(қ - ғ , п -
б, б -
п) көрші дыбыстардың бірін-бірі дауыстың (салдыр-
дың) қатысы ж ағынан игерудің нәтижесінде бо-
лып тұр.
Алмасу - (лат. аііегпаііо, орысш а чередова-
ние) - әр түрлі сөзформалардың құрамында кез-
десетін бір морфеманы ң бір дыбысыны ң көрші
дыбыстың әсерінен басқа дыбысқа өзгеруі.
М ұны былай түсіну керек:
жан, жанбады, ж анған - үш түрлі сөзформа; олардың лексика-
лы қ м ағы налары бірдей, себебі түбірі (жан) ор-
тақ. Сонды қтан оның (түбірдің) дыбысталуы да
бірдей болса керек еді. Алайда, бірдей емес.
Бірінш ісінде
-н , екінш ісіне -
м , үшіншісінде -
ң ды бы сы на аяқталып тұр. Я ғн и үш сөзформа-
ны ң құрам ы нда кездесетін бір морфема (жан)
үш түрлі дыбысталады.
Соны мен дыбыстық алмасу - ф онетикалық
ж ағд ай ды ң (көрш і ды бы старды ң) нәтиж есі.
Мұны комбинаторлық (лат. -
сотһіһаге - біріктіру, тіркестіру) немесе позициялы қ (лат. -
розіііо - жағдай, іиеп) өзгеріс деп те атайды.
4 .3 . ТІЛ Ү Н Д Е С Т ІГ І Дауыстылардың тілдің қы зметіне орай бір
сөз (сөзформа) көлемінде не біры ңғай жуан, не
біры ңғай жіңіш ке болып ы ңғайласы п, үйлесіп
келуін тіл үндестігідейді. Түркі тілдерінде, әсіресе
қазақ тілінде сингармонизм заңы алдымен тіл
үндестігі түрінде танылып келді. Өйткені бұл заң
тіліміздегі байы рғы сөздерді түгел қамтиды, ал
ерін үндестігі жазудың негізінде елеусіз қалып
келді.
Қазіргі қазақ тіліндегі тіл үндестігін екіге
бөліп қарау керек болады: түбір тұрғысынан және
түбір мен қосымшалардың ара қатысы тұрғысы-
нан.
Тіліміздегі байырғы сөздер (түбірлер) бірың-
ғай жуан буынды немесе жіңіш ке буынды бо-
лып келеді.
