыларына
үйрету.
Бұл әдіс бойынша оқытылған балалардың 50-60 пайызы жалпы
мектеп бағдарламасын меңгере алады,кейін орта,жоғары оқу
орындарында оқуын жалғастыра алады.
Аутисттердің ӛсуіне байланысты балаларға адекватты уақытылы
коррекциялық кӛмек кӛрсету қажеттігін ескертеді. Аутист бала
әлеуметтік адаптация мен дұрыс дамуы үшін әрдайым қолдау мен
стимуляцияны қажетсінеді. Мұны тек аутизммен ауыратын баланың
отбасы ӛздерінің қоғамнан және балабақша, мектеп, әлеуметтік орта
сияқты қоғамдық бірлестіктерден кӛмек керек деген қажетсінулерін
түсінген жағдайда ғана жасауға болады. Демек, аутизм диагнозы
қойылған балалардың дер кезінді жүйелі кӛмек алуға және жалпыға
ортақ білім алуға құқылы.
Қолданылған дереккӛздер тізімі:
1.
«Бала құқықтары туралы» БҰҰ Конвенциясы
2.
ҚР «Білім туралы» Заңы, Алматы. – 2007.
3.
«Қазақстан Республикасындағы баланың құқықтары туралы»
4.
«Кемтар
балаларды
әлеуметтік
және
медициналық-
педагогикалық түзеу арқылы қолдау туралы»
5.
Байтұрсынова А.А. Арнайы педагогика: проблемалар мен
даму болашағы. – Алматы, 2008.
6.
Специальное образование в Казахстане. Информационно-
методический бюллетень. – Алматы.- 2004. №3-4
7.
О. С. Никольская, Е. Р. Баенская, М. М. Либлинг Аутичный
ребенок. Пути помощи. - Издательство: Теревинф, 2007
8.
Патрик Сансон. Психопедагогика и аутизм. Опыт работы с
детьми и взрослыми Издательство: Теревинф, 2008 г.
304
ФОРМИРОВАНИЕ ПОЗИТИВНОГО ВЗАИМОДЕЙСТВИЯ С
СОЦИУМОМ У НЕСЛЫШАЩИХ ШКОЛЬНИКОВ В
ПРОЦЕССЕ СОЦИАЛЬНОГО ПАРТНЕРСТВА
Кривицкая Светлана Каримуллаевна
int_gl_semey@mail.ru
Директор КГУ «Школа-интернат для детей
с нарушением слуха (неслышащих)»
управления образования ВКО, г.Семей, Казахстан
Из 5 миллионов детей, проживающих в Казахстане, 150 тысяч
детей имеют инвалидность и особые потребности, а 63 тысячам из
них официально присвоен статус инвалидности. Правительство
Казахстана поддерживает «особых» детей и их семьи, выделяя
пособия и гарантируя предоставление медицинских и социальных
услуг. При этом особый ребенок имеет право не только на
медицинскую, педагогическую и психологическую коррекционную
помощь – он имеет право на достойное детство.
Сегодня на современном этапе развития общества социальные
проблемы решаются усилиями всего общества и государства,
направленных на создание равных возможностей для всех детей.
В
рамках
государственного
программного
документа
«Стратегия развития – 2050. Новый курс состоявшегося государства»
Президент страны Н.А.Назарбаев поставил новые цели и задачи в
усовершенствовании образования в стране. Одно из приоритетных
направлений, которые стоят сегодня и перед нашим коллективом –
реализация государственной программы образования до 2020 года,
одним из блоков которой выделена «Доступная среда обучения и
воспитания детей – инвалидов и детей с ограниченными
возможностями».
Главная проблема ребенка с нарушением слуха заключается в
нарушении его связи с миром, в ограниченной мобильности,
бедности контактов со сверстниками и взрослыми, в ограниченном
общении с природой, недоступности ряда культурных ценностей. Как
глухой ребенок сможет воспринимать и усваивать социальный опыт и
ценности общества?
305
Сегодня эффективность социальной интеграции лиц с
нарушениями слуха во многом зависит от следующих значимых
социально-психологических факторов:
- полноты и достоверности информированности населения о
проблемах и правовой грамотности в отношении неслышащих детей;
- системы воспитания и специально организованной среды в
учреждении, где учатся дети;
- психологической толерантности к детям-инвалидам по слуху и
воспитание еѐ в других общеобразовательных школах, учреждениях,
общественных организациях, а также желания и умения оказать
таким детям помощь в их самореализации.
Главный акцент в воспитании и социализации глухого ребѐнка
школа-интернат делает не столько на процессе усвоения,
упорядочения и воспроизведения определѐнной системы ценностей,
сколько на создании определѐнных условий для его социализации, в
целенаправленной педагогической поддержке глухих детей,
раскрытии их потенциала в различных формах деятельности.
Педагогический коллектив исходит из того, что:
- глухой ребенок, может быть так же способен и талантлив, как
и его сверстник, не имеющий проблем со здоровьем, но обнаружить
свои дарования, развить их, приносить с их помощью пользу
обществу ему мешает неравенство возможностей, которые надо
стремиться нивелировать всем обществом;
- ребенок с проблемами слуха не пассивный объект социальной
помощи, а развивающийся человек, который имеет право на
удовлетворение разносторонних социальных потребностей в
познании, общении, творчестве.
Учѐт вышеуказанных факторов сориентировал коллектив на
создание комплексной системы психолого-педагогической и медико-
социальной реабилитации и сопровождения детей с нарушением
слуха , необходимой для социальной интеграции. Так, на
педагогическом совете в начале учебного года была принята и
утверждена «Комплексная программа социализации неслышащих
детей в системе воспитательной работы».
Одной из эффективных форм развития социального потенциала
неслышащих детей является социальное партнерство, задачами
которого является:
306
Развитие социально значимых профессиональных, общих и
житейских знаний, умений, навыков, и личностных качеств личности
(самостоятельности, ответственности, творческих способностей и
т.д.) призванных определить успешную интеграцию обучающихся в
обществе.
Формирование социальной активности детей и подростков,
гражданской позиции, культуры общения и поведения в социуме.
Содействие
созданию
обстановки
психологического
комфорта в общении со слышащими в окружающей социальной
среде;
В качестве методов отслеживания результатов программы нами
используются различные психолого-педагогические методики, такие
как
анкетирование,
тестирование,
мини-сочинение,
отзывы,
наблюдение (поведение в импровизированных ситуациях) и т.п.
Социальное партнерство с внешней средой школа-интернат
реализует через социально-педагогические проекты: проект «Твори
добро» с Назарбаев Интеллектуальной школой г.Семей, по
профориентации с многопрофильным технологическим колледжем,
экологический
проект
«Юный
натуралист»
с
областным
Биологическим центром, проект «Ата кәсіп – қол ӛнер» с городским
Казахским культурным центром «Айша Биби», совместное
взаимодействие с волонтерами общественного объединения «Исток».
На
примере
проект
«Твори
добро»
с
Назарбаев
Интеллектуальной Школой г.Семей–можно говорить о новом векторе
социальной поддержки, искреннего внимания и сочувствия
одаренных
детей
к
проблемам
детей
с
ограниченными
возможностями по слуху.
Инициаторы
совместного
проекта
и
участники:
педагогические коллективы обеих школ и учащиеся.
Ресурс социального проекта «Твори добро»: Меморандум о
совместной деятельности в рамках социального проекта «Твори
добро» между школами, в основе которого лежит воспитание
культуры общения со слышащими сверстниками, общечеловеческих
ценностей: гуманизм, творчество, духовность, товарищество,
индивидуальность.
307
План реализуется по следующим направлениям:
Совместное участие в организации концертов, выставок,
соревнований, взаимный обмен информацией о предстоящих
мероприятиях, оповещение в СМИ о проводимой работе;
Интеграция коммуникативных навыков слышащих и
неслышащих детей (моделирование возможных ситуаций для
общения и содержания диалогов, знакомство с субкультурой глухих
(жесты, дактилология); деловые игры, флеш-мобы, инсценирование;
Развитие познавательных интересов учащихся в рамках
курса роботехника на базе НИШ.
За 2 года реализации проекта можно подвести следующее
краткое резюме: да, мы люди с разных планет, но тем и интересны
друг другу. За 2 года проведено 9 совместных мероприятия и данный
социальный проект позволил перейти на качественно новый уровень
взаимодействия между детьми, изначально испытывавшими
дискомфорт в общении. Говорящие дети боялись глухих –
неслышащие стеснялись слышащих.
2013 год–юбилейный год в становлении и развитии школы-
интерната, который в мае был отмечен праздничным мероприятием
во дворце молодежи г.Семей.
Совместная работа учащихся обеих школ над жестовой
гуманно-красивой песней «Пусть миром правит любовь» настолько
эмоционально положительно сблизила ребят разных возможностей,
что воистину родился шедевр: зрители в зале поверить не могли, что
глухие и слышащие «поют» в полном синхроне. А главное: и те и
другие были по-настоящему счастливы от красиво сделанной работы
– и это общее интересное коллективное дело позволило стереть
физический барьер, разделявший детей. А это значит, что
воспитательные проекты подобного типа «глухой-здоровый»
актуальны и целесообразны. Они помогают неслышащим детям
активнее социализироваться в совместную деятельность со
здоровыми сверстниками.
Таким образом, было осуществлено погружение в проблему:
существуют ли барьеры в общении глухих и слышащих детей?
Экологический проект «Юный натуралист» работает 2-й год,
учредители: администрация и педагоги КГУ «Школа-интернат для
308
детей с нарушением слуха (неслышащих)» и Областного
Биологического Центра г.Семей
В результате совместного проекта расширяются багаж знаний и
умений учащихся, в том числе и словарный по предмету «Биология»,
дети учатся любить и ценить живую природу, развиваются умения
работы с информацией в виде написания заметок в городскую газету
«Семей-Вести»,оформление фотоальбомов в социальной сети «Мой
Мир».
Работа
по
социальному
волонтерству,
совместно
с
общественным объединением «Исток» и студенческим клубом
психологов «Ақ - ниет» государственного медицинского колледжа
им.Д.Калматаева дает качественно новый скачок в развитии старших
школьников (развитие лидерских качеств в рамках встреч лидеров
школьного самоуправления, организаторские умения при проведении
круглых столов по ЗОЖ, деловых игр и т.д). Осознанное
программирование таких контактов действительно выводит наших
воспитанников на новую орбиту взаимоотношений с внешним миром,
потому что формируют такое важное сегодня многомерное качество,
как положительное отношение к людям, которое мы, взрослые,
называем «толерантностью».
В результате современной инновационной технологии -
проективной деятельности, взаимодействия неслышащих детей и
здоровых сверстников, взаимосвязи с внешней средой (учреждениями
и организациями) достигается поддержка детей с ограниченными
возможностями, содействующая интеграции их в общество,
«выравниваются» возможности ребенка, имеющего инвалидность,
приближая их к возможностям других детей и полного и активного
участия в жизни общества. Таким образом, на деле происходит
положительная социальная реабилитация детей с ограниченными
возможностями по слуху, направленная на:
- развитие духовных и физических способностей неслышащего
ребѐнка;
- установление реального и более комфортного контакта с
внешним миром;
- организация и проведение свободного времени, полноценное
участие в общественной и культурной жизни.
309
- нивелируются ограничения, препятствующие процессам
социальной реабилитации и индивидуального развития
воспитанников, стирается дискриминационный характер и
«навешивание социального ярлыка» инвалидам как к социально
бесполезной категории.
Итоги проводимой коллективом работы позволяет отслеживать
виртуальная площадка школы в социальной сети «Мой мир» по
адресу
iii153iii@mail.ru
SchoolDeaf (руководитель Рублева Н.Т.) и
созданная страница на портале организаций образования г. Семей).
На сегодняшний день в друзьях школы - 450 человек (учащиеся,
педагоги, выпускники, родители, другие учреждения образования).
Список использованных источников:
1. Губанова М.И. Педагогическое сопровождение социального
самоопределения старшеклассников.-Педагогика, 2002, №9
2. Зарецкая И.И. Управление процессом социализации личности
- инновация в воспитании. Инновации и эксперимент.-2008, №2
3. Ильина Т.А. Формирование мировоззрения и социализация
личности.- Школа, 2000, №5
4.КарпеевА. Школа как институт передачи социального опыта.-
Педагогический вестник, 2004, №23
5. Сулейменова Р.Д. Проектная деятельность как способ
социализации школьников.- Воспитательная работа в школе, 2007,
№3.
ВЛИЯНИЕ ИНСТИТУЦИАЛЬНЫХ ФАКТОРОВ НА
Достарыңызбен бөлісу: |