Әдебиет теориясы. 1-том
жүктеу/скачать 5,33 Mb. Pdf көрінісі
|
adebiyat teoriyası.1.
| Мұнда кел,
капитан. Тыңда. / Осыны есіңе сақта » (LL. 27–28) деген сөзімен басталған өлшемді кеңейтіп, « кəрі, бақытсыз король » (5.3.47) деп баға береді. Əкесінің көз алдында қызын жазалауға апара жатқан, қылыш ұстаған адамдарға олардың да қарапайым адамдар екенін ескертетін қысқа ғана ақыл айтылады. Ал қайырымдылықтың өзі Эдмундқа кейінірек басқаша əсер етеді. Мұндағы соғыстан кейінгі жазалау үдерісі феодалдық қызметтің, басқарушының хатты беріп, жазаны орындауы арқылы тым қарабайыр, мағынасыз өтеді. III Ақиқаты сол: рух жайлы қағазға жаза алмайсың. Қарасаң, жоғалып кетер … 34 «Король Лир» əдеби сипаттың дара немесе бірегей түсінігін алға тартпайды. Бұл бізге қалыптасқан жəне қалыптаспаған кейіпкерлерді көруге мүмкіндік береді. Король ақылынан алжасса да, жеңілістің, түрменің, бостандық пен ажалдың дəмін тату үшін қайта жанданды. Жоюды мəдени тəжірибе яки физикалық шабуыл ретінде не ауызша, не қатыгездікпен жасауға болады. Корделияның Британиядағы орны Глостердің көзі сияқты жылдам əрі қатыгездікпен белгіленеді. Пьесада ол Лирдің қызының ажалын бірінші сезген жан екенін есімізден шығармауымыз керек. Қызынан бас тарта отырып, əкесінің санасына қорқыныш ұялайды. Бас тартамын əкелік борышымнан, Қаным да, рухым да жоқ енді сенің бойыңда. Жаныма да, өзіме де бөтен болдың енді сен, Мəңгілікке енді осыны мойында. Өз ұрпағын өзі аяусыз жеп қоятын, Нəпсі құлы тойғанша, Жабайы скиф артық маған, Сенің менің қызым болғанша. (1.1.113–20) (А.Ə.) Мұнда біз сөйлем жүйесі (синтаксис) Лирді емес, Корделияны жабайы адамжегішке айналдыру үшін мағынаны түзетуден бұрын, марловиандық (Кристофер Марло бағыты) салыстыруды оқи аламыз. Сондай-ақ бұл үзіндіде қорғансыз қызының қылығын жабайылыққа теңеп отырған əкенің ерекше өткір сөздерін де байқаймыз. Мұндағы қателік бекер емес. Лирдің сөзі оның қатыгездігін, өз ұрпағына жақсылық жасамайтынын, Британия королінің айтуынша, аллюзивті – тарихтың тереңінен жеткен өктем даусы бар, «жауынгер скифтердің» басшысы Темірланның қатыгездігін – қайталай алатынын көрсетеді. 35 Зарлы үнмен зұлым адамжегішті шақырғаны үшін Лир опық жейді. Ол феодалдық қоғамдағы «жауапкершіліктен бас тарту» өзінің де биліктен бас тартуы екенін білуі керек еді. Бірақ сол сəтте Корделияға айтқан сөздері мен сол арқылы өзіне де қайғы əкелетін жағдайдың осыған ұқсас екенін түсіне алмады. Оның Корделия жайлы, оның əрекеті туралы айтқан сөзіндегі мысқыл өзінің бейнесіндегі қатыгездікке қатысты сияқты. Осы немесе басқа «өзгеруді» оқыған кезде, Лир өзінің жаратылысына қарсы келіп, соны əшкерелеуге шешім қабылдаған сияқты көрінеді . 36 «Жабайы скифті» қатар қою арқылы өзін «өз ұрпағына жаны ашымайтын» адаммен теңестіреді. Бір қызығы, осы үш етістік арқылы мейірімді Корделияны осындай жабайылыққа теңеуі – патшаның одан бас тартуының риторикалық драмалануының нəтижесі. Мұндағы əдейілеп қатты дауыс көтеріп айтылған, артынша мақаммен һəм теңеу арқылы шыққан алғашқы ашу қорқыныш тудырады. Бұл – барлық табиғат заңдары мен өркениеттен аттап өтіп, себепсіз ашу шақырған, өз баласын ғана емес, өзін де жоққа шығарған ызалы əке. Қорқыныштың себебі билік-айдаһар тіпті көшедегі ит те болуы мүмкін. Ол еш нəрсені өзгертпейді. Кейіпкердің тəні ыдырап кеткен патшалық тəрізді бөлшектеніп кетті. Бұл, капитанның түсінігі бойынша, «адамзаттың аяусыз еңбегі» (5.3.40). 37 Əрине, тəн мен бейне арасында үлкен айырмашылық бар. Ол айырмашылықты екі көзінен айырылып, соқыр болмайынша еш нəрсені көре алмаған Глостердің күйінен байқауға болады. Лир дауылдай бұрқырап, жүктеу/скачать 5,33 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|