П у бли ка сы м әдениет, а қ п а ра т ж ә н е қ о ға м д ы қ к е л іс ім м и н и с т р л іг ін щ м ем л е к етт ік тілді дам ы ту бағдарламасы



Pdf көрінісі
бет306/497
Дата14.10.2023
өлшемі38,54 Mb.
#113886
1   ...   302   303   304   305   306   307   308   309   ...   497
Байланысты:
kazak grammatikasy fonetika sozzhasam morfologiia sintaksis

екіншіден, 
тарихи түбірлердің пайда 
болуы сөз жасаудың морфологиялы қ тәсілінің 
тууымен, яғн и , түркі тілдерінің жалғамалық (аг- 
гл ю ти н ац и ял ы қ) таб и ғаты м ен бай лан ы сты . 
Ж оғары да атап көрсеткеніміздей, бұл тәсіл тіл
дамуының ішкі заңды лы ғы нан келіп туған. Егер 
ең алғаш қы түбірлер лексика-грамматикалық ка- 
тегория ретінде дамымай, сол күйінде қалған бол- 
са, тілдің одан әрі баюы мен жетілуі, сөздердің 
әр алуан топтары, ұғымды білдірудің лексикалық 
құралдарының қазіргідей байлы ғы болмаған бо- 
лар еді. Соның нәтижесінде түркі тілдерінің негізгі 
сөздік қоры ны ң сем антикалы қ көлемі мен сөз 
топтары н көбейтуде ж әне ж аңа сөздер жасауға 
негіз болған сем антикалы қ тәсіл арқылы түбір 
сөздердің сөз тудыру мүмкіндігі кеңейе түсті. Тіл 
дамуының келесі кезеңінде түркі тілдерінің тари- 
хында маңызды роль атқарған синкретті түбірлер 
мен лексика-грамм атикалы қ омонимдерді жасау 
үшін бірбуынды түбірлерге жалғанатын омомор- 
фты қосымш алардың орны на оған қарағанда, 
күрделірек тұлғалар жалғану үрдісі қалыптаса ба- 
стады. Себебі тіл дамуының лексика-грамматика- 
лы қ мазмұнының күрделенуі, кеңеюі деривация- 
л ы қ жүйе арқылы түрдің де кұрделенуін қажет 
етті. Түбір сездер өздері беретін ұғы м ны ң ерек- 
шелігі аш ы лған сайын ж аңа м ағы налы сөздерге 
негіз болып, өлі түбірлер ретінде тарихи туынды 
түбір құрамында қалып қоя берген. Бұл - түбір 
сөздер дамуыны ң қажетті ш арты. Сонды қтан 
қазіргі тілімізде жаңа сәздер жасауға ұйтқы бо- 
латын көбінесе “өлі” түбірлер.
Үшіншіден, 
түбір сөздердің дамуын тіліміздің 
ды бы сты қ жүйесінің тарихи ©згерістерінен тыс 
қарауға болмайды. Үндіевропа тілдерінде түркі 
тілдерімен салыстырғанда, фузия құбылысының 
жиі ұшырауын олардың жалғамалы емес табиға- 
тымен түсіндіруге болса, бірақ түркі тілдерінде де 
флективтіліктің элементтері кездеседі. Кейбір 
ғалымдар “өлі” (көбіне бірбуынды) түбірлердің 
құрамындағы түбір мен қосымшаның әбден кірігіп 
қазір бөлуге келмейтін түбір сөз деп ұғынуы со- 
ның нәтижесі деп қарайды. Э.В.Севортян жалға- 
малы лы қ кезеңіне дейінгі (доагглютинативный 
период) құрылым, ия, “сөзтудырушы ж үйе” деп 
жалпы атап ©теді. Қ азақ тілінің сөз құрамында- 
ғы тарихи ф онетикалы қ өзгерістерді зерттеу ба- 
рысында Б.Сағынды құлы түркі тілдері флексия- 
лы қ құрылым дәуірін басынан откізген деп тұжы- 
рым жасайды. О ны ң дәлелі ретінде келтірілген 
тілдік деректерді ішкі ф лексия қалдықтары деп 
қарайды. Қазақ тіл білімінде бұл мәселенің проф. 
Қ .Ж ұ б а н о в та н б астал аты н ы белгілі. Ғалы м
түркітанудағы бұл проблеманы агглютинациямен 
сабақтас қарайды.
Қалай болғанда да, түбір құрылымының са- 
палық озгеруіне, қалыптасуына әсер ететін фо-




Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   302   303   304   305   306   307   308   309   ...   497




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет