Список использованных источников

 

526 

сияқты  себептердің  орын  алуымен  жалпы  әл-ауқат  мемлекеті  мен  жекелей  алғанда  кейнстік 

теория  өзінің  кемшіліктерін  көрсете  бастады.  Ғылыми  әдебиетте  ондай  мәселелер  «мемлекеттің 

сәтсіздіктері» немесе «мемлекеттік басқарудың дағдарысы» деп аталады [1,2]. 

Мемлекеттің осы аталған сәтсіздіктерінің алдын алу үшін ХХ ғасырдың екінші жартысынан 

бастап  Батыстың  дамыған  елдерінде  әкімшілік  реформалар  жүзеге  асырыла  бастады.  Дәлірек 

айтсақ,  мемлекеттің  қоғамдағы  мәртебесі,  әлеуметтік  ролін  жаңадан  қарастыратын  «жаңа 

мемлекеттік  басқару»  тұжырымдамасын  туындатқан  мемлекеттік  басқару  парадигмасының 

ауысуы орын алды. Аталмыш тұжырымдама көбінесе «жаңа мемлекеттік менеджмент» (NPM) деп 

те аталып жатады. 

Бір  сөзбен  айтқанда,  мемлекеттік-әкімшілік  басқару  дағдарысынан  шығу  жолы  ретінде 

көпшілік  нарықтық  экономикадағы  бизнесті  басқару  ретіндегі  менеджменттің  алғышарттарын 

мемлекеттік басқару жүйесіне енгізуді ұсынды. 

 Қазақстанға тоқталатын болсақ, аталмыш саладағы қайта құрулар 2007-ші жылы басталып 

[3,  б.58-62],  еліміздегі  әкімшілік  реформаның  бес  басымдығы  анықталды:  мемлекеттік 

қызметтерді  ұсыну  сапасын  арттыру;  нәтижеге  бағдарланған  мемлекеттік  жоспарлау  және 

бюджеттеу жүйесін енгізу; кәсіпкерлік құрылымдарға әкімшілік қысымды азайту және шамадан 

тыс мемлекеттік араласу орын алатын салаларда тәртіпті орнату; «Электронды үкіметті» дамыту, 

ең  алдымен,  қоғамдық  қызметтердің  электронды  формада  кеңінен  ұсынылуын  қамтамасыз  ету; 

мемлекеттік қызметті реформалау.  

Белгілі  болғандай,  нәтижелі  мемлекеттік  басқарудың  жаңа  парадигмасы  шеңберінде 

тиімділік  пен  нәтижелілік  көрсеткіштерін  пайдаланатын  құралдар  да  әрекет  етеді.  Отандық 

тәжірибеде  қолданылатын  нәтижелер  бойынша  басқару  тұжырымдамасының  құралдары  1-ші 

кестеде топтастырылған (кесте 1). 

Яғни,  нәтижелі  басқару  құралдарына  стратегиялық  құжаттар,  тиімділік  пен  нәтижелілікті 

бағалау  құралдары,  оның  ішінде  бағдарламаларды  (саясатты)  бағалау,  нәтижелерге  қол  жеткізу 

үшін мемлекеттік қызметшілерді ынталандыру құралдары жатқызылады. 

Осылайша,  әлемнің  көптеген  елдерінде  бағдарламаларды  бағалау  мемлекеттік  басқару 

құралдарының  арсеналына  еніп,  тәжірибеде  кеңінен  қолданылуда.  А.Бочарованың  пікірінше 

тиімділікті  бағалау  кезеңі  жаңа  мемлекеттік  менеджментті  ескі  «веберлік»  басқару  моделінен 

айрықшалайтын  құрал  ретінде  басты  рольге  ие  [5,  б.69-75].  Ал  Қазақстанның  мемлекеттік 

органдары  аталмыш  құралды  әзірше  тек  игеру  үстінде.  Біздің  елдегі  мемлекеттік  сектор 

тәжірибесіне  бағалауды  енгізу  мемлекеттік  басқаруды  реформалаумен,  яғни  нәтижеге 

бағдарланған  басқаруға  көшумен  ынталандырылған  болатын.  Кез-келген  компанияның 

табыстылығы  оның  тиімділігін  (пайдалылығын)  талдаумен  анықталатын  корпоративті  басқару 

саласынан  енгізілген  бағдарламалы-мақсатты  тәсілдемені  кеңінен  қолдану  мемлекеттік  реттеу 

тәжірибесінде  «шығындар-пайда»  және  «шығындар-тиімділік»  көрсеткіштерін  қолдануға 

мүмкіндік  береді.  Осылайша,  бағдарламаларды  бағалау  тәжірибесін  енгізу  мемлекеттік 

басқарудың нәтижелілігі мен тиімділігін арттырудың ажырамас құралы болып табылады.  

 

Кесте 1 – Нәтижеге бағдарланған басқару және бюджеттеуге көшу тұрғысынан мемлекеттік 

басқару құралдарының дамуы  

Стратегиялық 

құжаттар 

Мақсатқа бағдарлау және 

жоспарлау құралдары 

Мақсаттар мен міндеттерді 

жүзеге асыру құралдары 

Тиімділік пен нәтижелілікті бағалау 

құралдары 

 

- Стратегия – 2050; 

-  Елдің  2020  жылға 

дейінгі стратегиялық 

даму жоспары 

- Мемлекеттік 

бағдарламалар;  

- Салалық бағдарламалар; 

- Аймақтық бағдарламалар; 

- Территорияны дамыту 

бағдарламалары 

 

- қызметтер (жұмыс) 

реестрі; 

- мемлекеттік 

қызметтердің 

стандарттары;  

- қызметтерге деген 

қажеттілікті бағалау;  

- қызметтер құнын 

бағалау;  

- бюджеттік өтінімдер 

 

- есепті жылы атқарушы билік органдары 

іс-әрекетінің тиімділігін бағалау үшін қол 

жеткізілген 

көрсеткіштер 

туралы 

жергілікті 

атқарушы 

органдар 

басшыларының  қатысуымен  өткізілетін 

брифинг;  

-  іс-әрекет  тиімділігін  бағалау  үшін  қол 

жеткізілген нәтижелер туралы әкімдердің 

халық алдындағы есептері; 

- Мемлекеттік органдардың стратегиялық 

жоспарлары  (нәтижелілікті  бағалауға 

қатысты)  

Мемлекеттік 

органдардың 

стратегиялық 

жоспарлары 

(мақсатқа 

бағдарлауға 

қатысты) 

 

Нәтижеге бағдарланған бюджеттеу 

 

Нәтижелер бойынша басқару 

Ескерту – [4] әдебиетінің материалдары негізінде автормен құрылды 

 

 

 

527 

Айтып  кететіні,  бағдарламаны  іске  асырудан  қоғамның  алған  әсерін  және  ондағы  сәйкес 

өзгерістерге  сапалық  бағалау  ешқашан  жүзеге  асырылмайды  деуге  болады.  Сәйкесінше, 

бағдарламаның  әрекет  ету  сапасы,  халықтың  қанағаттандырылуы  және  салынған  бюджет 

қаражаттарының  эффектісі  туралы  мәселе  назарға  алынбайды.  Аталған  мәселелердің  алдын  алу 

үшін  бізбен  бағдарламаның  сандық  және  сапалық  көрсеткіштері  мен  бағалау  индикаторларын 

қамтитын  «Жұмыспен  қамтудың  2020  жол  картасы»  бағдарламасының  нәтижелерін 

мониторингілеу мен бағалаудың әдістемесі өңделді.  

Қазіргі  таңда  аталмыш  бағдарламаның  мониторингі  келесі  көрсеткіштер  бойынша  жүзеге 

асырылады: 

1-ші 

бағыт 

«Инфрақұрылымды 

және 

тұрғын 

үй-коммуналдық 

шаруашылықты дамыту есебінен жұмыспен қамтуды қамтамасыз ету»; 

2-ші бағыт «Кәсіпкерлікті дамыту арқылы жұмыс орындарын құру және тірек ауылдарды 

дамыту»; 

3-ші  бағыт  «Жұмыс  берушінің  қажеттілігі  шеңберінде  оқыту  және  қоныс  аудару  арқылы 

жұмысқа  орналасуға  жәрдемдесу»  (1-ші  құраушы  «Оқыту  және  жұмысқа  орналасуға 

жәрдемдесу»,  2-ші  құраушы  «Жұмыс  берушінің  қажеттілігі  шеңберінде  еңбек  ресурстарының 

ұтқырлығын арттыру»). 

Өз  кезегінде,  «Жұмыспен  қамту  2020  жол  картасы»  бағдарламасына  жасалған  талдау 

мониторинг пен аралық бағалау көрсеткіштері ретінде төмендегі көрсеткіштердің қолданылатыны 

туралы қорытынды жасауға мүмкіндік береді: 

1)

 

Бағдарламаға  барлық  қатысушылардың  абсолютті  сипаттамалары  -    бағдарламаның 

түрлі  кезеңдеріндегі  оның  қатысушыларының  саны  (кәсіптік  оқыту,  кәсіпкерлік  негіздеріне 

оқыту,  түрлі  жұмыс  орындарының  типтеріне  орналасу  (жастар  практикасы,  әлеуметтік  жұмыс 

орындары,  шағын  несиелеу  барысындағы  қосымша  жұмыс  орындары),  әлеуметтік  шартқа 

отырушылар саны, шағын несие алушылар саны және т.б.), инфрақұрылым объектілерінің саны; 

2)

 

Түрлі бағыттар бойынша қаржылық шығындар мен оларды игеру пайызы; 

3)

 

Кәсіптік  оқыту  бағыты  үшін  «Кәсіптік  оқуды  аяқтағандар  ішінен  тұрақты  жұмыс 

орнына орналасқандардың үлесі, %» салыстырмалы көрсеткіші қолданылады. 

Осы  аталған  көрсеткіштер  ҚР  денсаулық  сақтау  және  әлеуметтік  қорғау  Министрлігінің 

«Мемлекеттік  жоспарлау  жүйесінің  құжаттарына  қосылған  әлеуметтік-еңбек  саласы  бойынша 

көрсеткіштер  есебінің  әдістемесін  бекіту  туралы»  2013  жылғы  «31»  қазандағы  №  532-ө-м 

бұйрығының  1-ші  қосымшасында  көрсетілген.  Яғни  аталмыш  әдістемеге  сәйкес  есептелетін 

көрсеткіштер тізбесі мынадай: 

1. Кәсіптік оқытуға жіберілген азаматтардың үлес салмағы; 

2.  ЖЖК  2020  қатысушыларының  қатарынан  қайта  даярлаумен  және  біліктілігін 

арттырумен, кәсіпкерлік негіздеріне оқытумен қамтылғандардың үлес салмағы; 

3.  ЖЖК  2020  қатысу  мәселесі бойынша өтініш білдіргендердің  қатарынан  бағдарламаның 

іс-шараларымен қамтылған азаматтардың үлес салмағы; 

4.  ЖЖК  2020  қатысу  мәселесі  бойынша  өтініш  білдіргендердің  қатарынан  бағдарлама  іс-

шараларымен қамтылған әйелдердің үлес салмағы; 

5.  ЖЖК  2020  қатысу  мәселесі  бойынша  өтініш  білдіргендердің  қатарынан  бағдарлама  іс-

шараларымен қамтылған 29 жасқа дейінгі жастардың үлес салмағы; 

6. Жәрдем сұрап өтініш білдіргендердің қатарынан ЖЖК  2020  және  аумақтарды дамыту 

бағдарламасы  шеңберінде  тұрақты  жұмыс  орнына  жұмысқа  орналастырылған  адамдардың  үлес 

салмағы [6].  

Алайда,  бұл  талдау  барысында  анықталған  мәселелерді  сипаттауға  және  тиімділігі 

тұрғысынан  бағдарламаның  нәтижелерін  бағалауға  мүмкіндік  бермейді.  Осылайша,  мониторинг 

және бағалау үдерісін жетілдіру үшін ЖЖК бағдарламасын бағалауға қатысты келесі әдістемесі 

ұсынылады. 

Бағдарламаның нәтижелерін бағалау әдістемесі.  

«Бағдарлама бойынша жалпы нәтижелер» тарауы: 

1)

 

Жұмыспен қамтылудағы мәртебесі бойынша бағдарлама қатысушыларының құрылымын 

талдау  және  бағалау  (өз  бетінше  жұмыспен  қамтылғандар,  аз  қамтылғандар,  толық  емес 

жұмысбастылық және өзге нысаналы топтар), % 

2)

 

 Әлеуметтік  шартқа  отырған  тұлғалардың  жалпы  санындағы  нысаналы  топтардың 

өкілдері, % 

 

528 

3)

 

Бұзылған әлеуметтік шарттардың үлесі, % 

4)

 

Қатысушылардың  саны  бойынша  барлық  бағыттардың  үлес  салмағы  (оның  ішінде 

бағыттардың құраушылары бойынша), %. 

Осылайша,  бағдарлама  бағыттары  бойынша  көрсеткіштер  мен  есептеу  әдісі  (Қарағанды 

облысы бойынша) төменірек неғұрлым толығырақ көрсетілген. 

Бағдарламаның  1-ші  бағыты  бойынша  көрсеткіштерді  бағалау  көрсеткіші  -  бағдарламаға 

қатысқаннан кейін тұрақты жұмысқа орналастырылғандардың үлесін жобаларға жұмыспен қамту 

орталықтары  арқылы  жұмысқа  орналастырылғандар  санын  жобаларға  орналастырылғандар 

санына бөлу арқылы есептеледі: 

           Үтұр.жұм.орн. = Жжо/Жжоб.,                   (1) 

 

Мұнда: 

Үтұр.жұм.орн. – тұрақты жұмысқа орналастырылғандардың үлес салмағы, %; 

Жжо – жобаларға жұмыспен қамту орталықтары арқылы жұмысқа орналастырылды (адам);  

Жжоб. – жобаларға орналастырылды (адам); 

Бағдарламаның  2-ші  бағытының  «Кәсіптік  оқыту  арқылы  жұмысқа  орналастыру» 

құраушысы бойынша тиімділігін бағалауда 2 көрсеткішті есептеуге болады: 

1)  Әлеуметтік  шарт жасағандардан  тұрақты  жұмыс  орнына  орналастырылғандардың  үлесі 

көрсеткішін  тұрақты  жұмысқа  орналастырылғандар  санын  әлеуметтік  шарт  жасасқан  тұлғалар 

санына бөлу арқылы есептеуге болады:  

 

             Үтұр.жұм.орн. = Жтұр.жұм./Әш                          (2) 

 

Мұнда: 

Үтұр.жұм.орн. – әлеуметтік шарт жасағандардан тұрақты жұмыс орнына 

орналастырылғандардың үлес салмағы, %; 

Жтұр.жұм. – тұрақты жұмысқа орналастырылғандар (адам); 

Әш – әлеуметтік шарт жасасқан тұлғалар саны (адам). 

2)  Кәсіптік  даярлау,  біліктілікті  арттыру,  қайта  даярлау  курстарынан  өткен  1  қатысушыға 

жұмсалған  үлестік  шығындар  көрсеткішін  кәсіптік  оқуға  бөлінген  қаражаттардың  игерілуінің 

кәсіптік оқуды аяқтаушы қатысушылардың санына қатынасы арқылы анықтауға болады: 

 

           Үкәс.оқ.шығ. = Қигер./Соқ.аяқт                      (3) 

 

Мұнда: 

Үкәс.оқ.шығ. – кәсіптік оқуды аяқтаушы 1 қатысушыға жұмсалған үлестік шығындар (мың 

теңге); 

Қигер. – кәсіптік оқуға бөлінген қаражаттардың игерілуі (млн.тенге); 

Соқ.аяқт. - кәсіптік оқуды аяқтаушы қатысушылардың саны (адам.) 

 

Бағдарламаның  3-ші  бағытының  «Әлеуметтік  жұмыс  орындары  негізінде  жұмысқа 

орналастыру» құраушысы бойынша тиімділігін бағалауда 2 көрсеткішті есептеуге болады: 

1)  Әлеуметтік  шарт  жасасқандардан    ӘЖО  кейін  тұрақты  жұмыс  орнына 

орналастырылғандардың  үлесін  ӘЖО  кейін  тұрақты  жұмысқа  орналастырылғандар  санының 

әлеуметтік шарт жасасқан тұлғалар санына қатыса арқылы анықтауға болады: 

           Үтұр.жұм.орн.= Жтұр.жұм./ Әш                (4) 

 

Мұнда: 

Үтұр.жұм.орн.  –  әлеуметтік  шарт  жасағандардан    ӘЖО  кейін  тұрақты  жұмыс  орнына 

орналастырылғандардың үлес салмағы, %; 

Жтұр.жұм. – ӘЖО кейін тұрақты жұмысқа орналастырылғандар (адам); 

Әш – әлеуметтік шарт жасасқан тұлғалар саны (адам). 

2)  ӘЖО  кейін  тұрақты  жұмысқа  орналастырылған  1  қатысушыға  жұмсалған  үлестік 

шығындар көрсеткішін ӘЖО бөлінген қаражаттардың игерілуінің ӘЖО кейін тұрақты жұмысқа 

орналастырылғандар саны мен өз бетінше жұмысқа орналастырылғандар санының  қосындысына 

қатынасы ретінде есептеуге болады: 

 

529 

 

         Үтұр.жұм.шығ.= Қигер./Жтұр.жұм.+ Жөз.                  (5) 

 

Мұнда: 

Үтұр.жұм.шығ.- ӘЖО кейін тұрақты жұмысқа орналастырылған 1 қатысушыға жұмсалған 

үлестік шығындар (мың теңге) 

Қигер. – ӘЖО бөлінген қаражаттардың игерілуі (млн.тенге); 

Жтұр.жұм. – ӘЖО кейін тұрақты жұмысқа орналастырылғандар (адам); 

Жөз. – өз бетінше жұмысқа орналастырылғандар (адам). 

 

Бағдарламаның  3-ші  бағытының  «Жастар  практикасы  негізінде  жұмысқа  орналастыру» 

құраушысы бойынша тиімділігін бағалауда 2 көрсеткішті есептеуге болады: 

1)  Әлеуметтік  шарт  жасасқандардан    жастар  практикасынан  кейін  тұрақты  жұмыс  орнына 

орналастырылғандардың  үлесін  ЖП  кейін  тұрақты  жұмысқа  орналастырылғандарды  әлеуметтік 

шарт жасасқан тұлғалар санына бөлу арқылы есептеуге болады: 

  

            Үтұр.жұм.орн.= Жтұр.жұм./ Әш                      (6) 

 

Мұнда: 

Үтұр.жұм.орн. – әлеуметтік шарт жасасқандардан  ЖП кейін тұрақты жұмыс орнына 

орналастырылғандардың үлес салмағы, %; 

Жтұр.жұм. – ЖП кейін тұрақты жұмысқа орналастырылғандар (адам); 

Әш – әлеуметтік шарт жасасқан тұлғалар саны (адам), 

2)  жастар  практикасынан  кейін  тұрақты  жұмысқа  орналастырылған  1  қатысушыға 

жұмсалған үлестік шығындарды ЖП бөлінген қаражаттардың игерілуі сомасын ЖП кейін тұрақты 

жұмысқа  орналастырылғандар  саны  мен  өз  бетінше  жұмысқа  орналастырылғандар  санының 

қосымдысына бөлу арқылы есептеуге болады: 

 

         Үтұр.жұм.шығ.= Қигер./Жтұр.жұм.+ Жөз.                  (7) 

Мұнда: 

Үтұр.жұм.шығ.- ЖП кейін тұрақты жұмысқа орналастырылған 1 қатысушыға жұмсалған 

үлестік шығындар (мың теңге) 

Қигер. – ЖП бөлінген қаражаттардың игерілуі (млн.тенге); 

Жтұр.жұм. – ЖП кейін тұрақты жұмысқа орналастырылғандар (адам); 

Жөз. – өз бетінше жұмысқа орналастырылғандар (адам). 

Өз  кезегінде,  бағалау  көрсеткіштерінің  осындай  жүйесі  төмендегі  сұрақтарды 

қалыптастырып, оларға жауап беруге мүмкіндік береді: 

1)

 

Бағдарламаның  аяқталуына  дейін  қатысушының  одан  шығуының  басты  себептері 

қандай? 

2)

 

Бір қатысушыны кәсіптік оқытуға мемлекеттің үлестік шығындары қандай? 

3)

 

Кәсіптік  оқыту,  әлеуметтік  жұмыс  орындары  мен  жастар  практикасы  арқылы  жұмысқа 

орналастыруға мемлекеттің үлестік шығындары қандай? 

4)

 

Шағын  несиелеуден  кейін  бір  қатысушыны  қосымша  жұмыс  орнына  орналастыруға 

қатысты мемлекеттің үлестік шығындары қандай? 

5)

 

Инфрақұрылым  жобаларында  құрылған  жұмыс  орындарына  1  қатысушыны 

орналастырудың үлестік шығындары қандай? 

Осылайша, «Жұмыспен қамтудың 2020 жол картасы» бағдарламасы бірқатар жетістіктеріне 

қарамастан,  лайықты  деңгейде  бағалауға  алынбай  отыр,  сол  себепті  бағдарлама  бағыттары 

бойынша ұсынылатын көрсеткіштер мен есептеу әдісі оның жаңа мемлекеттік менеджмент, оның 

ішінде нәтижелер бойынша бюджеттеу әдістемесіне сәйкестігін арттырады деп есептейміз. 

 

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі: 

1. Дауранов И.Н. Модернизация системы органов государственного управления экономикой 

в  условиях  устойчивого  развития  Казахстана:  автореф  ...  канд.экон.наук:  08.00.05.  –  Алматы, 

2005. – 31 с. 

 

530 

2.  Гамарник  Г.Н. Управление  экономикой Казахстана:  Методология,  подходы,  пути 

реализации: монография. - Алматы: Экономика, 2002. – 281с. 

3.  Халикова  Ш.Б.  Повышение  эффективности  государственного  управления  Республики 

Казахстан / Вестник КазНУ. - Алматы, 2012. - № 3. – С. 58-62. 

4. Жигалов Д.В., Перцов Л.В., Чалая Ю.Ю. Использование инструментов бюджетирования, 

ориентированного  на  результат,  в  практике  муниципального  управления.  -  М.:  Фонд  "Институт 

экономики города", 2009. – 21 с. 

5.  Бочарова  А.  Развитие  института  оценки  эффективности  государственного  управления. 

Мировая экономика и международные отношения. – 2013. - № 9. - C. 69-75. 

6. ҚР Министрлігінің бұйрығының 1-ші қосымшасы. ҚР денсаулық сақтау және әлеуметтік 

қорғау  «Мемлекеттік  жоспарлау  жүйесінің  құжаттарына  қосылған  әлеуметтік-еңбек  саласы 

бойынша көрсеткіштер есебінің әдістемесін бекіту туралы»: бекітілді 2013 жылы «31» қазанда, № 

532-ө-м 

 

Мусина С.Т. 

Ст. преподаватель Карагандинского государственного университета им.Е.А.Букетова 

Казахстан, Караганда 

Беймбетова Д. 

Студент 3 курса Карагандинского государственного университета им.Е.А.Букетова 

Казахстан, Караганда 

Тулюханова А. 

Студент 3 курса Карагандинского государственного университета им.Е.А.Букетова 

Казахстан, Караганда 

 

СОВРЕМЕННЫЕ ПРОБЛЕМЫ ФОРМИРОВАНИЯ ГОСУДАРСТВЕННОГО 

БЮДЖЕТА РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН 

 

Ведущую,  определяющую  роль  в  формировании  и  развитии  экономической  структуры 

любого современного общества играет государственное регулирование, осуществляемое в рамках 

избранной  властью  экономической  политики.  Одним  из  наиболее  важных  механизмов, 

позволяющих  государству  осуществлять  экономическое  и  социальное  регулирование,  является 

финансовый  механизм  –  финансовая  система  общества,  главным  звеном  которой  является 

государственный  бюджет.  Именно  посредством  финансовой  системы  государство  образует 

централизованные  и  воздействует  на  формирование  децентрализованных  фондов  денежных 

средств,  обеспечивая  возможность  выполнения  возложенных  на  государственные  органы 

функций. Основу системы государственного регулирования социально-экономических процессов 

составляют отношения по поводу перераспределения доходов. [1] 

Первым,  после  принятия  конституционного  закона  о  государственной  независимости 

Республики Казахстан, стал Закон «О бюджетной системе». Этим законом были установлены два 

уровня  (республиканский  и  местные  бюджеты)  и  основные  принципы  функционирования 

бюджетной 

системы 

суверенного 

Казахстана: 

единства 

применения 

бюджетного 

законодательства  на  всей  территории  страны,  полноты  отражения  в  бюджете  всех  доходов  и 

расходов,  реалистичности  показателей  бюджета,  транспарентности,  последовательности  в 

выполнении ранее принятых решений, эффективности и результативности исполнения бюджетов, 

приоритетности  социально-экономического  развития  страны,  ответственности  за  нарушения 

бюджетного законодательства. 

В  связи  с  глобальным  экономическим  кризисом  начала  1990-х  годов  не  наполнялась 

должным  образом  доходная  часть  бюджета.  Хронические  задержки  выплат  пенсий,  пособий, 

зарплаты бюджетникам, по другим обязательствам государства порождали огромную бюджетную 

кредиторскую  задолженность.  Дефицит  госбюджета  покрывался  в  основном  «пустыми» 

бумажными деньгами, провоцирующими галопирующую инфляцию.  

Закон  «О  бюджетной  системе  РК»  должен  был  выполнить  задачу  формирования 

программного,  целенаправленного  бюджета,  повышения  ответственности  администраторов 

бюджетных программ за конечный результат. Для этого в законе реализован принцип разделения 

бюджетных  программ  на  текущие  и  программы  развития,  включающие  государственное 

инвестирование в экономику. 

 

531 

В  Законе  был  повышен  статус  бюджетных  комиссий  на  всех  уровнях.  Они  стали 

действовать  на  постоянной  основе,  играть  главную  роль  в  разработке  и  уточнении 

республиканского и местных бюджетов. 

Актуальной  для  Казахстана  является  проблема  сбалансированности  бюджета  за  счет 

ненефтяных  поступлений.  Принцип  такой  сбалансированности  бюджета  обозначается  понятием 

«ненефтяной  дефицит  республиканского  бюджета»,  который  равен  сумме  поступлений  в 

республиканский  бюджет  без  учета  трансфертов  из  Национального  фонда  за  вычетом  расходов 

республиканского  бюджета.  Ненефтяной  дефицит  не  утверждается  и  используется  в 

аналитических  целях.  Для  снижения  зависимости  расходов  бюджета  от  нефтяных  поступлений 

размер  ненефтяного  дефицита  в  долгосрочном  периоде  должен  уменьшаться  за  счет 

целенаправленного развития несырьевого сектора экономики. 

Другая  проблема  заключается,  как  это  ни  парадоксально  звучит,  в  непрерывном  росте 

Национального фонда (на сегодняшний день около 40 млрд. долларов). С одной стороны нельзя 

превращать  Нацфонд  просто  в  накопительную  кубышку,  с  другой  –  нельзя  загонять  в  бюджет 

слишком  большие  суммы,  иначе  непомерные  бюджетные  расходы  спровоцируют 

неконтролируемые  инфляционные  процессы.  Кроме  того,  нельзя  допускать  истощения 

Национального фонда в разрез с интересами будущих поколений.[2] 

Здесь  мы  рассматриваем  параметры  республиканского  бюджета  –  доходы  и  их  виды, 

затраты  и  их  виды,  а  также  другие  параметры  бюджета  такие  как  чистое  бюджетное 

кредитование, сальдо по операциям с финансовыми активами и, конечно, дефицит бюджета. Для 

начала рассмотрим объемы государственного бюджета за 2012-2014 года на рисунке 1. 

Основные  параметры  республиканского  бюджета  демонстрируют  уверенный  рост  на 

протяжении  рассматриваемого  периода.  Так,  доходы  республиканского  бюджета  выросли  с  4,7 

трлн.тенге (2012) до 5,3 трлн.тенге (2014).  

В течение 2012 года экономика Казахстана развивалась в условиях  снижения темпов роста 

мировой  экономики.  Так  рост  ВВП  был  достигнут  на  уровне  5%,  это  на  1%  ниже 

запланированных параметров роста. Причиной недостижения плана стали сокращение внешнего 

спроса  на  продукцию  горнодобывающей  промышленности  и  металлургии,  а  также  падение 

производства  валовой  продукции  растениеводства  на  27,7%  и  снижение  добычи  нефти  до  79,2 

млн. тонн при плане 81 млн. тонн.   

 

 

Рисунок 1. Объёмы государственного бюджета, 2012-1014 гг. 

 

Снижение развития в отраслях производства товаров были компенсированы сферой услуг. 

Так,  услуги  транспорта  возросли  на  7,2%,  связи  выросли  на  9,6%.  Рост  оптовой  и  розничной 

торговли составил 14,6%.  

В  реализацию  поставленных  Главой  государства  задач  в  посланиях  народу  Казахстана 

«Построим  будущее  вместе»,  и  «Социально-экономическая  модернизация  -  главный  вектор 

развития  Казахстана»,  а  также  согласно  скорректированных  прогнозов  социально-

экономического  развития  страны  на  2012-2016  годы,  в  течение  2012  года,  были  проведены 

уточнения республиканского бюджета.   

 

532 

Таким образом, с учетом двух уточнений, план поступлений в республиканский бюджет за 

2012  год  выполнен.    Показатель  исполнения  составил  100,7%  или  4 889,2  млрд.тенге  с  ростом 

7,4%.   

Доходы  поступили  в  сумме  4 763,4  млрд.тенге  или  исполнение  составило  100,7%,  в  том 

числе налоговых поступлений  - 2 975,6 млрд.тенге или 100,8%, неналоговых – 249,9 млрд.тенге 

или  103,6%,  поступлений  от  продажи  основного  капитала  –  17,3  млрд.тенге  или  87,7%  и 

трансфертов поступило 1 520,7 млрд.тенге, или 100,2%. 

Перевыполнение доходной части (33,5 млрд. тенге) получено в основном за счет налоговых 

поступлений на 23,9 млрд. тенге. 

Данное  перевыполнение  плана  сложилось  в  основном  по  НДС,  по  налогу  на 

международную торговлю и операции, по поступлению за использование природных ресурсов, по 

акцизу на импорт на сумму 63,9 млрд. тенге.  

Расходы республиканского бюджета на 2012 год составили 5 795,7 млрд.тенге или 99,3% к 

плану.  По  сравнению  с  2011  годом  рост  расходов  республиканского  бюджета  составил  668,4 

млрд.тенге. Неиспользованными остались 41,6 млрд.тенге. 

При  этом,  в  соответствии  с  Бюджетным  кодексом  (в  случае  неполного  распределения 

расходов,  предусмотренных  в  бюджете  по  распределяемым  бюджетным  программам, 

направленным  на  использование  резерва,  нераспределенная  сумма  не  является  неисполнением 

бюджета) бюджет не исполнен на 24,2 млрд.тенге и его доля в общей сумме расходов составила 

0,4 %, что на 0,3 процентных пункта меньше по сравнению с 2011 годом. 

Из  оставшихся  неосвоенных  24,2  млрд.тенге  11,1  млрд.тенге  используются  в  2013  году, 

согласно 

бюджетному 

законодательству, 

на 

финансирование 

неоплаченной 

части 

зарегистрированных  обязательств  2012  года  по  продолжающимся  бюджетным  программам 

развития и текущим бюджетным программам, со сроком реализации более одного года.  

В  2013  году  наблюдалось  поступательное  развитие  экономики  страны.  Основные 

прогнозные показатели экономики достигнуты.  

Бюджет сформирован согласно данным поручениям Главы государства в Послании народу 

Казахстана  «Социально-экономическая  модернизация  –  главный  вектор  развития  Казахстана»  и 

«Стратегия  Казахстан  –  2050»  и  соответствовал  прогнозам  макроэкономических  показателей  на 

2013-2017 годы. 

В  течение  года  республиканский  бюджет  дважды  уточнялся.  Уточнения  связаны  с 

разграничением  полномочий  между  уровнями  государственного  управления  и  реализацией 

инфраструктурных проектов за счет целевого трансферта из Национального фонда.   

Таким  образом,  с  учетом  двух  уточнений,  план  поступлений  в  республиканский  бюджет 

исполнен  на  100,6%  или  5  272,4  млрд.тенге.  Фактические  поступления  выросли  на  7,8%  в 

сравнении с 2012 годом (4 889,2 млрд. тенге).   

Доходы в бюджет поступили в сумме 5 179,5 млрд. тенге или 100,5%. 

По всем категориям поступлений план выполнен. По налоговым поступлениям обеспечено 

3 510  млрд.тенге  или  100%;  по  неналоговым  поступлениям  –  100,7  млрд.тенге  или  113,3%;  по 

поступлениям  от  продажи  основного  капитала  –  9,0  млрд.тенге  или  116,5%;  трансфертов 

поступило 1 559,2 млрд.тенге, или 101,0%. 

За  пять  последних  лет  среднее  исполнение  бюджета  по  доходам  составило  101,9%. 

Перевыполнение плана (26,8 млрд. тенге) получено в основном за счет поступления трансфертов 

на  14,8  млрд.тенге  (возврат  МИО,  неиспользованных  в  2012  году  целевых  трансфертов  и 

использованных  не  по  целевому  назначению  трансфертов)  и  неналоговых  поступлений  на  11,8 

млрд. тенге (по доходам от государственной собственности 6,5 млрд.тенге и по штрафам, пеням, 

санкциям  взысканиям,  налагаемым  государственными  учреждениями  –  6  млрд.тенге), 

поступлений  от  продажи  основного  капитала  на  1,2  млрд.  тенге  (в  связи  с  поступлениями  от 

продажи  имущества  на  балансе  госучреждений,  находящихся  за  рубежом,  подведомственных 

МИД). 

В  целом,  если  рассматривать  поступление  доходов  в  разрезе  категорий,  то  основная  доля 

67,8%  приходится  на  налоговые  поступления.  Нефтяные  поступления  в  виде    экспортной 

пошлины  и  трансферта  из  Нацфонда  составили  38,4%  в  структуре  доходов.  Исходя  из 

размерности  предприятий  300  крупнейших  налогоплательщиков  в  доходах  республиканского 

бюджета занимают 40%. 

 

533 

Среди  налогов  наиболее  крупным  и  в  тоже  время  чувствительным  к  росту  экономики 

является  КПН.  Если  по  КПН  в  целом  наблюдается  замедление,  то  часть  КПН,  поступающая  от 

несырьевой экономики, выросла на 13,6%. 

Рассмотрим расходы республиканского бюджета на 2013 год. 

Они  составили  5  990,5  млрд.тенге  (без  учета  погашение  займов)  или  99,3%  к  плану.  По 

сравнению с 2012 годом их рост составил 194,8 млрд.тенге. 

В структуре расходов основную долю занимает соцсфера (2 336,4 млрд. тенге или 36,0%) из 

которых 1 239,9 млрд. тенге пенсии и пособия.  

Местным  бюджетам  в  виде  целевых  трансфертов  (1061,7  млрд.тенге)  и  субвенций  (865,8 

млрд.тенге)  направлено 1 927,5 млрд.тенге (32,1% от общего объема расходов).  

Почти четверть расходов была реализована через государственные закупки или почти на 1,4 

трлн.тенге. Неиспользованными остались 42,9 млрд.тенге (без учета погашения займов), или 0,7% 

от общего объема произведенных расходов.  

Процент  неисполнения  сложился  лучше,  чем  в  среднем  за  предшествующий  5-летний 

период. Наблюдается улучшение результативности бюджетных программ, в среднем за три года, 

более 90% показателей прямых результатов бюджетных программ выполняются.  

Без  учета  нераспределенной  части  резерва  Правительства,  которая  по  бюджетному 

законодательству  не  является  неисполнением,  из  указанных  42,9  миллиардов  сумма  неосвоения 

составляет  25,9  млрд.тенге  или  0,4  %  расходов  бюджета.  Из  неосвоенных  25,9  млрд.тенге  16,3 

млрд.тенге доиспользуются в текущем году, как продолжающиеся программы.  

Анализ причин неосвоения показывает, что практически у каждого администратора имели 

место правоотношения с поставщиками, связанные с невыполнением договорных обязательств, не 

предоставлением актов выполненных работ, и вытекающими судебными разбирательствами. 

В свою очередь, в реестр недобросовестных участников включено 6412 поставщиков. 

Дефицит республиканского бюджета составил 718,0 млрд.тенге, или 2,1% к ВВП при плане 

2,3%  к  ВВП.  Финансирование  дефицита  республиканского  бюджета  осуществлялось  за  счет 

внутреннего  финансирования  в  сумме  714,0  млрд.тенге  и  внешнего  финансирования  –  63,0 

млрд.тенге.  

Несмотря на все внешние тенденции происходящие в 2014 году бюджет был сбалансирован. 

Его поступления составили 6,0 трлн.тенге, расходы – 7,1 трлн.тенге и финансирование дефицита 

– 1 081 млрд.тенге. 

О сильных сторонах исполнения бюджета 

Первое – недопущение падения доходов.  

В первую очередь на чём отражается замедление роста экономики,  - это налоги.  Поэтому 

сохранение темпов поступлений явилась основной и трудной задачей.  

Несмотря  на  то,  что  рост  экономики  во  втором  полугодии  существенно  замедлился, 

налоговые поступления в этом же периоде выросли к первому полугодию на 310 млрд.тенге, а в 

сравнении с аналогичным периодом предыдущего года – на 121 млрд.тенге. 

Третье – низкие бюджетные остатки.  

Кассовые  остатки  складываются,  как  перевыполнение  доходов  плюс  недоиспользование 

расходов. Соответственно, большие избытки показывают, что потенциал бюджета реализован не 

полностью.  

Если  в  предыдущие  годы  остатки  исчислялись  десятками  миллиардов  (в  2013  году, 

например,  остатки  были  79  млрд.тенге),  то  по  итогам  2014  года  они  составили  лишь  2,9 

млрд.тенге.  То  есть  перевыполнения  доходов  не  было,  а  расходы  освоены  с  максимальным 

процентом.  Финансовые  ресурсы  использованы  более  рационально.  Практически  всё  что 

поступило – было освоено.  

Во-вторых,  доходы  республиканского  бюджета  не  исполнены  ни  по  отношению  к 

уточненному бюджету (97,9%), ни к скорректированному (99,3%).  

Основным  фактором  явились  негативные  внешние  тенденции,  повлиявшие  на 

неопределённость доходов в конце года. Тем не менее, налогов собрано больше, чем в 2013 году, 

а процент неисполнения относительно не высокий. В текущем году будут продолжены меры по 

сохранению налоговой дисциплины и расширению доходной базы.   

Более подробно об исполнении доходов и расходов  бюджета. 

В  истекшем  году  в  бюджет  поступило  5 989  млрд.тенге  (без  сумм  внешних  займов),  или 

99,4% к скорректированному плану или 98,1% к уточненному плану. Доходы поступили в сумме 

 

534 

5 908,8  млрд.тенге  или  99,3%  к  скорректированному  бюджету  или  97,9 %  к  уточненному 

бюджету. 

Расходы  республиканского  бюджета  на  2014  год  составили  7 070  млрд.тенге  (без  учета 

погашения займов) или 99,4% к плану.  

По  причинам,  уже  отмеченным  выше,  уточненный  и  скорректированный  бюджет    по 

корпоративному подоходному налогу не исполнен на 41,5 млрд.тенге,  НДС не исполнен  на 56,6 

млрд.тенге к уточненному бюджету и на 36,2 млрд.тенге скорректированному бюджету. 

Акцизы  и  поступления  за  использование  природных  ресурсов  не  исполнены  на  38,7 

млрд.тенге  и  15,5  млрд.тенге      к    уточенному  бюджету,  но  к  скорректированному  бюджету  

исполнены  на  6,6  млрд.тенге  и  3,2  млрд.тенге  соответственно    больше.  Экспортно-таможенная  

пошлина выполнена на 2,9 млрд.тенге больше к скорректированному бюджету и к уточненному 

бюджету на 6,6 млрд.тенге. 

Неиспользованными  остались  39,9  млрд.тенге,  за  вычетом  нераспределенной  суммы 

резерва Правительства Республики Казахстан (7,9 млрд.тенге), сумма неосвоения составила 32,0 

млрд.тенге,  или  0,5%  от  общего  объема  произведенных  расходов.  Из  них  17,6  млрд.тенге  было 

приостановлено к финансированию (МИР – 10, МНЭ – 3, МЗСР – 3 млрд.тенге).  

Такое неисполнение не зависело от администраторов. 4,6 млрд.тенге не освоены по причине 

несвоевременного проведения процедур государственных закупок и бюджетных процедур. 

Из неосвоенных 32,0 млрд.тенге 1,2 млрд.тенге доиспользуются в текущем 2015 году, как 

продолжающиеся программы.  

Таким образом, состояние государственного бюджета оказывает существенное влияние на 

развитие экономики страны. 

 

жүктеу/скачать 8,24 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: