П у бли ка сы м әдениет, а қ п а ра т ж ә н е қ о ға м д ы қ к е л іс ім м и н и с т р л іг ін щ м ем л е к етт ік тілді дам ы ту бағдарламасы


Құрмалас сойлемдердің интонациялық



Pdf көрінісі
бет192/497
Дата14.10.2023
өлшемі38,54 Mb.
#113886
1   ...   188   189   190   191   192   193   194   195   ...   497
Байланысты:
kazak grammatikasy fonetika sozzhasam morfologiia sintaksis

8.8.2. Құрмалас сойлемдердің интонациялық
ерекшеліктері
I. 
Б ір -б ір ін е б а ғ ы н б а й , тең д ә р еж е д е
с а л а л а с ы гі, т и я н а қ т ы түр д е қ ұ р м а л а с қ а н
сөйлемдер салалас құрмалас деп аталады. Олар 
екі түрге бөлінеді.
1) Қ ұ р а м ы н а ен ген ж ай с ө й л ем д ер д ің
жалғаулықсыз, іргелесіп құрмаласатын түрі.
2) Қ ұ р а м ы н а ен ген жай сө й л ем д ер д ің
жалғаулықтар арқылы құрмаласатын түрі.
Қ ұрам ы ндағы жай сейлемдер өзара бір- 
бірімен мағынасына және интөнациясына қарай 
жалғаулықсыз құрмаласқан түріне мысалдар:
1. Қүнанбай округті басқаратын приказдың бастығы//, Майбасар оның
орынбасары болатын (Әуезов).
2. Кетерде Боржабай маған аманЗасқан ж оқ,//мен оған амандасқан
жоқпын (Мұқанов).
3. Күн жауып кет т і//, оны елеген еиікім болған жоқ (Ахтанов).
Кейде жалғаулықсыз салаластың алдыңғы компөнентінің баяндауышгары 
еді, екен, емес
етістіктерін 
комекшіге алып тұрады.
1. Сол өзеннің екПЯсаУында//бүрын екі деревня бар екен,//қазір біреуінің
брнында//екі үйдің мүржасы ~ғтш~7пүр (Әбішев).
2. Өмірдегі коп күннің бэрі бірдей~емес//; бір күн елеусіз өте шығады да,
//кейбір күн елгенше есіңде қалад^і (Ерғалиев).
3. Тәңірберген бір рет тіл қатып еді, //Е л а м а н үндемеді (Нұрпейісов).


130
ИНТОНАЦИЯ
К е л т ір іл г е н ж а л ғ а у л ы қ с ы з с а л а л а с
сөйлемдердің бірінші тобы мен екінші (алдыңғы 
компонентінің баяндауышының көмекшілері бар) 
тобы ны ң айтылу интонациялары нда біршама 
айырмаш ылық бар.
Б ір ін ш і т о п т а ғ ы ж а л ғ а у л ы қ с ы з с а л а - 
л астард ы ң к ом п он ен ттері ара жігі үзілм ей, 
алды ңғы сы ж оғары , кейінгісі бәсең айтылады. 
Б ірінш і сегм енттің соңы көтеріңкі әуенм ен 
өрнектелсе, екінші сегменттің басы да акценттеліп, 
мол интенсивтілікке ие болады. Екінш і топтағы 
ж а л ғ а у л ы қ с ы з
с а л а л а с т а р д ы ң
б ір ін ш і 
компонентімен екінші компонентінің ара жігінде 
ш амалы пауза сезіледі. Ал, 
екен, емес, еді
деген 
комекші етістіктер ерген баяндауыштың тоналды 
деңгейі мен интенсивтілігі том ендеп, оларға 
кететін уақы т мөлш ері көбейеді. Бұл жерде 
интонаци яны ң компоненті болып табылатын 
пауза көмекші грамматикалық тәсілдермен бірігіп 
келіп бірін-бірі қолдап, бір арнада тұрады.
Ж оғарыда келтірілген салаластардың жалпы 
тоналды д ең гей лері біркелкі то л қы н д ан ы п 
компоненттерінің ара жігінде интонациялы қ 
контур б о л ы м сы з ж ән е болы м ды то н ал д ы
интервалдармен белгіленеді (
25-сурет ).


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   188   189   190   191   192   193   194   195   ...   497




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет