ДЫБЫСТЫҚ ҚҰБЫЛЫСТАР
81
әзіл (һәззал)
ниет (ниййат)
кезеп (кәззап): Тезек төре, кезеп төре
делдал (даллал)
ділда (т илла)
ізет (ғиззат)
күжат (хужжат)
сарап (саррап)
үде (удда)
есе (хисса)
міндет (миннат)
қисап (қассаб)
молда (м олла)
ниет (ниййат)
келде (каллә)
Қысқасы, түбір ішінде бір дыбыстың қайта-
ланып қолданылуы қазақтілінде болмаған.
Орыс тілінен енген сөздерде қайталама ды-
быстар мол-ақ. Бір ғаналл тіркесін еске түсірейік:
алло, аллея, аллергия, аллегория, баллада, баллон,
доллар, каллиграфия, коллектив, коллекция, кол-
ледж, роллерт.б.
2.2.13. Үш дыбыстық тіркестер
Дауыссыз үш дыбысты ң қатар келіп тіркес
құрауы үш позицияда да кездесуі мүмкін, алай-
да бір буын ішінде ұшырамайды, тек буындар
жігінде ғана түйіседі. Мұндай тіркес көбінесе қос
дауыссы здарға аяқталған есім, етістік сөздерге
қатаңнан басталатын қосымша жалғану арқылы
және сол қатаңдардан (ара-тұра м ,
н,
ұяңдар-
дан) басталатын сөздер тіркесу арқылы жасала-
ды (екінш і, үшінші позицияда мол кездеседі).
Яғни қос дауыссызға аяқталған сөздерге дауыс-
сыздан басталатын қосымш а, сөз қосақталу ар-
қылы пайда болады. Ал бірінші позицияда си-
рек кездеседі. М эселен,рсқ (құмырсқа),
ртқ
(то-
мыртқы, құртқа),
ртк
(күбіртке),
йтк
(жүйткі)
сияқты тіркестер.
Үш дыбысты тіркестің бірінші дыбысы үнді
р,
л,
ң, н, й
екінш і, үшінші дыбыстары қатаң
болып келеді. Қатаңдардың тіркесі айқындалған-
дықтан, үлгі үшін бірер мысал келтірейік.
ртқ:
1. томыртқы, іиыбыртқы;
2. шартқа, тартқан, тартқыла;
3. мұртқойды, төртқойды, шартқойды.
ртк:
1. күбіртке, іиегіртке;
2. сетке, түрткі, түрткіле, күкіртке;
3. торткісі, қарткісі, өрткетті, жүрткөрді.
Енді бір ғана
Достарыңызбен бөлісу: |
