418
Ўтган замон
. Ҳозирги ўзбек адабий тилида ўтган замон феъли бир
неча хил шакл ёрдамида ифодаланади:
-ди (ўқидим, ўқидинг, ўқиди);
-ган (ўқиганман, ўқигансан, ўқиган);
-(и)б- (ўқибман, ўқибсан, ўқибди);
-эди/экан/эмиш (ёзган эдим, ишлаётган эди, ишлаган эдинг, ишлар
эдилар, ишламоқчи эдим);
Мазкур шаклни қабул қилган феъл турли хил маънони ифодалайди.
Масалан:
а)
-ди:
«сўзловчи кўрган, билган ҳаракатнинг нутқ моментигача
бажарилганини аниқ, қатъий тарзда ифодалаш»:
Барно йўқ экан, бир оз
кутди
, келавермагач, ўтиришга сабри чидамай, идорадан
чиқди
.
(О. Ёқ.);
б)
-ган
: «сўзловчи ва тингловчи ўзаро суҳбатлашиб
турган пайтда
бўлмаган ҳаракатни ифодалаш»:
Капалагини
учириб юборган
.
(Ҳ.Наз.);
«ҳаракатнинг бажарилганлиги ва унинг ҳозир ҳам мавжудлиги»:
Ўринда
ҳам гаплашаверамиз, сен жуда
чарчагансан.
(И.Раҳ.);
в)
-(и)б-
: «ҳаракатни бевосита кузатмаганлик,
ундан кейин хабардор
бўлганлик»:
Ўзим кўрдим, тош чап елкасига
Достарыңызбен бөлісу: