Т. Әкімов 372 ЧУСОВОЙДАҒЫ БУРЛАКТАР

372
ЧУСОВОЙДАҒЫ БУРЛАКТАР
(Мамин-Сибиряктан)
Аударма «Сана» журналының 1924 жылғы 2-3-сандарында жа-
рияланды. Соңына «Арқалық» деп жазылған. Елу томдық толық 
басылымға осы журналдағы жарияланымы алынды.
Д. Мамин-Сибиряктың туған жері Пермь губерниясының Вись-
мо-Шайтан деп аталатын елді мекен. Кейін шығармаларының 
негізгі тақырыбы Орал өңірі мен Сібір аймағы болды. «Ақбозат» 
деген әңгімесінде қазақ жігітінің тіршілігін арқау етті, басқа да 
шығармаларында, қазақтар кездесіп отырады. Орал тауларынан ба-
стау алатын Чусовой өзені де оның шығармашылығынан ерекше 
орын алады. Ол осы асау, долы өзенді бойлап, баржамен, (сал) үш рет 
жүзіп өтті. Бірінші рет жазғы демалыстан Пермьдегі діни семинария 
оқуына қайтқанда өзендегі баржаға мініп жүрді, өйткені үй ішінің 
Пермьге көлікпен жеткізіп салатын жағдайлары жоқ еді. 1869 жылы 
үйіне жазған хатында қыркүйектін 8-де пристаннан шығып, сол айдың 
16-да сабаққа үлгергенін хабарлайды. Келесі жылғы хатында тағы да 
аман-есен жеткенін білдіреді. Сөйтіп ол осылайша өзенді бойлап үш 
рет жүзіп өтеді. Қатерлі ағыспен жүру өлімге бас тіккенмен бірдей 
екенін біле тұрып, тартынып қалған жоқ. Осылардың әсері және жа-
стайынан біліп, сүйіп өскен Чусовой атырабының табиғаты көптеген 
шығармаларын жаздырды. «В камнях», (Из путешествия по реке Чу-
совой) деген әңгімелерден тұратын шығармасы, «Бойцы» (Очерки 
весеннего сплава по реке Чусовой) деп аталатын жинағы жазылды. 
Алғашқысы 1882 жылы «Дело», кейінгісі 1883 жылы «Отечественные 
записки» журналдарында жарияланды. Бұлар 1898 жылы басылған 
«В глуши» атты кітабына енді. «В камнях» әңгімесінен кейін «От-
ечественные записки», «Дело», «Русская мысль», «Вестник Европы» 
журналдарында әңгіме, повесть, очерктері бірінен соң бірі шыға ба-
стады. Чусовой тақырыбандағы шығармаларын әдебиет зерттеушілері 
мен қаламгерлер жоғары бағалады.
Бұл бағалау өзін қуандырғанын, құлшынысын арттырғанын хатта-
рында жазады.

373
М. Әуезов аударуындағы бұл әнгіменің көрініс суреттері «В кам-
нях» әңгімесінен де және «Бойцы» деп аталатын очерктерінің әр 
тұстарынан кездеседі. Дәл аудармадағыдай жинақталған түрін Мамин-
Сибиряктың бұрынды-соңғы жарық көрген шығармалар жинағының 
ешқайсысынан кездестіре алмадық. Әлде осылардан алып аударды ма, 
не болмаса ертедегі газет-журналдарда басылғанын пайдаланды ма, 
ол жағын анықтаудың мүмкіндігі болмады. Мысалға «Мінеки, мына 
жерден бекерге емес, Чусовойдың атын шығарып, даңқын зорайтқан 
тамаша биік құздары басталады. Кейбірінің биіктігі алпыс саржан ша-
масы болып, ұзындығы өзен бойымен жүргенде шақырымға созылып 
жатыр» деген аударманың орысшасы: «Главную красоту чусовских 
берегов составляют скалы, которые с небольшими промежутками тя-
нутся сплошным утесистым гребнем. Некоторые из них совершенно 
отвесно подымаются вверх сажен на шестьдесят» деген сияқты болып 
келеді. (Д. Н. Мамин-Сибиряк. Собрание сочинений. Том второй. М., 
1980. С. 3). Аударма «Арқалық» деген бүркеншік атпен жарияланды. 
«Арқалықты» Жұмат Шанин де бүркеншік ат ретінде пайдаланған 
екен. Ал М. Әуезов бұл бүркеншік атты қырқыншы жылдардың екінші 
жартысында жазылған «Асыл нәсілдер», пьесасына да пайдаланып, 
бәйгеге ұсынған. Стиліне, сөз қолдану ерекшеліктеріне қарап, ғылыми 
кеңес мүшелері Әуезов аудармасы дегенге тоқтады.
1. 187-бет. 

жүктеу/скачать 4,32 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: