и
әрпінің салдарынан пайда
болған кейбір үш дыбысты
шэлкес тіркестерге
назар аударайық:
йбр: ғыйбрат (ғибрат),
йжр: хыйжра (хижра),
йзз: ғыйззат (ғиззат),
йкм: хійкмет (хикмет),
йлл: ійллаһи (иллаһи),
йнш: ійншалла (иншалла),
йсл: ійслам (ислам),
йсс: қыйсса (қисса),
йхр: мійхраб (михраб),
йшш: ійшшай (ищай).
Бұлар жазудың нэтижесінде пайда болған
шәлкес дыбыстық тіркестер.
3. ДЫБЫ СТЫ Қ ҚҮБЫЛЫСТАР
Тілден тілге сөз ауысу - заңды құбылыс.
М ұның өзі сөз байлы ғын (лексиканы) еселеп
байытудың онімді жолдарының біріне жатады.
Кірме сөздің әр түрлі позицияларында тілдің
қалы птасқан дыбысты қ жүйесіне сәйкес кел-
мейтін кейбір жеке дыбыстар мен дыбыс тіркес-
терінің болуы заңды. Ондай сәйкессіздіктерді
реттеу үшін кейде сөздің құрам ы ндағы жеке
дыбыстарды түсіруге немесе жаңадан дыбыс
қосып айтуға, төл дыбыстармен алмастыруға
тура келеді. Тілімізге араб, парсы тілдерінен ен-
ген сөздер бұған дәлел. Олардың ф онетикалы қ
жақтан игерілгені сонша, көпшілігінің кірмелігі
аңғарылмайды.
Мэселен,
бокебай, бөрене, бөтелке, доға, кэмпит,
көіиір, қамыт, қарындаіи, пүт, пүліш, пеіи, сәтен,
сиса, сот, самауыр, сотке, үстел, орыс
т.б.
Кірме создерді игеру үстінде бұрын бар дауыс-
тыны түсіру, жаңадан қосып айту буын құра-
мын кемітуге немесе арттыруға мүмкіндіктуды-
рады. М әселен, қазір күнделікті тілімізде жиі
қолданылып жүрген
анкет, газет, контор, минут,
пар, секунд, фанер, цифр, шахмат, координат, шпал
т.б. сөздер орыс тілінде
анкета, газета, контора,
минута, пара, секунда, фанера, цифра, координата,
іипалы
түрінде айты лы п, ж азы лғаны белгілі.
С о ң ғы екп ін тү сп ей тін дауы сты н ы ң біздің
тілімізде айтылмауы бір буынның кемуіне әкелігі
соқты.
Керісінше, кірме создердің буын санының
артып кетуі де тілімізде кездесетін құбылыс.
|
