П у бли ка сы м әдениет, а қ п а ра т ж ә н е қ о ға м д ы қ к е л іс ім м и н и с т р л іг ін щ м ем л е к етт ік тілді дам ы ту бағдарламасы


с қатаңы ұ я ң ж д ы б ы с ы н қатаң ш -ға айналдыра-  ды, керісінш е, қос фокусты ш,  с



Pdf көрінісі
бет146/497
Дата14.10.2023
өлшемі38,54 Mb.
#113886
1   ...   142   143   144   145   146   147   148   149   ...   497
Байланысты:
kazak grammatikasy fonetika sozzhasam morfologiia sintaksis

с
қатаңы ұ я ң ж д ы б ы с ы н қатаң ш -ға айналдыра- 
ды, керісінш е, қос фокусты ш, 
с 
дыбысын то- 
лы қ игеріп ш -мен алмастырады: 
таиішол (тас
жол), башшақта (бас жақта), башшүлдә (бас
жүлде), таіиіиарған (тас жарған), бешшыл (бес
жыл), қошіиорға (қос жорға), ешшоқ (ес жоқ),
қүшшолү (қүс жолы), Доиаиан (Досжан), Еіишан
(Есжан), Қошшан (Қосжан).
Қарапайым айтуда: 
ошиюр (осы жер), ошшолү (осы жолы), ошиіақ (осы
жақ)
болып та кетеді. Я ғнисш -ш ш (ш:). Халық 
тілінде қос ш қы сқары п та айтылады: 
Қоіиан
(Қосжан), Ешан(Есжан), Қышан (Қысжан), Қыжан
(Қыз жан).
Сонымен морфемалар аралығында қатар кел- 
ген д а у ы с сы зд ар д ы ң алды м ен а л д ы ң ғы с ы
кейінгісін дауыс қатысы ж ағы нан тәуелді етіп


БУЫН
93
тұрады. Бұл заң бойынша қосымшалардың басқы 
дыбысы игеріледі. Алайда артикуляциялық жақ- 
тан кейбір сәйкессіздіктер қалады. М ұны рег- 
рессивті ассимиляция реттейді. Я ғни көрші ды- 
быстар арасы нда үнемі ілгерінді-кейінді ықпал 
бір мезгілде болады.
4 7 Б Е Й Ү Н Д Е С Т ІК
Диссимиляция 
(лат. 
йіттііаііо -
ұқсамау) 
дыбыстардың комбинаторлық өзгерістерінің бір 
түрі. Ассимиляцияда көрші дыбыстар бір-бірімен 
үндесіп, ұқсап тұратын болса, диссим иляцияда 
керісінше, сөз ішінде бірдей немесе ұқсас дыбыс- 
тардың біреуі ұқсастығы жоқ дыбыспен алмаса- 
ды. Я ғн и
диссимиляция 
- бір сөз ішінде арти- 
куляциялы қ ұқсасты ғы ж оқ екі немесе одан да 
көп ды бы сты ң келуі. Олар бірімен-бірі қатар 
(контактілі диссимиляция) және араға басқа ды- 
быстар салып (контактісіз диссимиляция) тұруы 
мүмкін.
Бұл - әдеби тілде сирек құбылыс, көбіне 
норм аланбаған тілде (диалект, қарапайым тілде 
және балалар тіліғще) кездеседі. А ссим иляция 
сияқты бұл да прогрессивті және регрессивті 
болады. 
Коридорды колидор
түрінде айту бар. Бұл 
регрессивті диссимиляция.
Ал 
февральді феврарь
түрде айту - прогрес- 
сивті диссимиляция.


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   142   143   144   145   146   147   148   149   ...   497




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет