СӨЗЖАСАМ СӨЗЖАСАМ ТІЛ БІЛІМІНІҢ ЖЕКЕ САЛАСЫ 2. СӨЗЖАСАМ - ТІЛ БІЛІМ ІНІҢ ЖЕКЕ САЛАСЫ Сөзжасам тілдің атау (номинация) жасау қыз-
метін жүзеге асырады. Атаулардың бәрі сөзжа-
сам арқы лы жасалды деген пікірден аулақ бола
тұра, копшілік атаулардың созжасам арқылы жа-
сад аты н ы н м ой ы н д ау керек. С о зж асам тіл
білімінің басқа салаларының ешқайсысы атқара
алмайтын қызметті жүзеге асырады.ібл - созжа-
сам ны ң туынды соз, ж аңа соз жасау қызметі.
Сондықтан созжасам жаңа соз жасаудың барлық
мэселелерін түгел қамтиды. О ған созжасамдық
бірліктерден бастап, созжасамдық ұя сияқты ірі,
күрделі созж асамдық бірліктерге дейін к ір е д і^
Созж асамдық нұсқалардың созжасамда атқара-
тын қызметі, жаңа создердің жасалу үлгілері мен
тәсілдері,^созж асамдық нұсқалардың түрлері,
қ ол д ан ы л у ер екш ел іктер і, со зж асам д ы қ ірі
бірліктер болып саналатын созжасамдық ұялар,
олардың құрылысы, оның мүшелері, созжасам-
ды қ ұяны ң құрам ы ндағы мүшелердің қызметі,
ерекш елігі сияқты т.б. тек созж асам ға қатысты
заңдылықтар созжасамды тілдің басқа салалары-
нан ерекшелендіреді_.}Бұл мэселелер тек созжа-
самға ғана қатысты. Олар тілдің басқа ешбір са-
ласында шешілмейді, ойткені ол мәселелер тілдің
басқа салаларында қойылмайды да. Ойткені олар
тек созжасам саласцның зертгеу нысанасына жа-
тады.
2.1. С Ө ЗЖ А С А М Н Ы Ң Т ІЛ Д ІҢ БАСҚА
СА Л А Л АРЫ М ЕН БА Й Л А Н Ы С Ы
Созж асамның тіл білімінің жеке саласы бо-
лып танылуы оның тіл білімінің басқа салала-
рымен байланысын жэне олардан ерекшелігін
анықтауды қажет етеді.
Созжасамның тіл білімінің жеке саласы бо-
лып танылуы ерекше тіддік құрылымның болуы,
тілдің басқа салаларынан ерекшеленетін созжа-
самдық деңгейі, оның озіндік нұсқалары барына
байланысты. Созж асамны ң озіндік нұсқаларына
созжасамдық түр (тип) мен созжасамдық үлгілер
жатады.
Солай бола тұрса да, созжасамның тіл білімінің
басқа салаларымен байланысын ж оққа шығаруға
болмайды. Тіл білімі салаларының қайсысы бол-
сын бір-бірімен ты ғы з байланысты. Өйткені тіл
білімінің барлық саласы созді зерттейді, бірақ соз
тіл білімінің әр саласында әр қы рынан зертте-
леді, бірақ бәрінің де зерттеу нысанасы соз бол-
ғандықтан, оларда байланыс болуы заңды.
Тіл білімінің салаларының ішінен созжасам-
ның морфологиямен байланысы ертеден-ақ на-
зарға іліккен. Сондықтан да созжасам соңғы кез-
ге дейін коп тілдерде морфологияның құрамында
қаралып келді. Бұл екі саланың байланысы бола-
тын себебі екеуі де создің ең кіш кене болшегі
морфемамен байланысты. Тіл білімінің созжасам
саласы да, морфология саласы да морфеманы зерт-
тейді. Бірақ созжасам жаңа соз жасаушы морфе-
маларды зерттейді де, м орфология грамматика-
лы қ тұлғаларды (формаларды) яғн и соз түрлен-
діруші тұлғаларды зерттейді. Ал созжасамдық
корсеткіш тер мен соз тұлғасы н жасайтын соз
түрлендіруші корсеткіштердің ұқсастығы мол.
Қазақ тіл білімінде еркелету, кішірейту, сый-
лау мэнін беретін ж ұрнақтар элі күнге дейін дау
туғы зып жүр. Ғалымдардың бір тобы оларды
созж асам ға ж атқы зса, бір топ ғалымдар оларды
соз түрлендіруші деп дэлелдейді.
Бірсыпыра жұрнақтардың дерексіз (абстрак-
ты) мағынасы оларды созтүрлендіруші, созтұлға-
сын жасаушы ж ұрнақ деп қарауға себеп болып
жүр. М әселен, сын есімнің
қызғылт, сарғыіи, кокиіілт, кокшілтім, бозаң, сарғылтым сияқты ту-
ындылардың құрам ы ндағы жұрнақтарды біраз
ғалымдар шырай ж ұрнағы деп қараған. Сол си-
яқты коптік жалғауын ж ұрнақ деп санау керек
деген де ұсыныстар болған.
Етіс жұрнақтары да бірде соз тудырушы деп,
кейде категорияның тұлғасын жасаушы соз түрлен-
діруші деп сипатталып келгені белгілі. Сонымен