Қ 25 Еуразияшылдық: теория және практика. Оқу қҧралы

81 
 
3.
 
Іңкҽрбаев Е. Еуразия идеясының бастаулары // Саясат, 1998, қараша. –
89-94 бб. 
4.
 
Тулегенов  Е.  М.  Еуразиялық  Одақ  идеясының  Қазақстанда  жүзеге 
асырылуы.  Тарих  ғылымдарының  кандид.  атағын  алу  үшін 
дайындалған диссертацияның авторефераты.- Алматы, 2010.-25 б. 
 
 
Тақырып бойынша сұрақтар: 
Ӛнімді деңгей: 
 
1.
 
Қазіргі  кезде  еуразиялық  ықпалдасу  мақсатында  құрылған  қандай 
интеграциялық ұйымдарды білесіз? 
2.
 
Қазақстан Республикасымен еуразиялық ықпалдасуға қатысты қандай іс-
шаралар атқарылуда? 
3.
 
Еуразиялық  идеясының  поскеңестік  мемлекеттерде  дамуы  туралы  не 
білесіз? 
4.
 
Қазіргі  еуразияшылдық  идеясының  интеграциялық  даму  бағытының 
маңызы қандай? 
5.
 
Еуразиялық  қауіпсіздік  мҽселесі  бойынша  жүзеге  асырылып  жатқан 
қандай жобалар бар? 
 
 
Семинар тақырыбы: «Посткеңестік кеңістіктегі еуразиялық даму 
векторы және интеграциялық ҥдерістер» 
 
      Мақсаты:  ТМД  елдерінің  саяси-экономикалық  ҿзара  ынтымақтасу 
үдерісіндегі еуразияшылдық идеяның орнын жҽне маңызын айқындау.
 
 
Сабақ нысаны: пресс-конференция. 
 
 
Талқылауға ұсынылатын сұрақтар: 
 
1.
 
Посткеңестік кеңістіктегі ықпалдасу үрдісінің ерекшеліктері. 
2.
 
ЕурАзЭҚ: мҽселелері мен болашағы. 
3.
 
Ҽлемдік жаһандану үрдісіндегі еуразиялық ықпалдасудың рҿлі.  
 
Білім алушының ӛздік жұмыс тапсырмалары: 
 
1.
 
«Еуразиялық ықпалдасу: қазіргі даму үрдісі жҽне жаһандану»  
тақырыбында баяндама ҽзірлеу. 
2.
 
«Еуразия кеңістігіндегі интеграциялық ұйымдар» кестесін құру. 
 
 

82 
 
 
 
Әдебиеттер тізімі: 
 
5.
 
Назарбаев Н. А. Проект Евразийского союза: проблемы и перспективы 
интеграции // Евразийский университет и мир Евразии.- Астана, 2006. 
6.
 
Назарбаев  Н.А.  Евразийский  экономический  союз:  теория  или 
реальность // Известия.-2009.-19 марта. 
7.
 
Абуталипов  С.  Еуразия  кеңістігіндегі  интеграциялық  процестердің 
бүгінгі бағыты мен бағдары // Ақиқат, №2, 2004.- 29-31бб. 
8.
 
Евразийство  в  ХХІ  веке:  проблемы  и  преспективы  /  Под  ред.  А.Н. 
Нысанбаева.- Алматы, 2009.- 334 с. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

83 
 
 
 
АРАЛЫҚ БАҚЫЛАУҒА АРНАЛҒАН ТАПСЫРМАЛАР 
 
№1 аралық бақылауға арналған коллоквиум  
тақырыптары:
 
 
 
ХХ ғ. басындағы еуразияшылдық идеясы: қайнар кӛздері, 
 қалыптасуы және даму кезеңдері 
 
1.
 
Еуразияшылдық жағрапиялық, тарихи жҽне саяси түсінік ретінде. 
2.
 
Алаш идеологиясы еуразияшылдық контексінде. 
3.
 
Классикалық еуразияшыл ғалымдарының шығармашылық қызметі. 
 
Әдебиеттер тізімі: 
 
1.
 
Нысанбаев Ҽ. Еуразия философиясы // Егемен Қазақстан, 2003,  22 
сҽуір. 
2.
 
Мүтҽліпов  Ж.  «Еуразиялық  ҿркениет»  идеясының  мҽдени 
кеңістіктегі дҽстүрі // Саясат, 2003, №10. 
3.
 
Оразбаева  А.И.  Цивилизация  кочевников  евразийских  степей.- 
Алматы: «Дайк-Пресс», 2005.- 310 с. 
4.
 
Оразбаева  А.И.  Евразийство  в  контексте  теории  цивилизации  // 
Евразийское сообщество, 2004, №1.- С.155-161. 
5.
 
Данилевский Н.Я. Горе победителям.- Москва, 1998. 
6.
 
Савицкий  П.И.  О  задачах  кочевниковедения:  (почему  скифы  и 
гунны  должны  быть  интересны  для  русского:).  -  Прага:  Евраз. 
Книгоиздательство, 1928. 
7.
 
Вернадский  Г.В.  Монголы  и  Русь.-  Тверь-Москва  :  Леан,  Аграф, 
1997. 
8.
 
Саудабекова  Э.  Орыс  Евразиядағы  социомҽдени  тұлға  ретінде  // 
Ақиқат, 1997, №3.- Б.37. 
9.
 
Козыбаев М. История и современность.-Алма-Ата: Ғылым, 1991. 
10.
 
Нұрпейісов К. Алаш һҽм Алашорда.-Алматы: Ататек, 1995. 
11.
 
Қойгелдиев М. Алаш қозғалысы.-Алматы: Санат, 1995. 
12.
 
Ҽбжанов  Х.,  Ҽлпейісов  Ҽ.  Қазақ  интеллигенциясы  мен  мҽдениеті 
туралы.-Алматы:  Респ.  мҽдениет  қызметкерлерінің  мамандығын 
арттыру институты, 1992. 
13.
 
Қойгелдиев  М.,  Омарбеков  Т.  Тарих  тағылымы  не  дейді?-Алматы: 
Ана тілі, 1993. 
14.
 
Аманжолова  Д.  Партия  Алаш:  история  и  историография.  Уч. 
пособие.-  Семипалатинск:  Семипалатинский  пединститут  им. 
Шакарима, 1993. 

84 
 
15.
 
Аманжолова Д. Казахский автономизм и Россия. История движения 
Алаш. - Москва: Россия молодая, 1994. 
 
 
№2 аралық бақылауға арналған тапсырма: 
 
«Л.Н. Гумилев еңбектеріндегі Ұлы Дала мҽселесі» немесе «Л. Гумилевтің 
теориялық 
тұжырымдамалық 
идеяларының 
ерекшеліктері» 
атты 
тақырыптардың біреуіне эссе жазу. 
 
 
Әдебиеттер тізімі: 
 
1.
 
Евразийство  и  Казахстан.  Труды  Евразийского  научного  форума: 
«Гумилевские чтения». – Астана: Изд-во ЕНУ, 2003. 
2.
 
Мұратова  Г.Ҽ.  Дана  Абай-  пассионар  тұлға  (Л.Н.  Гумилевтің 
ғылыми  ұстанымы  мен  қағидаттары  негізінде  байыптау)  //  Л.Н. 
Гумилев атындағы ЕҰУ Хабаршысы, 2009, № 2.- 32-37 бб. 
3.
 
Гумилев Л.Н.   Древняя Русь и Великая степь.- Москва, 1989. 
4.
 
Гумилев Л.Н. Этногенез и биосфера Земли.- Ленинград, 1989. 
5.
 
Гумилев Л.Н. От Руси к России.- Москва,1992. 
6.
 
Гумилев Л.Н. Конец и вновь начало.- Москва,1992. 
7.
 
Гумилев  Л.Н.  Қиял  патшалығын  іздеу:  «Пірҽдар  Иоанның  
мемлекеті»  туралы  аңыз  /Ауд.  Ҽ.  Жұмабаев,  П.  Бейсенов/  -               
Алматы: «Балауса»,  1991. - 448 б. 
8.
 
Гумилев  Л.Н.  Кҿне  түріктер  (Орыс  тілінен  ауд.  Ҽ.  Жұмабаев,                  
П. Бейсенов).- Алматы: «Білім», 1994. - 480 б. 
9.
 
Гумилев  Л.Н.  Хұндар.  (Орыс  тілінен  ауд.  Ҽ.  Жұмабаев,                    
П. Бейсенов).- Алматы: «Қазақстан», 1998.- 528 б. 
10.
 
Гумилев  Л.Н. Ритмы Евразии,- Москва, 2007. 
11.
 
Гумилев Л.Н. Древние тюрки.- Москва, 1967. 
12.
 
Гумилев Л.Н. Хунны в Китае.- Москва,1974. 
13.
 
Коркмазов А. Ю. Идея пассионарности в творческой деятельности 
Л.Н. Гумилева //  Сборник научных трудов. Серия «Гуманитарные 
науки», вып. №10, СевКавГТУ.- Ставрополь, 2003.- С.1-10. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

85 
 
 
 
 
 
ҚОРЫТЫНДЫ 
 
Қазіргі жаһандану жағдайында еуразиялық мемлекеттер арасында жүзеге 
асырылып  жатқан  экономикалық,  саяси,  мҽдени  ықпалдасу  үдерісі  келешекте 
тұтас  континентальдік  қауіпсіздікті  қамтамасыз  етуде  негізгі  рҿл  атқаратыны 
айқын.  
Еуразия  кеңістігіндегі  елдер  бір-бірімен  этникалық,  тілдік,  мҽдени, 
тарихи жағынан тығыз байланысты. Алайда,   жағрапиялық    кеңістік  ретінде 
табиғаты  алуан  түрлі  болып  келетін  Еуразияны  мекендейтін  халықтардың 
арасында тарихи-мҽдени  тығыз байланысқа қармастан, олардың этногенезі мен 
тілдік ерекшеліктерінде айтарлықтай ҿзгешеліктер бар. 
Алаш зиялылары ұлттық автономия құру, қазақ халқын білім мен ғылым 
жолы  арқылы  ҿркениетті  елдер  қатарына  қосуды  мақсат  етті.  Ҽрі,  Алаш 
идеологиясының басты ұстанымы- ұлттық идея болды.  
Еуразияшылдық  еуроцентризмді  жоққа  шығарушы,  «еуропалық»  жҽне 
«азиялық»  элементтерді  жинақтайтын  жаңа  ҽлем  жҿніндегі  түсінік  ретінде 
қалыптасты.  
Лев Николаевич Гумилевтің шығармашылық мұрасы саяси, халықаралық 
мҽндегі  кҿкейкесті  мҽселе,  себебі  ол  -  жаһандану  мен  аймақтық  ықпалдасу 
негізіндегі мемлекетаралық жҽне этносаралық қарым-қатынас тұжырымдамасы 
ретінде еуразияшылдықтың ғылыми-тарихи негіздемесі болып табылады. 
Сонымен,  жаңа,  қазақстандық  Еуразия  идеясы  4  тұғырлы  ерекшелігімен 
сипатталады. Ол, біріншіден,  уақыт тұрғысынан алғанда  қысқа кезеңге емес, 
адамзат аяқ басқан жаһандану дҽуірінің үрдісіне сай келеді. Екіншіден, кеңістік 
жағынан  қарастырғанда  Еуропа,  Азия,  Солтүстік  Африканы(  кең  мағынада  ) 
қамти  алатын  үдерістік  құбылыс.Шынында  да  бұл  еуразиялық  идея 
континенталдық  мазмұнға  ие.Оған  барлығына  да  орын  бар.Үшіншіден, 
мазмұны жағынан бұл доктрина  ұлттық, аймақтық жҽне жаһанданудың ҿзекті 
мҽселелерін  кешенді  тұрғыда  қамтиды.  Тҿртіншіден,  бұған  дейіңгі  теориялар 
мен  тұжырымдардың  ұтымды  жҽне  прогресшіл  жақтарын  ҿз  бойына  сіңірген 
жҽне  оларды  қазіргі  жаһандану  дҽуіріне  сай  байытып,  іс  жүзіне  асатындай 
жасампаз идея дҽрежесіне кҿтерді.  
Қысқаша  айтқанда,  еуразиялық  идея  -  Н.  Назарбаевтың  ҿз    заманының 
озық  қайраткері  ретінде  адамзаттың  қазіргісі  мен  болашағын  біліктілікпен 
саралап,  келешегін  кҿрегендікпен  болжауы  арқасында  ҿзінің  ренессанстық  
дҽуірін бастан кешіріп отыр
1
. 
                                                 
1
 Қамзабекұлы Д. ЕҚҰУ жҽне Еуразиялық мұрат  // Астана ақшамы, 2010, қараша. 
 

86 
 
Қорыта 
айтқанда, 
Қазақстан 
Республикасының 
Президенті                            
Н.Ҽ.  Назарбаевтың  еуразиялық  доктринасы  алдымен  ұлттық,  одан  аймақтық, 
содан соң бүкіл ҽлемдік деңгейлі ықпалдасуды кҿздейтін болашақ стратегиясы.  
 
 
 
 
Пайдаланған әдебиеттер тізімі 
 
 
 
        
1.
 
Бердяев  Н.А.  Утопический  этатизм  Евразийцев:  Евразийство.  Опыт 
систематического изложения // Путь.- № 8 .-1927.  
2.
 
Бердяев Н.А. Восток и Запад // Путь.- № 23.-1930.  
3.
 
Вернадский  Г.В.  Монгольское  иго  в  русской  истории  //  Евразийский 
временник, 1927. 
4.
 
Вернадский Г.В. Начертание русской истории.- Прага, 1927.  
5.
 
Вернадский  Г.В.  Опыт  истории  Евразии  с  половины  VI  века  до 
настоящего времени.- Берлин, 1934. 
6.
 
Гумилев  Л.Н.  Кҿне  түріктер  (Орыс  тілінен  ауд.  Ҽ.Жұмабаев,                    
П. Бейсенов).- Алматы: «Білім», 1994. - 480 б. 
7.
 
Гумилев  Л.Н.  Хұндар.  (Орыс  тілінен  ауд.  Ҽ.  Жұмабаев,  П.  Бейсенов).- 
Алматы: «Қазақстан», 1998.-528 б.  
8.
 
Гумилев Л.Н. Древняя Русь и Великая степь.- Москва, 1989. - 764 с. 
9.
 
Гумилев  Л.,  Панченко  А.  Чтобы  свеча  не  погасла.  –  Ленинград: 
«Диалог», 1990.-128 с. 
10.
 
Гумилев  Л.Н.  Этнология и ее применение // География и современность. 
Межвузовский сб.- Ленинград, 1990, Вып. 5.- С.54-64. 
11.
 
Гумилев Л.Н.  Заметки последнего евразийца // Наше наследие, Москва, 
1991, №13.- С.19-26. 
12.
 
Гумилев  Л.Н.  Меня  называют  евразийцем...  //  Наш  современник,  1991, 
№1. - С.132-141. 
13.
 
Гумилев Л.Н. Ритмы Евразии: эпохи и цивилизации.- Москва, 1993. - 576 
с. 
14.
 
Гумилев Л.Н. Хунну. Степная трилогия.- СПб., 1993. - 224 с. 
15.
 
Гумилев  Л.Н.  Этносфера:  история  людей  и  история  природы.-  Москва, 
1993. - 544 с. 
16.
 
Гумилев Л.Н. Черная легенда: Друзья и недруги Великой степи.- Москва, 
1994. - 624 с. 
17.
 
Гумилев  Л.Н.  Правда  против  мифа:  из  бесед  и  выступлений  //  Нива, 
1995, №14. - С.68-71. 
18.
 
Гумилев Л.Н. Конец и вновь начало.- Москва, 1997. - 544 с. 
19.
 
Гумилев Л.Н. Поиски вымышленного царства.- Москва, 1997. - 480 с. 
20.
 
Гумилев  Л.  Н.  Қиял  патшалығын  іздеу:  «Пірҽдар  Иоанның  мемлекеті» 
туралы аңыз / Ауд. Ҽ. Жұмабаев, П. Бейсенов/ - Алматы: «Балауса», 1991. 
- 448 б. 
21.
 
Гумилев Л.Н. История народа хунну. В 2-х книгах. Кн. 2.- Москва, 1998. - 

87 
 
496 с. 
22.
 
Гумилев Л.Н. Тысячелетие вокруг Каспия.- Москва, 1998. - 592 с. 
23.
 
Гумилев Л.Н. Открытие Хазарии.- Москва, 2001. - 416 с. 
24.
 
Гумилев Л.Н.  От Руси до России: Очерки этнической истории.- Москва, 
2001. - 320 с. 
25.Гумилев Л.Н. Этногенез и биосфера Земли.- Москва, 2001. - 560 с. 
26.
 
Савицкий П.Н. В борьбе за евразийство // Тридцатые годы: Утверждение 
евразийцев. Б.м.,- Париж. 1931. Кн. 7.  
27.
 
Савицкий  П.Н.  Евразийство  //  Основы  евразийства.-  Москва,  2002.-  С. 
280. 
28.
 
Савицкий П.Н. Географические и геополитические основы евразийства // 
Основы евразийства.- Москва, 2002.- С.298-299. 
29.
 
Савицкий П.Н. Степи и оседлость // На путях: Утверждение евразийства.- 
Москва, Берлин. 1922.- С.315-316. 
30.
 
Трубецкой Н.С. Наследие Чингисхана  // Европа и человечество.- Москва, 
2000.- С.88-90. 
31.
 
Трубецкой Н.С. Европа и человечество.- София, 1920.  
32.
 
Трубецкой Н.С. Об истинном и ложном национализме  //Исход к Востоку: 
Предчувствия  и  свершения:  Утверждение  евразийцев.-  София, 1921.  Кн. 
2.  
33.
 
Трубецкой  Н.С.  О  туранском  элементе  в  русской  культуре  //  На  путях: 
Утверждение евразийцев.- Берлин, 1922. Кн. 2.  
34.
 
Хара-Даван  Э.  Чингисхан  как  полководец  и  его  наследие:  Культурно-
исторический очерк Монгольской империи XII-XIV века.- Белград, 1929.  
35.
 
Назарбаев Н.А. Евразийское пространство: интеграционный потенциал // 
Евразийский  союз:  идеи,  практика,  перспективы:  1994-1997.-  Москва, 
1997. 
36.
 
Евразийство  в  экономической  и  этнополитической  истории  Казахстана. 
Учебное пособие  / Под общ. ред. Берденовой К.А./ -Алматы: Экономика, 
1997.- 244 с. 
37.
 
Проблемы 
евразийства. 
- 
Астана: 
издательство 
Евразийского 
университета. 1998.- 225 с. 
38.
 
Гумилева Н. Лев Николаевич Гумилев и идеи евразийства // Евразийский 
университет  и  евразийское  сообщество:  взгляд  на  начало  XI  века.- 
Астана, 2002.- С.152-159. 
39.Фроловская Т. Евразийский Лев // Казахстанская правда. 2003. 8 марта. 
40.
 
Жарников  А.Е.      Теория  этногенеза  Льва  Николаевича  Гумилева  (опыт 
системного изложения).- Москва, 2002.- 128 с. 
41.
 
Назарбаев Н.Ҽ. Тарих толқынында.- Алматы: «Атамұра», 2003.- 288 б. 
42.
 
Назарбаев Н.Ҽ. Ғасырлар тоғысында.- Алматы: «Атамұра», 2003.-272 б. 
43.Назарбаев Н.Ҽ. Сындарлы он жыл.- Алматы, 2003. 
44.Ермекбаев  Ж.А.  Теория  этногенеза  и  евразийские  идеи  Л.Н.  Гумилева  в 
преподавании исторических дисциплин. Учебное пособие. - Астана: ЕНУ 
им. Л.Н. Гумилева, 2003.- 90 с. 

88 
 
45.
 
Нысанбаев Ҽ. Еуразия философиясы // Егемен Қазақстан, 2003, 22 сҽуір. 
46.
 
Омарова  Н.А.  Концепция  евразийства  в  контексте  цивилизацинного 
развития  Казахстана.  Автореф.  на  соискание  ученой  степени  кандидата 
философ. наук.- Алматы, 2005. -24 с. 
47.
 
Дугин А. Нұрсұлтан Назарбаевтың еуразиялық миссиясы.- Астана. 2005. - 
256 б.  
48.Евразийский  университет  и  мир  Евразии.  Выступления  глав  государств, 
министров,  руководителей  госудаственных  органов,  общественных 
деятелей  РК  и  зарубежных  стран  в  Евразийском  национальном 
университете имени Л.Н. Гумилева.- Астана, 2006. 
49.
 
Назарбаев  Н.А.  Проект  Евразийского  союза:  проблемы  и  перспективы 
интеграции // Евразийский университет и мир Евразии.- Астана, 2006. 
50.
 
Назарбаев Н.Ҽ. Қазақстандық жол.- Алматы, 2007. 
51.
 
Учение  Льва  Гумилева  и  современные  народы  Евразии  //  ҮІ 
Международный Евразийский научный форум, 2007.- Астана. 
52.
 
Вклад  кочевников  в  развитие  мировой  цивилизации:  Сб.  материалов 
Междунар. науч. конф.- Алматы, 2007.- 268 с. 
53.
 
Сагнаев  Д.Е.  Евразийская  политика  Турецкой  Республики  в  контексте 
национальных интересов Республики Казахстан. Автореферат диссер. на 
соискание ученой степени кандидата полит. наук.- Алматы, 2008. - 25 с. 
54.
 
Евразийство  в  ХХІ  веке:  проблемы  и  преспективы  /  Под  ред. 
А.Н.Нысанбаева/.- Алматы, 2009.- 334 с. 
55.
 
Селиверстов  С.В.  Казахстан,  Россия,  Турция: по  страницам  евразийских 
идей XIX - XXI веков. - Алматы: "Баспалар үйi", 2009.- 328 с.    
56.
 
Ауанасова К.М. Перспективы и развитие идеи евразийства в современной 
истории  Казахстана.  Автореферат  диссер.  на  соискание  ученой  степени 
доктора историч. наук.- Алматы, 2010. - 40 с. 
57.
 
Тулегенов  Е.  М.  Еуразиялық  одақ  идеясының  Қазақстанда  жүзеге 
асырылуы.  Тарих  ғылымдарының  кандид.  атағын  алу  үшін  дайындалған 
диссертацияның авторефераты.- Алматы, 2010.-25 б. 
58.
 
Томпиев К.К. О тюркских племенах и народах Азии и Европы.- Алматы: 
«ҚазАқпарат», 2010.-403 с. 
59.Евразийская 
идея  Н.А.  Назарбаева  и  тюркское  пространство. 
/Коллективная  монография  под  общ.  ред.  Ибраева  Ш./.  -  Астана: 
«Сарыарқа», 2011.-404 с. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

89 
 
 
 
 
 
ГЛОССАРИЙ 
 
Адаптация  -  мінез-құлықтың  жаңа  стериотиптерін  туындату  жолымен 
жүзеге асатын этностың ландшафқа икемделуі. 
Дала  ӛркениеті  -  түркі  тектес халықтардың,  соның  ішінде  қазақтардың 
материалдык  жҽне  рухани  құндылықтарының  даму  сатысы;  этномҽдени 
жүйенің қалыптасуындағы табиғи-тарихи тұрпат.  
Еуропоцентризм-  мҽдени  аяда  басқа  халықтар  мен  ҿркениеттерден 
еуропалық халықтар мен батысеуропалық ҿркениеттің үстемдігін жҽне еуропа 
халықтарының  ҽлем  тарихындағы  рҿлін  жақтайтын  ғылыми  үдеріс  немесе 
саяси идеология. 
Еуропалық  одақ  (Еуроодақ,  ЕО)  -  Еуропаның  Еуропалық  Одақ  туралы 
келiсiм  шартына  қол  қойған  27  мемлекетің  экономикалық  жҽне  саяси 
бірлестігі. 
ЕО – халықаралық саяси жҽне экономикалық бірлестік. Жалпы саны 373 
млн адамнан асатын халқы бар Еуропа территориясында орналасқан Германия, 
Франция,  Италия,  Бельгия,  Нидерланд,  Люксембург,  Ұлыбритания,  Дания, 
Ирландия, Грекия, Испания, Португалия, Австрия, Финляндия, Швеция сияқты 
елдердің  (1993)  қатысуымен  құрылған.  Кейіннен  бұл  Одаққа  –  Польша, 
Венгрия, Чехия, Словакия, Словения, Хорватия, Эстония, Латвия, Литва елдері 
мүше  болды.  Еуропалық  одақ  аясындағы  интеграциялық  ынтымақтастықтың 
басты 
мақсаттары 
Бірегей 
еуропалық 
актіде 
(1987), 
Маастрихт 
келісімшартында  (1992)  жҽне  Амстердам  келісімінде  (1997)  кҿрсетіліп 
айқындалған.  
Еуропалық  одақтың  жалпы  органдары  қатарына  Еуропалық  комиссия, 
Еуропалық парламент, Еуропалық Одақтың Кеңесі, Еуропалық сот, Аудиторлар 
палатасы, т.б. жатады.  
Идеология – ілім, қоғамдық сана (гр. идса – ой, пікір, идея + логос – сӛз). 
Идеолог  –  таптың  немесе  қоғамдық  топтастықтың  ойын  білдіруші,  идеялық 
мүддесін қорғаушы деген түсінік.  
Алғаш  рет  «идеология»  деген  терминді  француз  философы  жҽне 
экономисі  Де  Гресси  (1754-1836)  қолданды.  Ол  «Идеологияның  элементтері» 
деген тҿрт томдық еңбек жазған.  
Комплиментарлық  -  «ҿзінікі»  «ҿзгенікі»  дегенді  айқындаушы  санадан 
тыс адамдар қауымдастығының ҿзара үйлесімі. 
Оңтүстік-шығыс  Азия  елдерінің  ассоциациясы,  Assocіatіon  of  South 
East  Natіons,  ASEAN  (АСЕАН)  –  халықаралық  ұйым.  1967  жылы  8  тамызда 
Индонезия, Малайзия, Сингапур, Тайланд, Филиппиндер мемлекеттері құрған. 
Кейін  ұйымның  құрамына  Бруней  (1984),  Вьетнам  (1995),  Лаос  жҽне  Мьянма 
(1997), Камбоджа (1999) кірді.  

90 
 
Ұйым  мақсаты  —  экономикалық  ҿсуді,  ҽлеуметтік,  мҽдени  дамуды 
жаңғырту, аймақта бейбітшілікті қамтамасыз ету. 
Ориенталистика  -     (лат.  orientalis  –  шығыстық)–  Шығыс  елдерінің 
тарихы,  философиясы,  ҿнері,  ҽдебиеті,  тілі  мен  экономикасын  зерттеумен 
айналысатын ғылыми пҽндер жиынтығы, шығыстану. 
 
 
Орталық Азия  – Кеңес Одағының ыдырауы нҽтижесінде бұрынғы Орта  
Азия республикалары мен Қазақстан аумағында пайда болған геосаяси кеңістік. 
Геоаймақ  ресми  түрде  1993  жылы  4  қаңтарда  Қазақстан,  Қырғызстан, 
Ҿзбекстан,  Тҽжікстан  жҽне  Түрікменстан  Республикалары  президенттерінің 
Ташкент  қаласында  ҿткен  саяси,  экономикалық  ынтымақтастықты  нығайту 
мҽселелері жҿніндегі басқосуында бекітілді. Орталық Азия болып аталуы – жер 
аумағының  Еуразия  құрлығының  ортасында  орналасуына  жҽне  бұл  елдердің 
тарихы,  діні  мен  тілі,  салт-дҽстүрлері  мен  ҽдет-ғұрпы,  мҽдениеті  мен 
шаруашылығындағы жақындықтар, ұқсастықтардың кҿп болуына байланысты.
 
 
Пассионарлық  импульс  -  тұлғалық  жҽне  түрлі  инстинктерге  қарама-
қарсы бағытталатын мінез-құлық импульсы. 
Прототүріктер- түріктерге дейінгі тайпалар (үйсін, қаңлы, ғұн, сақ). 
Тәжіктер-  этникалық қалыптасу тарихында соғды жҽне бактриялықтар 
ықпалы үлкен болған.  
 
Тҽжіктер  таулы  жҽне  жазықты  жер  тҽжіктері  болып  бҿлінеді.  Бұл 
олардың  тілдік  жҽне  тұрмыстық  ерекшеліктеріне  байланысты  қалыптасқан. 
Батыс  Памир,  Пяндждің  жоғарғы  жағынан  Язгулем  сағасына  дейін  памир 
тәжіктері  мекен  етеді.  Бұлар:  язгулем,  бартангтар,  рушандар,  шугнандар, 
ишкашимдер, вахандар жатады, олар шығыс иран тілінде сҿйледі.  
Тәңір  (Тенгри)  -  ежелгі  түркілер,  оның  ішінде  қазақтардың  табиғат 
құбылысын,  ҽлем  құрылысын  мифологиялық  сарында  түсінуі.  Жоғарыда  бір 
ғана құдай - "Тҽңір" (Тенгри - аспан) жоғарғы ҽлем саналды. Тҽңір дүние мен 
адам  тағдырын  биледі.  "Ұмай"  -  молшылық  құдай-анасы  болды.  Тҽңір  мен 
Ұмай  туралы  аңызда  олардың  түркі  қағанаты  үшін  табынар  құдіреті  боп 
танылғанын айтады. Орта дүние саналатын кездің бас құдайы - "ыдық Иер-су" 
(киелі  жер-су).  Тҿменгі  дүние  мифологиясы  деңгейінде  зиян  келтіретін  күш, 
сақтаушы  кие  "құт"  (жан-дүниені  таныту),  мекендер  мен  кейбір  жер  -  киелі 
деген ұғым кең тараған. Адам мен дүние арасында "қам" рухы жүрді. Исламдық 
"қам"  сҿзін  қабылданған  "бақсы"  сҿзі  ығыстырды,  "албасты"  жҽне  "пері" 
рухының  бейнесі  санаға  енді.  Кҿшпелілер  үнемі  жол  үстінде  болатындықтан 
олардың  ұғымында  жол  киесі  бірнешеу.  Мысалы,  Тҽңір  шабармандары  - 
"Шұбар атты жол ие" жҽне "Қара атты жол ие" т.б. 
Түркі тайпалары  - Б.з.б. (3 — 1 ғ-ларда, б.з. басындағы 1  — 5 ғ-ларда, 
б.з. 5 ғ-на дейiн) қазiргi Қазақстан жерiнiң оңтүстігінде,  Сырдария, Талас, Шу 
ҿзендерiнiң  бойында,  Жетiсуда,  т.б.  аумақтарда  ежелгi  сақ  тайпаларының 
негiзiнде  ҿркендеп,  жаңадан  бiрлескен  тайпалар  одағы  пайда  бола  бастады. 
Олардың  iшiнде  қуатты  мемлекетке  айналып,  тарихта,  мҽдениетте,  ҿнерде 
белгiлi  iз  қалдырғандары  —  ғұндар,  үйсiндер,  қаңлылар,  сарматтар.  Бұл 
мемлекеттер, 
негiзiнен, 
кҿшпелi 
жҽне 
жартылай 
кҿшпелi 
мал 

91 
 
шаруашылығымен,  кен  қазумен  шұғылданып,  отырықшылық  жағдайда 
суармалы  егiншiлiкпен,  балық  аулау  кҽсiбiмен  айналысты.  Ҿркениеттi 
мемлекеттер  олармен  байланыс  жасауға  құштар  болған.  Қазақтардың  шығу 
тегiне сақтардан кейiн ерекше негiз болған, ҽсiресе ғұндар, үйсiндер, қаңлылар. 
Түркі тілдері — Шығыс Еуропадан, Сібір мен Батыс Қытайға дейінгі кең 
аумақта  тұратын  180  млн.  адамның  ана  тілі,  210  млн.  адамның  екінші  тілі 
болып  табылатын,  кҿбі  бір  біріне  ҿте  жақын  болған  40  тілден  тұратын  тілдер 
тобы.  Түркі  тілдер  тобы  Алтай  тілдері  ҽулетіне  жатады.  Қазақ  тілі  соның  бірі 
болып табылады. 
Славянофильдік  -  орыстың  ерекше  философиялық-идеологиялық  ағымы 
болып  табылады.  Славянофильдер  Ресейдің  ҽлемдегі  ерекше  мессиандық 
(құтқарушылық)  идеясын  негіздеді.  Славянофильдік  ҿкілдері  батысшылдарға 
да,  революциялық  демократтарға  да  қарсы  шықты.  Бұл  бағыттан  діни  орыс 
философиясы  ҿсіп  шықты.  Славянофильдіктің  негізін  қалаушылар  А.С. 
Хомяков,  И.В.  Киреевский,  К.С.  Аксаков,  Ю.Ф.  Самариндер  болды.  Бұл 
идеялық  позицияға  В.И.  Даль,  А.Н.  Островский,  В.И.  Тютчев  сияқты  ақын-
жазушылар  жақын  болды.  Бүл  қоғам  қайраткерлерінің  шығармашылығы 
бойынша, философия - Ресей ҿркениетті елдермен бірқатар болу үшін Батыстан 
алынған  үлгілердің  бірі  емес,  ұлттық  дамудың  рухани  жетістіктері 
шеңберіндегі  қажетті  элемент.  Олардың  жұмысында  тарихтың  ҿзінен 
туындайтын дербес сара жол мен ерекше міндеттерді шешу үшін орыс ойының 
қажеттілігі туралы ойы бекітіледі. 
Солтүстік  Американдық  Еркін  Сауда  жӛніндегі  Келісім  (НАФТА, 
NAFTA,  North  American  Free  Trade  Agreement)  −  Канада,  АҚШ  жҽне  Мексика 
арасындағы  Еуропалық  Одақ  модельдеріне  негізделген  еркін  сауда  жҿніндегі 
келісім. НАФТА келісімі 1994 жылдың 1 қаңтарында күшіне енеді. 
НАФТА-ның  негізгі  мақсаты  −  келісімге  қатысушы  мемлекеттер 
арасындағы тауар саудасы тосқауылын алып тастау болды.  
Этнос — (халық, тайпа, жұрт, ұлт) жалпыға ортақ, сыртқы кескін-кейпі 
ғана  емес,  едҽуір  тұрақтанған  ерекше  мҽдениеті  (тілін  қоса)  мінез-құлқы  бар, 
сол сияқты ҿзінің бірыңғай екенін жҽне басқа этникалық топтардан бҿлектігін 
түсінетін  сана-сезімі  бар,  оның  бұл  қасиеті  ҿз  атымен  (этноним)  бекітілген 
адамдардың  тарихи  қалыптасқан  тұрақты  бір  тұтастығы.  Сондай-ақ 
территориясы да бірыңғай болуы тиіс. 
Этнос ұғымы – халықтың этникалық табиғаты туралы сҿз болғанда қолда-
нылады,  мысалы,  орыс  этносы,  қазақ  этносы,  неміс  этносы,  ұйғыр  этносы, 
корей  этносы,  т.б.  Халық  пен  этнос  бір  мҽнде  де  айтылады,  сонымен  бірге 
контекстке байланысты бірде халық, бірде этнос мҽнісінде қолданылады. Этнос 
–  халықтың  этникалық  сипаттамасы.  Халық  –  этностың  субстанциясы.  Халық 
ауқымды  –  ұғым.  Халықтың  этникалық  сипаттамасы  болмауы  ҿте  сирек 
кездесетін  жағдай,  мысалы,  бұл  мҽселені  шартты  түрде  американ  халқына 
қатысты  айтуға  болар.  Елдің  аталуында  тұрғандай,  Америка  Құрама 
Штаттардан  тұрады.  Кҿптеген  нҽсіл,  этностардан  құрылған,  этностық  жағы 
біртекті  емес.  Кезіндегі  кеңес  халқы  деген  этностық  тарихы  жоқ,  адамдардың 

92 
 
мемлекеттік-территориялық  қауымдастығы  болатын.  Мұндай  жағдайда 
бірыңғай  азаматтық  басты  қағидат  болып,  этностық  істер  есепке  алына 
бермейді. Ал Англия, Франция, Германия, Жапония, Ресей т.б. сияқты дҽстүрлі 
елдерде  азаматтықпен  бірге  этностық  қасиеттер  бірге  анықталмақ,  себебі,  бұл 
халықтардың ғасырларға кететін этностық тарихы бар.  
Этногенез  -  пайда  болу,  даму  жҽне  нҽсiлдердiң  (этностардың) 
жоғалуының  үрдісі. 
 
 
Этникалық  дәстүр  -  ортақ  территорияны  мекендейтін  халықтардың 
дҽстүрлер кешені.  
Этникалық  жүйе  -  дүниетанымдары  мен  мінез-құлық  стериотиптеріне 
қарай біріккен адамдар қауымдастығы. 
 

жүктеу/скачать 1,43 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: