П у бли ка сы м әдениет, а қ п а ра т ж ә н е қ о ға м д ы қ к е л іс ім м и н и с т р л іг ін щ м ем л е к етт ік тілді дам ы ту бағдарламасы



Pdf көрінісі
бет144/497
Дата14.10.2023
өлшемі38,54 Mb.
#113886
1   ...   140   141   142   143   144   145   146   147   ...   497
Байланысты:
kazak grammatikasy fonetika sozzhasam morfologiia sintaksis

ш 
ды бы сы ұяң 
з 
дыбысын алдымен салдырдың 
қатысы ж ағы нан қатаң с дыбысына айналдыра- 
ды да, сонан соң артикуляциялы қ ж ақтан (қос 
фокусты) дәл өзіндей етіп толы қ игереді; я ғн и
зш 
айтуда 
шш (ш:) 
болады;
в) кейінгі морфеманың басы ндағы с қатаңы 
алдыңғы морфеманың соңы ндағы ұ яң ж д ы б ы - 
сы н қатаң д ан д ы р ад ы : 
лаш иіы з (л а ж -с ы з),
мүқташшыз (мүқтаж-сыз),
яғн и сж айтудаш ш
(ш:) болады.
3. 
Қатаң дауыссыздардың бәрі де сөзді аяқтап 
тұра алады. Олардың ішінде регрессивті ассими- 
ляция кезінде алмасуға икемділерік, 
қ, п, с.
Сонда:
а) 
алды ңғы морфема 
қ, к, п 
қатаңдарына 
бітіп, кейінгі морфема үнді және ұяң д, 
ж, з
дауыссыздардан басталса, онда сөз соңы ндағы
қ, к, п 
ұяңданып 
ғ, г, 
б дыбыстарына алмасады: 
ағж ауүн (ақ жауын), ағдала (ақ дала), көгзерен
(көк зерен), жоғзат (жоқ зат), көбзауыт (көп за-
уыт), бегзада (бек-зада), көбжер (көп жер).
ә) алдыңғы морфема 
с 
ды бы сы на бітіп, 
кейінгі морфема 
ш 
ды бы сы нан басталса, 
с 
ды- 
бысы 
ш 
ды б ы сы м ен алм асады : 
ж үмүш іиү
(мсүмыс-шы), ашіиы (ас-шы), қошшү (қос-шы), баш-
іиы (бас-шы), ойлаиішы (ойлас-шы), сөйлошшү
(сөйлес-ші), башшүлғүдү (басиіүлғыды), жашшақ-
та (жас шақта), қошеке (қос шеке), бешшелек
(бес шелек), ташшөп (тас іиөп), башшайқады (бас
шайқады).
Тез айтқан кезде 
осы жақ 
және 
осы шақ,
ошшақ 
болып кетуі де мүмкін.
С ондай-ақ бунақ ішінде қатар келген 
кқ
тіркесіққ-ға айналады: 
көққарға, көққүнан, көққо-
ян, көққүтан, теққана, беққайратты, еңбеққыл
және еққабат (екіқабат), еққатар, еққой (екіқой).
Екі сөзінің соңы ндағы і дыбысын түсірмей айту 
әдеби норма: 
екіғатар, екіғой, екіғабат.
Тілде 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   140   141   142   143   144   145   146   147   ...   497




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет