П у бли ка сы м әдениет, а қ п а ра т ж ә н е қ о ға м д ы қ к е л іс ім м и н и с т р л іг ін щ м ем л е к етт ік тілді дам ы ту бағдарламасы



Pdf көрінісі
бет147/497
Дата14.10.2023
өлшемі38,54 Mb.
#113886
1   ...   143   144   145   146   147   148   149   150   ...   497
Байланысты:
kazak grammatikasy fonetika sozzhasam morfologiia sintaksis

5. БУЫН
5 .1 . Б У Ы Н Н Ы Ң
С И П А Т Ы
Буын - ауаның кілт үзілуінің не кедергіге 
ұш ырауының нәтижесінде пайда болатын жеке 
(дауысты) дыбыс, не дыбыстар (дауысты, дау- 
ыссыз) тобы. Қ азақ тілінде буы нны ң маңызы 
ерекше.
Буынға тән сипаттар:
1. Буын болу үшін оны ң құрамында дауыс- 
ты дыбыс болуға тиіс және оны ң саны біреуден 
арты қ болмауға тиіс. Сонда сөздің құрамында 
қанш а дауысты ф онем а болса, сонш а буын бо- 
лады деген сөз. Б алаларғадегенде, дұрысы, бір- 
ақ дауысты фонема (а) бар. Бір фонема бірнеше 
буынның құрамында қайталанып келе береді.
2. 
Буында мағы на болм айды . 
К ей б ір
сөздердің әрбір буыны лексикалық немесе ф ам - 
матикалық мағынасы бар бөлшектерге (морфе- 
маларға) тура келіп қалады. М әселен, 
ат-ты-
л а р -ғ а д.етһі
төрт буынды сөздің 1-буыны (ат)
- түбір', 2-буыны (ты) - сын есім тудыратын
ж ұрнақ, 3-буыны (-лар) - көптік жалғау, ал 4- 
буыны (-ға) - септік жалғау. Мұны кездейсоқ 
сәйкестік деп түсіну керек. Буында м ағы на бо- 
луы міндетті емес: 
ба-ла-ла-ры-на, а-ты-ңа, ке-
лі-сі-м і-м із, жар-қы-рай-ды
т.б.
3. Тіліміздеғі байырғы создер бірыңғай не
жуан буынды 
(м ә с е л е н , 
б а -ла-ла-ры -м ы з-ды ,
а-на-ла-ры-мыз-ға, қа-на-ғат-тан-дыр-май-ды),
не жіңішкебуынды 
(
ж і-лін-шік-те-рі-не, бөл-ті-
рік-те-рін, кү-м і-сі-м із-ді, -сән-ден-ді-ріп, бе-ре-
ке-лі)§оі\ъ\п
келеді. Егер тілімізде аралас буын- 
ды сөздер кездесетін болса, онда олар кірме сөз 
болганы, 
қабілет, қажет, педагог, мето-
д и к а , п а р а л л е л и п е д
т .б . Б у ы н н ы ң ж у а н , 
жіңішкелігі қазақ тілінде дауыстыларға байла- 
нысты.
4. Тіліміздегі байырғы сөздер, сондай-ақбу- 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   143   144   145   146   147   148   149   150   ...   497




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет