П у бли ка сы м әдениет, а қ п а ра т ж ә н е қ о ға м д ы қ к е л іс ім м и н и с т р л іг ін щ м ем л е к етт ік тілді дам ы ту бағдарламасы



Pdf көрінісі
бет8/497
Дата14.10.2023
өлшемі38,54 Mb.
#113886
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   497
Байланысты:
kazak grammatikasy fonetika sozzhasam morfologiia sintaksis

АЛҒЫ СӨЗ
9
д а қ болы п келген Ш окәрім , Ә .Б өкей хан ов, 
А.Байт\фсынов, Ә.Ермеков, М.Дулатов, Мағжан, 
Х.Досмүхамедов, С .С ейф уллин, І.Ж ансүгіров, 
Б .М а й л и н с и я қ т ы үлт зи я л ы л а р ы н ы ң тіл 
тожірибесінен қыруар дерек материал жинақтал- 
ды. С ө й тіп “Қ а зақ гр ам м ати к асы н ы ң ’ авторла- 
ры қ а за қ тілінің ф онетикасы н, ф он ологи ялы қ 
жүйесін, грамматикалық қүры лы сы н зерттеуде 
әртарап бай дерек коздерін пайдаланды. Атап 
айтқанда: халқымыздың кол-косір қазіргі және 
классикалы қ коркем туындыларын, қогам ды қ- 
саяси ж әне публицистикалы қ, со н д ай -ақ түрлі 
ғьыыми әдебиет үлгілерін, газет-журналдар мен 
күнделікті сөйлеу тіл нүсқаларын, Институттағы 
қазіргі қа за қ әдеби тілі создіктерінің, терм ино- 
логиялық орталықтың ж ән е“Ж аңа создер серия- 
сы ны ң” бай картотека қоры н. Авторлар сондай- 
а қ қ азақ тілінің грамматикалық қүры лы сы мен 
дыбыс жүйесін ор қы ры н ан алып қарастырган 
грамматикалар мен монографиялық зерттеулерді 
де кеңінен пайдаланды.
Алайда “Қ азақ грамматикасы” сипаттамалы 
нормативті (академиялық) бағытта жазылғандық- 
тан, онда жолма-жол библиографияға бару (яғни 
цитаталар келтіру), талдау барысында басқа тіл 
мамандарының жүмыстарына сілтеме жасап оты- 
ру м үмкін болмады. О ны ң есесіне кітаптың со- 
ңында әр бөлік (раздел) бойы нш а пайдаланыл- 
ған арнайы әдебиет тізімі берілді. Бүл жерде және 
бір ескертетін нәрсе: “Орыс грамматикасындағы” 
си яқты , “Қ азақ грамм атикасы нда” да пайдала- 
нылған әдебиеттер тізіміне негізінен м оногра- 
ф иялар жоне солар түрпатты әрі қарайғы зерт- 
теулерге бағыт-бағдар боларлықтай (монография- 
л ы қ сипаттағы емес) басылымдар ендірілді. Ал 
бүларға мақалалар мен диссертацияларды қосу 
мүмкін болмады (бірақ оларда қол жеткізілген 
нотижелер мүмкіндігінше ескеріліп отырды).
“Қ азақ грамматикасы” негізінен А .Байтүр- 
сы нүлы атындағы Тіл білімі институты ны ң оз 
күш імен жазылды. Олай дейтініміз: авторлар 
үжымына сырттан қосылғандар, атап айтқанда
Р.Әміров, С.Исаев, М .Серғалиев, Н.Оралбаева, 
Ә.Ибатов, С.М ырзабеков, Б.Қасымова - кезінде 
алды отыз жылдан аса, арты бес-он жылдан осы 
Институтта жүргізілген жоспарлы ғылыми-зерт-
теу жүмыстарының негізгі орындаушылары қата- 
ры нда тү р ақты қы зм ет істеген адамдар. Ал 
Т.Сайрамбаев осында аспирантурада оқы п, дис- 
сертация жазған. Олардың осы ғылыми мекеме- 
де жүргізген зерттеулерінің біразы Институттың 
баспа ж оспары бойы нш а жеке кітап болып та, 
ж арияланы п отырды. Ж оғарыда аталған автор- 
л а р д ы ң “Қ а за қ грамматикасына” жазғандары - 
сол Институт қабырғасында орындалған жоспар- 
лы ж ү м ы с та р ы н ы ң гр ам м ати к ал ы қ іл ім н ің
қазіргі даму деңгейі түрғы сынан онделген, то- 
лықтырылған нүсқалары.
Ж оғары да айтқаны мы здай “Қ азақ грамма- 
тикасы н” жазуға түтас бір ғылыми үжым қаты - 
сты. Авторлар сан ы н ы ң бүл коптігі, оларды ң 
к ә с іб и д е ң г е й і, к в а л и ф и к а ц и я с ы ж а ғ ы н а н
әркелкілігі он ы ң қүры лы м ды қ ж ағына, м азмү- 
нына, ара-түра болса да, әсер етпей, әрине, қой - 
ған жоқ. Кей болімдерде кездесетін қайталаулар 
мен арты қ тәптештеулер, мысалы сондайдан ту- 
ған. Қ азақ тілінің қазіргі грамматикалық қүры - 
лы сы н тек бір адам ны ң лингвистика ғы лы мы - 
ның, осіресе соңғы жетістіктері түрғы сынан бар 
ж а ғы н а н қ а м т и ж азы п ш ы ғу ы н ы ң м ү м к ін
еместігін ескерсек, академиялық грамматика си- 
патындағы м үндай көлемді, үж ы мды қ үлкен 
ж үм ы ста кейбір селкеу, к ем -кетіктің болуы 
кешірімді де сияқты . Авторлар бүл қа за қ акаде- 
м иялы қ грамматикасының мазмүн, сапасын ал- 
дағы уақытта орі қарай ж ақсарта түсуге бағыт- 
талған сы н ескертпелерді алғыспен қабы л ала- 
ды.
“Қ а за қ грамм атикасы ” тек тіл тануш ы ма- 
мандарға ғана емес, сонымен қоса жалпы қазақ 
тіліне ы қы ласты немесе озінің ол ж оніндегі 
білімін орі қарай терендеткісі келетін көпш ілік 
қауымға да арналған. Мүнда осындай екі мақсат 
көзделгенмен, ол осы күнгі арнайы терминоло- 
гия негізінде, ғылыми тілде жазылды. Алайда 
грамматика авторлары оздерінің талдауларьіның, 
б аян даулары н ы ң м ам ан емес оқуш ы лард ы ң
түсінігіне неғүрлым жеңіл болуын ескерді жоне 
тар мам анды ққа байланысты терминді барынша 
аз қолдануға тырысты. Ал бірінші рет қолданы - 
лып отырған арнайы грамматикалық терминдер 
мүмкіндігінше түсіндіріліп отырды.
АВТОРЛАР:
{Ә.Аб.іақо^-
Етістікті соз 
тіукестеуііА.Айгабьиов
- М орфонология. Есімше. Қ им ы л есімі. Амал- 
ды ң оту сипаты; 
Р.Әмір
- Синтаксис жоне оның
объектісі. Бастауыш пен баяндауыштың қиысуы. 
Н ом инативті жоне етістікті сойлемдер. Ж ай 
сойлемнің типтері. Екі негізді жай сойлемдер. 
Іргелес салалас қүрмалас сойлемдер; 
З.Базарбаева




Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   497




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет