П у бли ка сы м әдениет, а қ п а ра т ж ә н е қ о ға м д ы қ к е л іс ім м и н и с т р л іг ін щ м ем л е к етт ік тілді дам ы ту бағдарламасы



Pdf көрінісі
бет265/497
Дата14.10.2023
өлшемі38,54 Mb.
#113886
1   ...   261   262   263   264   265   266   267   268   ...   497
Байланысты:
kazak grammatikasy fonetika sozzhasam morfologiia sintaksis

лексика-грамматикалық категория 
деп 
аталады.
Ал грам м ати калы қ немесе категори ялы қ 
ж ұрнақтар озі ж алған ған түбірге таза граммати- 
калы қ м ағы на үстеп, грамматикалық категория 
жасайды ж әне ол категорияны ң грамматикалық 
сипаты создің түбір тұлғасы нан озгеше болады. 
М ысалы, есімш е, косемш е, рай, ш ақ тұлғалары 
етістіктің таза ф ам матикалы қ категорияларының 
парадигмалық ж ұрнақтары болып саналады да, 
түбір тұлғаларды жіктеуге және етістіктің негізгі 
қызметі - предикат қызметін атқаруға дәнекер 
ж әне негіз болып тұрады.
Осы тұрғы дан келгенде зат есімнің коптік 
категориясыны ң негізгі корсеткіші деп танылып 
жүрген коптік жалғауды да жал ғау деп тану қиын- 
ақ. Ойткені коптік тұлға сойлемде соз бен созді 
байланыстыру қызметін атқармайды, озі жалған- 
ған созге коптік ұғым ғана үстейді. Мысалы, 
бала
отыр, балалар отыр, жақсы бала, жақсы балалар
тәрізді соз байланыстарынайа./гд созіндегі коптік 
-лдртұлғасы ны ң ешбір қатысы жоқ. Коптік фор- 
ма тек 2-жақта жіктік жалғаумен қабаттасып кел- 
генде, соз бен созді байланы стыруға қатысады: 
сендер келсең-дер (сендер келсең
не 
сен келсеңдер
емес), сіз-дер оқыңыздар (сіздер окыңыз
не 
сіз
оқыңыздаре
мес) т.б.
Ф орма тудырушы қосы м ш аларды ң жалғау- 
лар тобы н а тәуелдік, грам м ати калы қ септік, 
колемдік септік, жіктік жалғаулар жатады.
Ж алғауларды ң соз бен созді байланыстыру 
қызметінде басқа да ерекшеліктері, атап айтқан- 
да, сойлемде түсіп қалып, ж асырын қолданылу, 
нольдік форма қасиеті бар. Мысалы, атау септіктің
3-ж ақ ж іктік жалғаудың (косемш е ф ормалары - 
нан кейін ж алғанғанда және бұйры қ райдан ба- 
сқа) арнайы жалғау тұлғасы ж оқ, нольдік форма 
болып саналады. Ілік, табыс септік жалғаулары- 
ның түсіп қалып жұмсалуы тілімізде жиі кезде- 
сетіні белгілі. Сонымен бірге басқа септік тұлға- 
лары да, жіктік, тәуелдік жалғаулардың да түсіп 
қолданылуы кездесіп отырады. 
Біздің, сіздің,




Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   261   262   263   264   265   266   267   268   ...   497




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет