П у бли ка сы м әдениет, а қ п а ра т ж ә н е қ о ға м д ы қ к е л іс ім м и н и с т р л іг ін щ м ем л е к етт ік тілді дам ы ту бағдарламасы



Pdf көрінісі
бет141/497
Дата14.10.2023
өлшемі38,54 Mb.
#113886
1   ...   137   138   139   140   141   142   143   144   ...   497
Байланысты:
kazak grammatikasy fonetika sozzhasam morfologiia sintaksis

Д Ы Ь Ы С І А Г Д Ы Ц
КПДЬЬУІ
91
айтылады: 
ақте (ақ де), көкте (көк де), тарақте
(тарақ де), кітэпте (кітап де).
Тұр алдымнан кет деді,
Кет деген сөзі кект і еді.
( “Алпамыс ”)
М ұнда 
кет деді
айтуда 
кеттеді
болады.
4.6.2. Регрессивті ассимиляция
Прогрессивті ассим иляция кезінде акусти- 
ка-артикуляциялы қ жақтан игерілмей қалған 
дыбыстардың арасындағы сәйкессіздіктердірег- 
рессивті ассимиляция 
кейінгі дыбыстың алдың- 
ғы дыбысқа әсері арқылы реттейді. Өйткені рег- 
рессивті ассимиляция сөз соңындағы дауыссыз- 
дарға кейінгі м орфеманы ң (қосы м ш а не сөз) 
басқы дауыссыздарының ықпалы түрінде болады.
1. 
Үнді дауыссыздар да дауыстылар сияқты 
басқа дауыссыздарға ықпал етіп тұрады. Регрес- 
сивті ассим иляцияға ұшырап алмасатын бір-ақ 
дыбыс бар. Ол - тіл алды 
н.
Бұл дыбыстың тіл арты 
г, ғ 
үнсіздерінің 
(қ,
к 
қатаңдары морфема жігінде үнділерден кейін 
ұяңдайтыны белгілі) алдында тұрмайды. С он- 
дықтан да тілімізде ертеректе енген кейбір орыс 
сөздерінің құрамында кездесетін 
нк, нг 
тіркесін- 
дегі 
н 
дыбысы біржола 
ң 
дыбысына айналып кет- 
кен: 
бэтеңке (ботинка), кәрзеңке (корзинка), ре-
зеңке (резинка), сіріңке (серянка), теңге (деньги).
Сондай-ақ қос ерін б, 
м , п 
дыбыстарының ал- 
дында да 
н 
айтылмайды. Орыс сөзі 
кәмпіске
(көркем шығармада, ауызша айтуда) болып, 
н 
ды- 
бысы қос ерін 
м 
дыбысына алмасады. Қазақ тілінің 
байырғы сөздерінің құрамынданг
нғ, нб, нм, нп
дыбыстары тіркесі айтуда ұшырамайды.
С оны мен 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   137   138   139   140   141   142   143   144   ...   497




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет