3 (25) • 2012
79
лардан астам инвестиция құйған барлық кәсіпо-
рындар және шетелдік инвестициялар көлемі
кемінде 710 млн. долларды құрайтын ірі кәсіпо-
рындар да 15 жылға дейін салықтардан боса-
тылады. 1980 жылдардың соңында Сингапур-
да 25 өнеркәсіптік аймақ ұйымдастырылды.
Олардың ішіндегі ең ірісі "Джуронг"
өнеркәсіптік аймағы, оның ауданы 58,6 шаршы
километрді алып жатыр. Сингапурдың батысы-
на қарай 5 километр жерде оның серіктес қала-
сы
Джуронгта
орналасқан.
"Джуронг"
өнеркәсіптік аймағының ерекшелігі сонда, оның
аумағында
орналасқан
Jurong
Town
Corporation "Джуронг" өнеркәсіптік аймағымен
қатар басқа да өнеркәсіптік аймақтарды басқа-
рады. Бұл корпорация жолдар, айлақтық құры-
лыстар, өндірістік модульдер, әкімшілік пен
жұмысшылар үшін тұрғын үйлер салумен ай-
налысады және оларды сумен, электрмен қам-
тамасыз етеді, байланыс желілерін тартады,
яғни Сингапурдың әртүрлі аудандарында
құрылған барлық экспорттық-өнеркәсіптік ай-
мақтардағы шетелдік және отандық капитал-
дың қызметі үшін қажетті жағдайлар туғыза-
ды.
1970 жылдың 1 қаңтарында Оңтүстік Корея
әлемде алғашқы болып еркін экономикалық
аймақ құру туралы заң қабылдады. Шетелдік
инвестицияларды тарту, экспортты ұлғайтуды,
жұмыспен қамтудың өсімін, өнеркәсіптік тех-
нологиялар жетілдіруді ынталандыру, сайып
келгенде, елдің экономикалық дамуын жедел-
дету үшін осы заң ауқымында Оңтүстік Корея-
ның жағалаулық аудандарында арнайы эконо-
микалық аймақтар құрылды, соның арқасында
"азиялық кереметтер" көшбасшысына айналды.
90 жылдары экономикалық өсім қарқыны
жөнінен Қытай әлемдік көшбасшыға айналды,
бүгінде мұнда 6 ерекше экономикалық аймақ-
тар жұмыс істейді, олар 1980 жылдан бастап
жеңілдіктерге ие болды. Бұдан басқа Қытайдың
14 қаласы ашық теңіз жағалауындағы аумақ-
тар мәртебесін алды.
ҚХР-да барлығы 32 техникалық-экономи-
калық даму аймақтары құрылды, олардың
мәртебесі арнайы экономикалық аймақтарға
жақын. Бұл экономикалық құрылымдардың
аумақтарында бүгінде технопарктер орналас-
тырылған, оларда шетелдік капитал тартылғ-
ан жаңа технологиялар жасалуда, экспортқа
бағдарланған өндіріс жұмыс істейді, сауда
кәсіпорындары белсенді жұмыс жасауда.
Қытай Үкіметі арнайы экономикалық ай-
мақтарды аша отырып, шетелдік капиталды,
технологиялар мен менеджментті тарту мақса-
тын көздеді. Бұл үшін АЭА-да бизнесті жүргізу
үшін барынша қолайлы жағдайлар жасады.
Жоғарыда аталған аймақтардың аумағында
жұмыспен қамтудың өсімі, өмір деңгейі және
жұмысшылар мен қызметшілердің біліктілігі
орташа алғанда елдегіден анағұрлым жоғары.
Әлемдік экономикалық даму үдерісінде
соңғы кездері өріс алған жақсы тәжірибелердің
бірі - технопарктердің құрылуы. Ғылыми парк-
тердің Еуропада, сондай-ақ АҚШ-та қуатты да-
муы 1980 жылдарда басталды. Ғылыми парк-
тер шағын фирмаларды орналастыруға арна-
лған ғимараттар, оның ерекшелігі - мұнда
ұжымдық қызметті пайдаланатын шағын және
орташа кәсіпорындар құруға болады. Ғылыми
парктер Бразилияда, Үндістанда, Малайзияда,
сондай-ақ бұрынғы "Шығыстық блок" елдерін-
де - Шығыс Еуропада, ТМД мен Қытайда құры-
лған. Бүгінде әлемде 400-ге жуық ғылыми пар-
ктер бар. Олардың көпшілігі қалыптасу кезеңі-
нде тұр. Дегенмен Қазақстан осы елдердің
даму стратегиясын көшіріп алмақ емес, олар-
дың белгілі бір бағыттар бойынша ойдағыдай
тәжірибесінің жақсы үлгілерін ғана назарға
алмақшы. Бір елдерде ол инновация, тағы
бірінде арнайы экономикалық аймақтар құру
тәжірибесі болуы мүмкін.[3]
Сонымен индустрияландырудың әлемдік
тәжірибесін қарастыра келе өз елімізде осы ба-
ғытта қабылданған маңызды бағдарламалар-
ды қарастырсақ:
Біріншіден Қазақстанды индустрияланды-
рудың 2010 - 2014 жылдарға арналған картасы
туралы Қазақстан Республикасы Президентiнiң
2010 жылғы 19 наурыздағы № 958 Жарлығына
сәйкес қабылданған.
Екіншіден Үдемелі индустрияландыру
2010-2014 жылдарға арналған -қазіргі таңда
Қазақстан үшін объективті қажеттілік болып
отыр. Экономикалық қуатты тиімді аумақтық
ұйымдастыру есебінен-Индустрияландыру кар-
тасы-бағдарлама экономикалық өсімнің жаңа
орталықтарын құруға, басым салаларды тиімді
арттыруға мүмкіндік береді. Бағдарламаның
мақсаты - Қазақстанның экономикасын әрта-
раптандыру және оның бәсекеге қабілеттілігін
әлемдік нарықта арттыру.
Енді осы қабылданған бағдарлама қандай
нәтижелер беруде соны қарастыратын болсақ:
"Индустрияландыру бағдарламасының арқа-
сында соңғы екі жылдың өзінде-ақ 350-ден ас-
там әртүрлі өндіріс пайдалануға берілді. Сол
арқылы біз 200 мың білікті индустриялық
жұмыс орындарын аштық, ол жерлерде халық
бұрынғыдан қарағанда әлдеқайда жоғары та-
быс табады", - деп мәлім етті Елбасы Нұрсұлтан
Назарбаев ел Тәуелсіздігінің 20 жылдығына
арналған салтанатты жиында.
Белгілі болып отырғандай, мемлекет ал-
дыңғы қатарлы технологияларды енгізуге, за-
манауи импорт орнын басатын өндірістерді
құру үшін олардың экспортын дамыту перспек-
тивасы арқылы шетелдік инвесторларды тар-
туға бағытталған қазақстандық шағын және
орта кәсіпкерліктердің бастамаларына қолдау
білдіреді.
Еңбек өнімділігін арттыру, индустрияны
дамыту мен әлемнің инновациялық экномика-
ларының қатарына қосылу - индустриялық-ин-
новациялық дамудың негізгі міндеті болып та-
былатынын айта кету керек. Қазақстанның Ин-
дустрияландыру картасындағы барлық нысан-
дар елдің маңызды ресурстарының болжамды
ВЕСТНИК КЭУ: ЭКОНОМИКА, ФИЛОСОФИЯ, ПЕДАГОГИКА, ЮРИСПРУДЕНЦИЯ
80
баланстары мен жалпыұлттық инфрақұрылым-
ды дамытудың болашағы бар жоспарлары не-
гізінде дайындалған.
Индустрия және жаңа технологиялар ми-
нистрлігінің мәліметінше, 2011 жылдың 11 ай-
ында жалпы құны 970 млрд. теңге болатын 288
жоба пайдалануға берілген, соның ішінде жыл
басынан бері жалпы құны 170 млрд. теңге бола-
тын 136 жоба іске қосылды. 30 мыңнан астам
тұрақты жұмыс орны құрылды.
Айта кетсек, аталмыш жобаларды жүзеге
асыру арқылы жалпы сомасы 332 млрд. тең-
генің
тауары
мен
қызметі
жасалған.
Өнеркәсіптің жалпы көлеміндегі іске қосылған
Карта жобаларының үлесі 2,7 пайызды, соның
ішінде өңдеуші өнеркәсіпте 4 пайызды құрап
отыр. Қазіргі таңда Шарын өзеніндегі Мойнақ
СЭС, "Жетіген-Қорғас" теміржол желісінің құры-
лысы, "Өзен-Түркіменстан мен мемлекеттік
шекара" жаңа теміржол желісінің құрылысы
сынды ірі жобаларды қоса алғанда, 101 жоба
іске асырылу үстінде.
Бүгінгі күні Индустрияландыру картасы-
на құрылыс кезеңінде 205 мың жұмыс орнын
және пайдалануға беру кезеңінде 180 мың
жұмыс орнын құра отырып 9,6 трлн теңге со-
маға 609 жоба енгізілген.[2]
Қазіргі уақытта ұлттық инновациялық
жүйе қалыптасуда, даму институттарын қайта
ұйымдастыру жүргізіледі, "Технологиялық да-
мытудың ұлттық агенттігі" АҚ құрылды.
"Индустриялық-инновациялық жұмысты
мемлекеттік қолдау туралы" заң жобасына ин-
новациялық қызметті қолдау жүйесі бойынша
заңнамалық негіздеме салынған. Атап айтқан-
да ҒЗТКЖ-ге кәсіпорын шығындарынан салық
салынатын базаны 50% азайту және ҒЗТКЖ-ға
түсімнен 1% жер қойнауын пайдаланушы
кәсіпорындарға міндетті аудару бойынша.
Салааралық ғылыми-технологиялық даму
жоспары қабылданды, онда біздің ғылым үшін
нақты бағдар беретін жаңа өндірістерді, техно-
логияларды игеру, меншікті зерттеу орталық-
тарын құру бойынша технологиялық міндеттер
айқындалған.
Пайдаланылған әдебиеттер:
1. Н.Ә.Назарбаевтың "?леуметтік-эконо-
микалық жаңғырту - Қазақстан дамуының бас-
ты бағыты" 27.01.2012 жылғы Қазақстан халқы-
на арналған жолдауы
2. Орысша-қазақша түсіндірме сөздік:
Әлеуметтану және саясаттану бойынша / Жал-
пы редакциясын басқарған э.ғ.д., профессор Е.
Арын - Павлодар: "ЭКО" ҒӨФ. 2006
3. Интернет көздері. www.khabar.kz
Лесов Д.Д.
Магистр экономики и бизнеса
Карагандинского экономического
университета Казпотребсоюза
ИНДУСТРИАЛЬНО-ИННОВАЦИОННОЕ РАЗВИТИЕ ЭКОНОМИКИ:
ПРОБЛЕМЫ И ПЕРСПЕКТИВЫ
Общепризнано, что ХXI век унаследовал
крупные проблемы и противоречия прошедше-
го столетия. Основные из них - ужесточение кон-
курентной борьбы за ресурсы и рынки сбыта,
возрастание их глобальной роли транснацио-
нальных корпораций и их прямое влияние на
мировую экономику. В этом аспекте перед Ка-
захстаном, другими странами СНГ стоит необ-
ходимость решения двух основополагающих
проблем: во-первых, укрепление внутреннего
рынка путем развития межрегиональных эко-
номических связей и интеграции со странами
СНГ, ЕврАзЭС и ЕАП; во-вторых, разработка и
законодательное оформление промышленной
политики, направленной на создание принци-
пиально нового подхода к разрешению глубо-
чайших системных противоречий между по-
требностями населения и возможностями госу-
дарства.
Некоторые из прежних проблем удалось
устранить, в том числе выпуск устаревшего обо-
рудования и другие. Вместо них возникли но-
вые серьезные проблемы, хотя имелись предпо-
сылки к эффективному ведению хозяйства - на-
чали складываться производственные связи на
рыночной основе, изменившие порядок осуще-
ствления поставок и система ценообразования в
Казахстане.
На фоне глобализации мировой экономи-
ки экономика Казахстана сталкивается с рядом
объективных проблем, к числу которых можно
отнести: сырьевую направленность, слабую ме-
жотраслевую и межрегиональную экономичес-
кую интеграцию внутри страны, невысокий по-
требительский спрос на товары и услуги на внут-
реннем рынке (малая экономика), неразвитость
производственной и социальной инфраструкту-
ры, общую техническую и технологическую от-
сталость предприятий, отсутствие действенной
связи науки с производством, низкие расходы
на научно-исследовательские и опытно-конст-
рукторские работы (далее - НИОКР), несоответ-
ствие менеджмента задачам адаптации эконо-
мики к процессам глобализации и переходу к
сервисно-технологической экономике. [1]
Для Казахстана важнейшей задачей явля-
ется выработка долгосрочной, согласованной
инновационно-технологической и структурной
стратегии, ориентированной на инновационный
прорыв, на распространение пятого и освоение
3 (25) • 2012
81
шестого технологических укладов, на диверсифи-
кацию экономики и прогрессивные структурные
сдвиги. Анализ структурной динамики по воспро-
изводственным секторам отражает функциональ-
ное назначение продукции отраслей: потреби-
тельского (товары, платные и бесплатные услуги
для удовлетворения потребностей населения);
инновационно-инвестиционного (производство
орудий труда, прогрессивных материалов, стро-
ительной продукции для инновационного обнов-
ления основного капитала); энергосырьевого (до-
быча и переработка минерального и лесного сы-
рья) и инфраструктурного (транспорт и связь, тор-
говля, финансовые услуги, управление и оборо-
на).
Промышленная инновационная политика
включает систему мер по селективной поддержке
стратегически важных секторов национальных
экономик стран СНГ. Эти сектора призваны стать
главными "локомотивами" экономического рос-
та, его структурных преобразований, включая
инновационную сферу. Для выявления приори-
тетов государственной инновационной промыш-
ленной политики, применимы следующие кри-
терии: 1) благоприятное сочетание факторов про-
изводства: наличие и реализация научно-техни-
ческого потенциала, "ноу-хау", способных обеспе-
чить технологический рывок; ресурсы квалифи-
цированных рабочих; возможности использова-
ния информационных технологий и др; 2) воз-
можность притока иностранных и внутренних
инвестиций в структурную перестройку производ-
ства, его инновационную сферу; 3) наличие кон-
курентоспособных смежных и родственных про-
изводств, делающее возможным перелив квали-
фицированных кадров и технологий из сектора в
сектор, из региона в регион; 4) стабильность вос-
производственных связей.
Основным источником средств для финанси-
рования инновационных программ промышлен-
ной политики в настоящее время являются дохо-
ды от сырьевого экспорта. Соответственно дости-
жение стратегических целей структурной пере-
стройки требует, во-первых, предотвращения утеч-
ки доходов от сырьевого экспорта и, во-вторых,
создания эффективных механизмов их конверсии
в производственные инвестиции. Капитализация
доходов от традиционного сырьевого экспорта
является одной из наиболее фундаментальных
проблем промышленной политики. Поддержка
конкурентоспособных секторов экономики дол-
жна осуществляться параллельно с пакетом ин-
новационных факторов развития. К важнейшим
инструментам такой политики относятся: нало-
говая реформа, нацеленная на пополнение бюд-
жетных доходов, в первую очередь, за счет расши-
рения базы налогообложения и переноса акцента
на обложение природной ренты; резкое уменьше-
ние льготного кредитования, улучшение техноло-
гии проводки кредитов для предотвращения их
использования в спекулятивных операциях; диф-
ференциация нормы обязательных банковских
резервов в зависимости от структуры банковских
активов с установлением повышенных ставок на
краткосрочные кредиты под финансирование по-
среднических операций и пониженных для дол-
госрочных инвестиционных кредитов.
Необходимо совершенствовать процесс госу-
дарственного регулирования экономики, включая
эффективную политику государства для улучше-
ния инвестиционного климата. Для этого требу-
ется принятие законодательных актов, определя-
ющих государственные гарантии и защиту инве-
сторов, а также степень ответственности за реали-
зацию производственных проектов, в том числе
инновационного назначения. Государственная
инвестиционная политика должна обеспечивать
не только привлечение капитала, но и его целевое
использование на стратегически важных иннова-
ционных направлениях развития. Для Казахста-
на и других стран СНГ крайне важны эффектив-
ные направления инвестиционной деятельности:
инвестиции в реструктуризацию и модернизацию
производства и в новые производства; инвестиции
в приоритетные научные проекты и создание ус-
ловий для привлечения в дальнейшем частного
капитала.
Таким образом, перспективная структурно-
инновационная политика Казахстана отражают
тенденции динамики структуры экономики. Во-
первых, реализация стратегического курса на ди-
версификацию структуры экономики базируется
на преодолении ее сырьевой однобокости. Эконо-
мические приоритеты представляют ускоренное
развитие инновационной и инвестиционной сфе-
ры, прежде всего, отечественного инвестиционно-
го машиностроения с тем, чтобы осуществлять
технологическое обновление устаревшего основ-
ного капитала преимущественно на собственной
основе. Во-вторых, перспективной задачей явля-
ется обеспечение опережающего развития потре-
бительского сектора, создающего условия для
повышения уровня и качества жизни населения.
На это нацелены реализуемые в Казахстане при-
оритетные национальные проекты в области здра-
воохранения, образования, жилищного строи-
тельства и аграрного сектора. В-третьих, важно
добиться существенного повышения конкурентос-
пособности продукции и улучшения структуры
экономики и внешней торговли Казахстана на ос-
нове реализации стратегии инновационного про-
рыва. На это нацелена принятая в Казахстане про-
грамма индустриально-инновационного разви-
тия на период до 2015 года. Целесообразна раз-
работка долгосрочного структурно-инновацион-
ного прогноза страны с учетом мировых тенден-
ций, выработка общей перспективной межгосу-
дарственной стратегии и реализация эффектив-
ных интеграционных проектов для модернизации
экономик обеих стран и совместного участия на
мировых рынках.
Индустриально-инновационное развитие в
процессе реализации стратегии "Казахстан -
2030". За последние годы Казахстан выдвинулся в
число лидеров на постсоветском пространстве не
только по темпам экономического роста, но по
качеству жизни, а главное - реальной отдаче от
структурных реформ. Казахстан первым среди
ВЕСТНИК КЭУ: ЭКОНОМИКА, ФИЛОСОФИЯ, ПЕДАГОГИКА, ЮРИСПРУДЕНЦИЯ
82
стран СНГ досрочно погасил все обязательства
перед МВФ. Во многом благодаря этому Казах-
стану в предельно сжатые сроки удалось заложить
крепкий законодательный "фундамент" рыноч-
ных преобразований. Было продемонстрировано,
что сильная государственная власть способна
строить эффективную рыночную экономику и
демократическое общество. Опыт Казахстана ис-
ключительно важен уже хотя бы потому, что стра-
на, часто выступая инициатором сплочения в СНГ,
в ЕврАзЭСе, в ШОС, в других межгосударствен-
ных объединениях. [2]
Государство стремится найти ту "золотую се-
редину", в которой будут взаимоувязаны эконо-
мические интересы производителей и потребите-
лей. При рассмотрении заявок субъектов естествен-
ных монополистов анализируются не только зат-
раты, но и закладывается обоснованная прибыль.
Особое внимание уделяется перспективным ин-
вестиционным программам, программам техни-
ческого перевооружения и модернизации.
Казахстан первым из стран СНГ пошел на
создание Национального фонда, призванного
стабилизировать ситуацию на валютном и финан-
совом рынке и аккумулировать дополнительные
доходы от экспорта сырьевых ресурсов для буду-
щего развития казахстанской экономики. Чтобы
активизировать инвестиции в не сырьевые отрас-
ли экономики, в 2001 г. был создан Банк развития
Казахстана, имея в виду среднесрочное и долго-
срочное кредитование инвестиционных проектов,
направленных на развитие производственной
инфраструктуры и обрабатывающих производств.
Как показал анализ, в целом связь между про-
шлым и будущим Казахстана может быть выра-
жена следующим образом - эффективная инно-
вационная экономика, либеральное общество,
национальная безопасность. При этом Казахстан
- не первая страна, которая решала задачи выбо-
ра индустриально-инновационной стратегии.
Страны-лидеры мирового технического и эконо-
мического прогресса придерживаются, как изве-
стно, модели развития, в рамках которой создают
наиболее совершенные по технологии производ-
ства и самые эффективные механизмы для обес-
печения темпов роста национального богатства.
Другая модель - догоняющего развития - харак-
терна для стран, которые находятся в последую-
щих "эшелонах" мирового технико-экономичес-
кого прогресса. В Казахстане не было необходи-
мости повторять все эти ступени в той же последо-
вательности, как это делали другие. В стране име-
ются заделы по всем из названных ступеней, кото-
рые при условии ускоренной модернизации мо-
гут стать точками роста.
Система развития индустриально-инноваци-
онной стратегии включает сочетание эффектив-
ных направлений. Первое. Важно обеспечить оп-
тимальный выбор отраслей четвертого техноло-
гического уклада, ядро которого в мировой эко-
номике - авто- и тракторостроение, цветная ме-
таллургия, производство товаров длительного
пользования, синтетические материалы, органи-
ческая химия, производство и переработка нефти.
Второе. В интересах развития производств пятого
технологического уклада использовать его базу -
электронная промышленность, вычислительная
техника, программное обеспечение, телекомму-
никации, роботостроение, производство и потреб-
ление газа, информационные услуги. Третье. Це-
лесообразно формировать предпосылки для по-
явления будущего шестого технологического ук-
лада, ядро которого, как уже отмечалось, составят
биотехнологии, космические технологии, тонкая
химия.
Важна реализация концепции к смещению
акцентов на технологии, находящиеся на ранних
стадиях жизненного цикла. Вместе с тем, распро-
странение технологий, воплощающих третий тех-
нологический уклад (его ядро - сталь, электро-
энергетика, тяжелое машиностроение, неоргани-
ческая химия), следует постепенно ограничивать,
поскольку они ведут к увеличению технологичес-
кого разрыва с развитыми странами. Приоритет
должен отдаваться тем производствам, которые
имеют перспективы сбыта, например, добыча и
переработка нефти, добыча некоторых цветных
металлов. Казахстану, как и другим государствам
на пространстве СНГ, объективно сложно встать
вровень с мировыми лидерами становления пя-
того технологического уклада. Но есть шанс ос-
таться среди стран, которые после 2015 г. первы-
ми начнут освоение базисных производств шес-
того технологического уклада. Инновационные
процессы могут успешно развиваться на базе со-
здания соответствующей инфраструктуры, вклю-
чая консалтинговые и инжиниринговые фирмы,
услуги "инкубаторов", технопарков, информаци-
онные центры, лизинг, венчурный капитал. Рис-
ковое финансирование представляет собой дол-
госрочное инвестирование капитала, размещен-
ного не в виде кредитов, а в виде паевых взносов.
Капитал рисковых компаний формируется за счет
средств пенсионных фондов, страховых компаний
и банков, населения. Однако основная часть всех
рисковых капиталовложений идет в отрасли вы-
соких технологий.
Институциональные преобразования госу-
дарственного устройства и экономики позволи-
ли разработать и реализовать долгосрочную стра-
тегию, провозглашенную Президентом страны
Н.А. Назарбаевым в октябре 1997 г., "Казахстан-
2030: Процветание, безопасность и улучшение
благосостояния всех казахстанцев". В стратегии
обоснованы основные национальные приоритеты,
включая внутриполитическую стабильность и кон-
солидацию общества, которые направлены на до-
стижение качественного экономического роста,
образования и благополучия граждан. Согласно
долгосрочной стратегии высокие темпы экономи-
ческого роста в Казахстане базируются на откры-
той рыночной экономике с оптимальным уров-
нем иностранных инвестиций и внутренних сбе-
режений. Предметом особого внимания являют-
ся постоянная работа по улучшению условий жиз-
ни, здоровья и образования граждан Казахстана,
а также экологической среды.
Выработанная стратегия содержит четко опре-
|