П у бли ка сы м әдениет, а қ п а ра т ж ә н е қ о ға м д ы қ к е л іс ім м и н и с т р л іг ін щ м ем л е к етт ік тілді дам ы ту бағдарламасы



Pdf көрінісі
бет126/497
Дата14.10.2023
өлшемі38,54 Mb.
#113886
1   ...   122   123   124   125   126   127   128   129   ...   497
Байланысты:
kazak grammatikasy fonetika sozzhasam morfologiia sintaksis

4 .2 . Д Ы Б Ы С Т А Р Д Ы Ң
А Л М А С У Ы
Т іл д ің а у ы зш а ф о р м а с ы н д а д ы б ы с та р
үндестік заңы на сәйкес үнемі үйлесіп, жымда- 
сып қолданылады. Егер айтуда осы үндестік сақ- 
талмай, бұзылатын болса, м ұны ң өзі айтылуы 
мен ж азы луы ны ң арасы н парықтай алмаудан 
туады. Ө йткені жазу сөздің айтылуын дәл бере 
алмайды. О ны ң үстіне м орф ологиялы қ прин- 
цип басш ы лы ққа алы наты н қазақ жазуында 
түбірдің соңғы дыбысы көбіне өзгеріссіз жазы- 
лады. М ысалы: жан етістігінен өрбитін 
жанды,
жанбады, ж анған (жоқ)
сияқты формаларда 
түбірдің бастапқы қалпы сақталып жазылады. 
Алайда осы ндағы
н 
әрпі үш сөз формада үш 
түрлі дыбысталады.
Егер әлгі сөзформалардың құрамындағы нб, 
нғ 
тіркестерін дәл осылай (жазылуындай) айта- 
тын болсақ, үндестік заңына нұқсан келеді. Бұл 
заң бойы нш анб, 
нғ 
тіркесі дауыс қатысы ж ағы- 
нан сәйкес келгенмен, жасалымы (артикуляция- 
сы) жағынан оралымсыз; сонда қос ерін б өзінің 
алдында тіл алды н-ны қос ерін м -ғ а , ал тіл
арты 
ғ 
тіл арты ң -ға икемделеді. С оны ң нәти- 
ж есінде 
нб 
тіркесі 
м б (жамбады),
нғ 
тіркесі 
ңғ
(ж аңған)
болып айтылады, яғни 
н 
дыбысы бірде 
м, 
енді бірде 
ң 
дыбысымен алмасады. Ал оны 
алмастырған 
м , ң 
дыбыстарының да осы тұрғы- 
сында (
жамбады, жаңған)
ешқандай фонемалық 
мәні жоқ.
С он дай -ақ: 
қарағой (қара қой), ағеиікі (ақ
ешкі), а ғ жүн (ақ жүн), қабы (қап-ы), жаспала
(жас бала), тарағы (тарақы)
дегендерді де ды- 
быс алмасулары деп қарау керек.
М ұндағы алмасулар 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   122   123   124   125   126   127   128   129   ...   497




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет