П у бли ка сы м әдениет, а қ п а ра т ж ә н е қ о ға м д ы қ к е л іс ім м и н и с т р л іг ін щ м ем л е к етт ік тілді дам ы ту бағдарламасы


СӨЗЖАСАМ СӨЗЖАСАМ ТІЛ БІЛІМІНІҢ ЖЕКЕ САЛАСЫ



Pdf көрінісі
бет266/497
Дата14.10.2023
өлшемі38,54 Mb.
#113886
1   ...   262   263   264   265   266   267   268   269   ...   497
Байланысты:
kazak grammatikasy fonetika sozzhasam morfologiia sintaksis

СӨЗЖАСАМ
СӨЗЖАСАМ ТІЛ БІЛІМІНІҢ ЖЕКЕ САЛАСЫ
2. СӨЗЖАСАМ - ТІЛ БІЛІМ ІНІҢ ЖЕКЕ
САЛАСЫ
Сөзжасам тілдің атау (номинация) жасау қыз- 
метін жүзеге асырады. Атаулардың бәрі сөзжа- 
сам арқы лы жасалды деген пікірден аулақ бола 
тұра, копшілік атаулардың созжасам арқылы жа- 
сад аты н ы н м ой ы н д ау керек. С о зж асам тіл 
білімінің басқа салаларының ешқайсысы атқара 
алмайтын қызметті жүзеге асырады.ібл - созжа- 
сам ны ң туынды соз, ж аңа соз жасау қызметі. 
Сондықтан созжасам жаңа соз жасаудың барлық 
мэселелерін түгел қамтиды. О ған созжасамдық 
бірліктерден бастап, созжасамдық ұя сияқты ірі, 
күрделі созж асамдық бірліктерге дейін к ір е д і^
Созж асамдық нұсқалардың созжасамда атқара- 
тын қызметі, жаңа создердің жасалу үлгілері мен 
тәсілдері,^созж асамдық нұсқалардың түрлері, 
қ ол д ан ы л у ер екш ел іктер і, со зж асам д ы қ ірі 
бірліктер болып саналатын созжасамдық ұялар, 
олардың құрылысы, оның мүшелері, созжасам- 
ды қ ұяны ң құрам ы ндағы мүшелердің қызметі, 
ерекш елігі сияқты т.б. тек созж асам ға қатысты 
заңдылықтар созжасамды тілдің басқа салалары- 
нан ерекшелендіреді_.}Бұл мэселелер тек созжа- 
самға ғана қатысты. Олар тілдің басқа ешбір са- 
ласында шешілмейді, ойткені ол мәселелер тілдің 
басқа салаларында қойылмайды да. Ойткені олар 
тек созжасам саласцның зертгеу нысанасына жа- 
тады.
2.1. С Ө ЗЖ А С А М Н Ы Ң Т ІЛ Д ІҢ БАСҚА 
СА Л А Л АРЫ М ЕН БА Й Л А Н Ы С Ы
Созж асамның тіл білімінің жеке саласы бо- 
лып танылуы оның тіл білімінің басқа салала- 
рымен байланысын жэне олардан ерекшелігін 
анықтауды қажет етеді.
Созжасамның тіл білімінің жеке саласы бо- 
лып танылуы ерекше тіддік құрылымның болуы, 
тілдің басқа салаларынан ерекшеленетін созжа- 
самдық деңгейі, оның озіндік нұсқалары барына
байланысты. Созж асамны ң озіндік нұсқаларына 
созжасамдық түр (тип) мен созжасамдық үлгілер 
жатады.
Солай бола тұрса да, созжасамның тіл білімінің 
басқа салаларымен байланысын ж оққа шығаруға 
болмайды. Тіл білімі салаларының қайсысы бол- 
сын бір-бірімен ты ғы з байланысты. Өйткені тіл 
білімінің барлық саласы созді зерттейді, бірақ соз 
тіл білімінің әр саласында әр қы рынан зертте- 
леді, бірақ бәрінің де зерттеу нысанасы соз бол- 
ғандықтан, оларда байланыс болуы заңды.
Тіл білімінің салаларының ішінен созжасам- 
ның морфологиямен байланысы ертеден-ақ на- 
зарға іліккен. Сондықтан да созжасам соңғы кез- 
ге дейін коп тілдерде морфологияның құрамында 
қаралып келді. Бұл екі саланың байланысы бола- 
тын себебі екеуі де создің ең кіш кене болшегі 
морфемамен байланысты. Тіл білімінің созжасам 
саласы да, морфология саласы да морфеманы зерт- 
тейді. Бірақ созжасам жаңа соз жасаушы морфе- 
маларды зерттейді де, м орфология грамматика- 
лы қ тұлғаларды (формаларды) яғн и соз түрлен- 
діруші тұлғаларды зерттейді. Ал созжасамдық 
корсеткіш тер мен соз тұлғасы н жасайтын соз 
түрлендіруші корсеткіштердің ұқсастығы мол.
Қазақ тіл білімінде еркелету, кішірейту, сый- 
лау мэнін беретін ж ұрнақтар элі күнге дейін дау 
туғы зып жүр. Ғалымдардың бір тобы оларды 
созж асам ға ж атқы зса, бір топ ғалымдар оларды 
соз түрлендіруші деп дэлелдейді.
Бірсыпыра жұрнақтардың дерексіз (абстрак- 
ты) мағынасы оларды созтүрлендіруші, созтұлға- 
сын жасаушы ж ұрнақ деп қарауға себеп болып 
жүр. М әселен, сын есімнің 
қызғылт, сарғыіи,
кокиіілт, кокшілтім, бозаң, сарғылтым
сияқты ту- 
ындылардың құрам ы ндағы жұрнақтарды біраз 
ғалымдар шырай ж ұрнағы деп қараған. Сол си- 
яқты коптік жалғауын ж ұрнақ деп санау керек 
деген де ұсыныстар болған.
Етіс жұрнақтары да бірде соз тудырушы деп, 
кейде категорияның тұлғасын жасаушы соз түрлен- 
діруші деп сипатталып келгені белгілі. Сонымен


192


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   262   263   264   265   266   267   268   269   ...   497




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет