П у бли ка сы м әдениет, а қ п а ра т ж ә н е қ о ға м д ы қ к е л іс ім м и н и с т р л іг ін щ м ем л е к етт ік тілді дам ы ту бағдарламасы


КҮРДЕЛЕНГЕН СӨЙЛЕМ МЕН ҚҮРМЛЛАС СӨИЛЕМНІҢ



Pdf көрінісі
бет191/497
Дата14.10.2023
өлшемі38,54 Mb.
#113886
1   ...   187   188   189   190   191   192   193   194   ...   497
Байланысты:
kazak grammatikasy fonetika sozzhasam morfologiia sintaksis

КҮРДЕЛЕНГЕН СӨЙЛЕМ МЕН ҚҮРМЛЛАС СӨИЛЕМНІҢ
ЖӘНЕ КҮРДЕЛІ СИНТАКСИСТІК ТҮТАСТЬІҚТЫҢ ИНТОНАЦИЯЛЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ 
129
әуені көтеріліп, сейлем нің басқа мүш елерінен 
мөлшерлі паузамен бөлініп тұрады.
Тағы бір айта кететін жағдай - ол есімшелі 
қабыспалы оралымның өзі аны қтайты н сөзбен 
бір синтагм а құруы және оны ң ай наласы на 
б а ғ ы н ы ш т ы сө зд ер д і үйіру е р е к ш е л іг ін ің
басқаларға қарағанда аясы ны ң кең 
болуы. 
Есімшелі қабысгіалы оралымдарда синтагмасы 
ұзақ болса да, қы сқа болса да, оның айтылуына 
кететін уақыт бірдей болады. Ұзақ синтагманың 
қарқы ны жылдамырақ, ал қы сқа синтагманы ң 
қарқы ны баяулау келеді.
Күрделенген сөйлемдердің құры лы мды қ- 
м ағы налы қ түрлерінің интөнациясы н көбінесе 
мазмұны жөқ прөсөдемалар ажыратады. Мысалы, 
е с ім ш е л і 
қ а б ы с п а л ы ө р а л ы м д а р ы б а р
сөйлем дердің акценттелетін сөзді қам титы н 
бірінш і сегменті ж ө ғар ы төналды дең гей де 
көтеріңкі әуен мен мөлшерлі паузамен көмкерілсе, 
к ө с е м е ш е л і ж а н а с п а л ы ө р а л ы м д а р ы бар
сөйлемдердегі өралымдардың әуенінің көтерілуі 
мен паузасы шамалы бөлады.
Сайып келгенде, жөғарыда талданған, жан- 
ж ақты қар асты р ы лған түрлі өралы м дарм ен
күрделенген сөйлемдердің жатпы интөнациялық 
сы зы ғы н, әрнегін алып қарасақ, өлар бір-біріне 
ұ қ сас, б ір ы ң ға й бөлы п келеді. Б э р ін ің де 
интөнациясы ны ң сы зы ғы көбінесе 2-ш і, 3-ші 
деңгейде төлқынданып, дөңгеленіп, синтагманың 
соңында ғана 3-ші деңгейден азғана асып шағын, 
п аузам ен б өл ін ед і. 
Ал с ө й л е м н ің к ей ін гі 
м ү ш е л е р ін ің и н т ө н а ц и я с ы т ө л қ ы н д а н ы п ,
сөңында 1-ші деңгейге төмендеп барып тынады. 
Бұл көбінесе біркелкі ирек-ирек бөлып келетін 
и н тон ац и ялы қ сы зы қ, 
қазақ тілінің жалпы 
интөнациялық өрнегінің айырмашылығы бөлып, 
басқа тілдерден, мысалы сөздік екпінге сүйенетін, 
әр сөзде ж ө ғ а р ы л ы -т ө м е н д і с ы зы қ т а р м е н
м эн ерлен етін
өры с тілінің и н төн ац и ясы н а 
ұ қ с а м а й т ы н , қ а з а қ т іл ін ің и н т ө н а ц и я л ы қ
ерекшелігін көрсететін мөдель
( 2 4 - с у р е т ) .
2 4 - с у р е т . Күрделенген сойлемнің интонациялык схемасы


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   187   188   189   190   191   192   193   194   ...   497




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет