Әдебиет теориясы. 1-том

аллегорияның айқындығы азайып, оқырман дəстүрлі мəдениетте мəнін таба
алмаған дүниелерден Блейктің нені меңзеп тұрғанын өздері топшылауы
қажет.
Олардан кейінгі ақындар да аллегорияны сəтті пайдаланады. Т.С.
Элиоттың «Шөл даласында» (
The Waste Land
) ортағасырлық шөл дала
Еуропаның 1920 жылдардағы жағдайын тұспалдайды. Элиот өзінің
өлеңдерінде Кретьен де Труаның (XIX ғасыр) «Парцифаль» (
Perceval
)
шығармасына сілтеме жасайды. Сөйтіп, оның оқиғасын XX ғасырдағы
еуропалықтардың рухани жағдайының тұспалды ұқсастығы ретінде
пайдаланады. Ақын Брюс Эндрюстің тілімен жазылған Дантенің
«Құдіретті комедиясындағы» (
Divine Comedy
)
 
жұмақпен байланысты «Бос
сөз» (
Lip Service, 
2001) шығармасына да назар аударайық. Данте 33-өлеңнің
соңына таман былай деп жазады: «Жаңа орында мен өзімді шеңбер
өлшеуге біржолата байланған жəне өзіме қажетті тіректі таба алмаған
геометрдей (топографтай) сезіндім. Бейненің шеңберге қалай сəйкес
келетінін һəм оның сол жердегі орнын көргім келді»;
Брюс Эндрюс «
Бос сөздің
» соңында былай деп жазады:
Геометрия – диафрагмалардың мінсіз кестесі.
Саусағыңды шоколадқа малып алғандай,
сан алуан сызықпен əдемі бейне салғандай.
Тəтті дəмге елітіп, еркің кетіп
бар назарың
басқа жаққа ауғандай.
11
(М.С.)
Эндрюстің мəтіні аллегория бола ма, əлде тіпті мифология ма деген сұрақ
біраз пікірталастың өзегі болары анық. Əйтсе де, Эндрюс Дантенің өлеңін
құрылымдық əрі тақырыптық үлгі (өзіміз көргендей, екі өлеңде де
геометрия туралы сөз болады) ретінде пайдаланғанын оның барлық
жырларынан көрмесек те, екеуінің арасында байланыс əлде аллегория бар
ма деген сұрақ туындайды. Шындығында, Эндрюстің өлеңдерінде
аллегория көрінісі бар. Бірақ ол аллегорияның қандай да бір қарапайым
ережесін сақтау-сақтамауына қарамастан, пікірталас үшін ашық мəселе

болып қала бермек. Эндрюстің өлеңдерінде нақты қатыспаса да,
аллегорияға жақын бірнеше жанама (
tangential
) ұқсастық болуы мүмкін.
Эмуляция
2
Басқаша айтқанда, жұмақтағы барлық тіршілік иелерінің ішінен тек Хауа
Ана ғана көк жүзінде күнəдан пəк болып, қарғысқа ұшыраған сайтанның
арбауына түседі. Сайтан Адам Атадан өзінің дəрежесі төмен екенін
білгендей, Хауа Ана да Адам Атадан жоғары бола алмайтынын түсінді. Бұл
оны ашуға булықтырды. Бірақ бұл Хауа Ана сайтанға ұқсайды дегенді
білдірмейді
. Милтонның «
Жоғалған жұмақ
»
 
поэмасының 9-кітабында
сайтанның жұмақтан қуылуы мен адамзаттың ата-анасының жерге түсуінде
осы көрініс тамаша сипатталған. Егер Хауа Ана зұлымдықтан жаралса,
онда Милтон зерттеп жүрген христиандық дəстүрдің еш мəні болмас еді.
Уильям Уордсуорттың поэзиясының көп бөлігінде эмуляция анық
байқалады. «Бұзылған мекенде» (
The Ruined Cottage,
1780) Уордсуорт
баяндаған саудагер кейпіндегі қария Англиядағы экономикалық дағдарыс
салдарынан отбасының қиындыққа қалай душар болғанына куə болады.
Қария ақынға былай дейді:
Аяушылық сезімі
Туабітті адамзаттың бойында бар əманда,
Жасырынып жатар, бəлкім, санаңда,
Ақылменен бірге дамып, сонау өткен заманда...
Қар еріген, ерте көктем шақ еді,
Олардың да, өзімнің де қайғымды.
Жылға суы жуып жатты, жылап тұрды далам да. (ll. 79–85) (А.Ə.)
Бұл жерде отбасы мүшелерінің аяушылық сезімін сол күйді дөп басып
тұрған еріген қармен, жылғалар толған көктем суымен білдірген. Ал
«олардың да, өзімнің де» деген жолдың екі мəні бар. Ол су (табиғат)
арқылы отбасын əрі өзін сипаттап тұр. Уордсуорт: «Егер білім
алмағанымда, бұзылған мекеннің хикаясын əңгімелеген қариядан аумай
қалар едім», – деп жазған.

«Тинтерн аббаттығынан бірнеше миль жоғарыда жазылған жыр
жолдарындағы» (

жүктеу/скачать 5,33 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: