П у бли ка сы м әдениет, а қ п а ра т ж ә н е қ о ға м д ы қ к е л іс ім м и н и с т р л іг ін щ м ем л е к етт ік тілді дам ы ту бағдарламасы


сырт- қы қалпына келтіру (реконструкция) тәсілі



Pdf көрінісі
бет308/497
Дата14.10.2023
өлшемі38,54 Mb.
#113886
1   ...   304   305   306   307   308   309   310   311   ...   497
Байланысты:
kazak grammatikasy fonetika sozzhasam morfologiia sintaksis

сырт-
қы қалпына келтіру (реконструкция) тәсілі 
деп 
аталады.
Осы сияқты ешқандай қөсымшасыз жеке сөз 
ретінде қөлданылатын жалаң түбірлердің саны 
ескерткіш терде де, реликтілік құбылыс ретінде 
кейбір қазіргі тілдерде де көп емес. О ған себеп - 
бұл жазбалардың өзі ежелгі уақытты бейнелеген 
ескерткіш тер емес екендігі. Бұл ескерткіштердің 
зерттелуіне үлкен үлес қөсқан ғалым С.Е.М алөв 
ең ежелгі дегі саналаты н Енисей ж азбаіары н ы ң
өзін У -ғасы рға жатқызады. М азмұны ж ағы нан 
басқалармен салы стырғанда, ең байырғы бөлып 
саналатын Орхөн ескерткіш терінің өзі У ІІІ-ш і 
ғасы рға жатады. Қазіргі тіліміздегі бір буынды 
түбірлер сәл ф өнетикалы қ айырмаш ылығы бөл- 
маса, ескерткішгерде сол күйінде кездеседі. Мұның 
өзі түбір сөздердің мөрфөлөгиялық, фөнетикалық, 
сем антикалы қ ы ң ғай дағы әзгерістері негізінен 
Енисей, Орхөн, ұйғы р ескерткіш терінің жазылу 
кезеңіне дейін бөлғаны н көрсетеді. Көбінесе, ес- 
керткіш тер тілінде түбір екі тұлғасы нда да (еш 
қөсы м ш асы з, қарапайы м ежелгі түрі, қөсымш а 
ж алғанған жаңа түрі) берілген: 
са- “санау
”, 
сан -
“сан
”, 
сана - “санау” ба- “байлау ”, бан - “байлан ”,
ө - “ойлау", ог - “о й ” т.б.
Бұл екі ф өрм аны ң 
біразға шейін қатар қөлданылғанын керсетеді.
Екіншіден, 
өсы өрайда “өлі” түбірлерді анық- 
таудан да өған ж алғанған қөсымш аларды айыру 
әлдеқайда жеңілірек. Я ғни, мұндай түбірлерді тек 
өздеріне ұқсас сөздердің құрылымы бөйынша өр- 
тақ сөз тудырушы мөдельдерін салыстырып теө- 
риялы қ жөлмен ғана қалпына келтіруге бөлады. 
Ол үшін кез келген үлгідегі, сөл арқылы жасал- 
ған екі буынды түбір құрамынан өзара ұқсас, тектес 
әрі мағыналас грамматикалық тұлғалар түбір мен 
тұлға жалғасқан жігінен бөліп алынады. Бұл әдіс 
тіл білімінде 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   304   305   306   307   308   309   310   311   ...   497




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет