П у бли ка сы м әдениет, а қ п а ра т ж ә н е қ о ға м д ы қ к е л іс ім м и н и с т р л іг ін щ м ем л е к етт ік тілді дам ы ту бағдарламасы


йп: зағыйп (зағип), тэлійп (тэлип), йх



Pdf көрінісі
бет117/497
Дата14.10.2023
өлшемі38,54 Mb.
#113886
1   ...   113   114   115   116   117   118   119   120   ...   497
Байланысты:
kazak grammatikasy fonetika sozzhasam morfologiia sintaksis

йп: зағыйп (зағип), тэлійп (тэлип),
йх: тарыйх (тарих), Шафыйқ (Шафих),
йқ: таспыйқ (таспиқ),
йн: аумійн (аумин), Ғайнеддійн (Ғайнеддин),
ійншалла (иншалла),
уз: махфұуз (махфуз),
ул: Расұул (Расул),
ух: рұух (рух),
йф: Хатійф (Хатиф),
йб: Хабійб (Хабиб),
йд: Халійд (Халид),
йл: Халійл (Халил).
Артикуляциясы орыс создерін айту арқылы 
қалыгітасқан қазіргі оқыған қауым мұндай тіркес- 
терді қиналмай айтады.
2.2.11. Шәлкес тіркестер
Байырғы сөздерде кездеспейтін, қолдан жа- 
салған жасанды тіркестер сөз ішінде, буындар 
жігінде ж етерлік. Оларды 
шәлкес тіркестер
дейміз.
Енді емле сәздігіндегі кейбір түбір ішіндегі 
тіркестерді көрейік:
1.
қ а т а ң -ү я ң
тіркестер: 
3. 
ү я ң -к атаң :
кб: 
аллауакбар
зһ: 
м азһ аб
тб: 
м а т б уға т
4. үя ң -үн ді:
хб: 
сүхбат, шахбибі
ғл: 
бағлан, м а ғл ү м , үғл ан
х з: 
ш ахзада
ғ м : 
л а ғм а н
һб: 
шаһбаз
ғн: 
яғни
2. 
қ а т а ң -ү н д і 
тіркестер: 
др: 
медресе
к м : 
хикмет
ж н: 
мэж нүн, күмэж нік
қл: 
ғақлия, м ақлүқат
жр: 
хиж ра
қ м : 
рақм ет , зақмет
зл: 
м а зл ү м
қр: 
м а қ р ү м
зм : 
мазмүн, қызмет, жазмыш
х м : 
рахман, Ахмет, Махмүт
зн: 
кезнесу
хн: 
мехнат, сахна
бл: 
аблы ғу, лоблу, облыс
хр: 
махраб, м ихраб
бр: 
ғибрат
һр: 
баһра
5. 
ү н д і-ү н д і 
тіркестер:
сл: 
ислам, м эслихат
мл: 
емле, м ем лекет , жгүмле
см : 
басмашы, ресм и
шл: 
шашлық
и ім : 
баш мақ, әш мүш ке
шн: 
қүшнаіи
тр: 
кәстрөл


80
ФОНЕТИКА
Дыбыстық тіркестерді зерттеушілердің бәрі 
де бұларды заңды тіркес түрінде танитыны жо- 
ғарыда көрсетілді. О лардың ш элкес тіркестер 
екенін, бірінш іден, ф онетикалы қ заң ға бағы н- 
байтынынан көрсек, екіншіден, аздаған мысал- 
дардың өзі-ақ айтып тұр. Бұлар - түп ш ыққан 
тілге еліктеп қолдан ж асалған тіркестер. Мәсе- 
лен, 
басмашы, баишақ, кэстрөл, іиашлық.
2.2.12. Қайталама дыбыстар
Бір создің екі рет қайталануы арқылы қай- 
талама қос создер жасалады. Осы үлгімен бір 
дыбыстың екі рет қайталанып қоданылуын 
қай-
талама дыбыстар 
дейміз (гемината). Мысалы, 
қатты, тэтті, атты, атта, ашшы (ащы, ашша,
асшы), түшшы (түщы, түзшы), текке, баққа, аққар,
таппады.
Қайталама дыбыстарды да үш түрлі 
позицияда қараған жөн: 1) түбір ішінде, 2) түбір 
мен қосымшаның, 3) сөз бен сөздің аралығында.
2.2.12.1. Соз бен создің аралығында
ққ: аққала, аққүс, бсіққарады, баққайтты,
оққағар, саққүлақ, аққалпақ,
осында: 
көкқарға,
көкқасқа, көкқүтан, текқана, бекқатты, Бекқали,
Бекқара
(к 
айтуда 
қ 
болады).
кк: көккөйлек, көккептер, көккүл, көккітэп.
пп: көппала, көпполды, көпперді, алыпперді,
экепперді, көппай, көпполсын, шөпперді.
сс: бассалды, бессөйлем, бессом, кәссалды,
сөссарасы, көссүзді, бассағалады, тассалды.
тт: төрттеңге, т өрт т үлік, терт тэсіл,
иттірлік, иттерісі, аттарақ, шеттілі.
і і и і і

үіишелек, үшшал, бешшелек, бешшал, беш-
шүлдыз, үшшүз, беиішүз, жашшықты.
жж: жүжжыл, тоғыэісжыл, қылсжанды, қыж-
жібек, божжорға, лажжоқ.
зз: жүззауыт, сөззергері, тоғүззаң, өззаңы, тез-
зыт, күззэрлі. 
,
мм: оммың, оммал, оммэрте, жамменікі, қам-
майдан.
нн: оннар, оннан, оннэрсе, сеннеге.
Сөз бен сөздің арасында негізінен қатаң да- 
уыссыздар ғана қайталанып айтылады. Ал ұяң- 
дардан т е к ж ж ә н е з , үнділерден те к м , 
н 
дыбыс- 
тары ғана қайталанады , қалған дауыссыздар 
қайталанбайды.
2,2.12.2. Соз бен қосымша аралығында
ққ: санаққа, баққа, таққа, баккан, таққан,
какқан, соққы, соққыла, жоққа.
кк: көкке, кекке, текке, бүккен, бөккен, экке,
жікке, сөкке, сөккен, төккен, шеккен.
пп: қаппен, баппен, жаппады, кеппеді, теппеді,
теппе, шаппа.
сс: бассыз, ессіз, түссіз, іссіз, асса, басса, кессе,
өссе, тессе, сәссүз (сөзсіз), сессе (сезсе).


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   113   114   115   116   117   118   119   120   ...   497




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет