П у бли ка сы м әдениет, а қ п а ра т ж ә н е қ о ға м д ы қ к е л іс ім м и н и с т р л іг ін щ м ем л е к етт ік тілді дам ы ту бағдарламасы


 5 - с у р е т . Ж а.іғаулы ксы з іргелес салаластарды ң



Pdf көрінісі
бет193/497
Дата14.10.2023
өлшемі38,54 Mb.
#113886
1   ...   189   190   191   192   193   194   195   196   ...   497
Байланысты:
kazak grammatikasy fonetika sozzhasam morfologiia sintaksis

2 5 - с у р е т . Ж а.іғаулы ксы з іргелес салаластарды ң
интонациялы қ схем асы
2) 
С а л а л а с қ ұ р м а л а с с о й л е м д е р д ің
компоненттері бір-бірімен жалғаулық шылаулар 
арқылы байланысса, жалғаулықты салалас сойлем 
б о л ад ы . С а л а л а с қ ұ р м а л а с с ө й л е м д е р д ің
қалы птасқан мынадай түрлері бар: 1) ы ңғайлас 
салалас; 2) қарсылықты салалас; 3) себеп-салдар 
салалас; 4) талғаулы салалас; 5) кезектес салалас. 
Мысалы:
1. Сөз осымен бітті д е ,// Аліиымбай үйіне қайтты (Әбішев).
2. Қуып жеткен көкхепт ер// қоянды екі-үш рет шалып еді, / / бірақ
қояны қүрғыр ауызға түсе қоймады (Мұқанов).
3. Малбағар мүны кормек түгіл / / естімеген еді, / / сондықтан ол бүған
біраз таңданды (Сонда).
4. Қашқалақтап жоламай ^юүрген өзің, / / әйтпесе сені де үлде мен
бүлдеге орай салудан //еш теңем кетпейді (Сонда).
5. Ел іші^сшіырлысып жатқан әскер:// біресе қызыл келеді,//біресе
ақтың әскері келеді (Майлин).
Құрмалас сөйлемдердің қай түрлерінде болса 
да, оны ң ком поненті саналаты н сөйлем дер, 
м ағы налы қ ж ағы нан өзара ты ғы з байланысты 
болып тұрады. Олар бір-бірімен не мезгілдес
не себептес, не қарсылықты (т.б.) мағы нада 
байланысады.
Екі компоненттің арасын байланыстыратын 
жалғаулы қтар олардың м ағы налы қ қатынасын 
көрсетеді. Ал жалғаулықсыз іргелес салаластардың 
мағыналық қатынастарын көрсетуде барлық күш 
оларды ң и н то н а ц и я л ы қ тәсілд ер ін е түседі. 
М ұндайда интонацияны ң ком поненті болып
саналатын қарқы н , интенсивтілік, ұзақты лық, 
әуен си яқты л ар қ о зға л ы с қ а түсіп, әр түрлі 
қызмет атқарады және А.М.Пешковскийдің өтем 
заңы (закон ком пенсации) деген пікірін, я ғн и
жалғаулықтар арқылы жеткізілмейтін мағынаны 
интонация арқылы жеткізуге болады деген ойын 
мақұлдайды. Тек қана пауза синтаксистік көмекші 
тәсілдермен бірігіп интон ац и ян ы ң маңы зы н 
үстемелейді.
Ал жалғаулы қты салаластарда м ағы налы қ 
қатынастарды көрсететін жалғаулықтар сөйлемнің 
қай жерінде болса да акценттеліп, м олы рақ




Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   189   190   191   192   193   194   195   196   ...   497




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет