П у бли ка сы м әдениет, а қ п а ра т ж ә н е қ о ға м д ы қ к е л іс ім м и н и с т р л іг ін щ м ем л е к етт ік тілді дам ы ту бағдарламасы


пгг  тіркесі айтылып, тш тіркесінің бол-  мағаны сияқты ,  қк



Pdf көрінісі
бет145/497
Дата14.10.2023
өлшемі38,54 Mb.
#113886
1   ...   141   142   143   144   145   146   147   148   ...   497
Байланысты:
kazak grammatikasy fonetika sozzhasam morfologiia sintaksis

пгг 
тіркесі айтылып, тш тіркесінің бол- 
мағаны сияқты , 
қк 
тіркесі бар да, 
кқ 
тіркесі жоқ.
4.6.3. Тоғыспалы ассимиляция
М орфемалар аралығында қатар келген дау- 
ыссыздардың алдыңғысының өзінен кейінгі ды- 
бысқа акустикалы қ ж ақтан, ал кейінгі дыбыс- 
тың алдыңғы дыбысқа артикуляциялық жақтан 
ықпал етуінің нәтижесінде екеуінің де алмасуға 
ұшырауын 
тоғыспалы ассимиляция 
дейміз. Яғни 
тоғы спалы ассим иляция кезінде көрші дауыс- 
сыздар әрі прогрессивті, әрі регрессивті ассими- 
л яц и яға бірдей ұшырайды. Бұл екі түрлі ж ағ- 
дайда ғана, оны ң өзінде сөз бен сөздің аралы- 
ғында кездеседі.
1. А лды ңғы сөз үнді 
н 
ды бы сы на бітіп, 
кейінгі сөз 
қ 
немесе 
к 
қатаңдарынан басталса, 
онда 
нқ 
ж әне 
нк 
түріндегі дыбыс тіркесі 
ңғ, ңг
дыбыстары на алмасады. М ұның себебін былай 
түсіну керек: алдымен прогрессивті ассим иля- 
ция заңы бойы нш а ұяң 
н 
дыбысы қатаң 
қ, к
дыбыстары н ұяң 
ғ, г 
дыбыстарымен алмасуға 
мәжбүр етеді де, тіл арты 
ғ, г 
тіл алды 
н 
дыбы- 
сына артикуляциялық жақтан регрессивті ықпал 
етіп, оны тіл арты 
ң 
дыбысымен алмастырады: 
амаңгелді (аман келді), қаңғызыл (қан қызыл),
қаңғүрт (қан қүрт), қауүңғақ (қауын қақ), жаң-
гешті (жан кешті), күңгөрді (күн көрді), ортаң-
ғолдай (ортан қолдай), оңғап (он қап), алтыңгірпік
(алтын кірпік), бүдаңгейін (бүдан кейін), сеңгелдің
(сен келдің), қайраңғалды (қайран қалды), оңгүндік
(он күндік), айдыңгол (айдын көл).
2. А лдыңғы сөз 
с 
дыбысына бітіп, кейінгі 
сө зж д ы б ы сы н ан басталса, онда бұлардың екеуі 
де ш дыбысымен алмасады. Сонда алдымен 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   141   142   143   144   145   146   147   148   ...   497




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет