419
Ўтган замон шакли кесимнинг пайт валентилигини ҳол вазифасидаги
ўтган замон маъноли сўзшакл билан тўлдиради:
кеча
кел
ди
,
ўтган йили
ўқи
ган
,
бултур
бажар
ган эдим
каби.
Ҳозирги замон.
Замоннинг бу тури ЗК УГМсини «ҳарактнинг нутқ
моментида юз бераётганлигини ифодалаш» тарзида хусусийлаштиради.
Маънодаги «давомийлик», «тугамаганлик» унсури ундаги бошқа
категория тажаллиси бўлиб, замоннинг зотий маъносига дахли йўқ.
«Давомийлик», «тугалланмаганлик» умумий маъносидаги категориал
маъно билан зич ҳолатдаги ёндош маъно.
Бу замон маъноси:
-яп-;
-ётиб-;
-ётир;
-моқда
аффикси билан ифодаланади.
Шакл орасидаги фарқ соф услубий асосда. Аниқроғи,
-яп-
умумуслубий ва
кенг истеъмоллилиги,
-ётиб-
ва
–ётир
диалектал ва
поэтик хусусияти билан,
-моқда
шакли китобий
услубга хослиги билан
фарқланади. Унда замонни ифодалашда фарқ сезилмайди. Қиёсланг:
ўқияпман, ўқиётирман, ўқиётибман, ўқимоқдаман
.
Ёт, тур, юр, ўтир
бирлиги кўмакчи феъл вазифасида келиб, ҳозирги
замон шаклининг аналитик кўринишини ҳосил қилади:
Ҳали душманимиз
тинчигани йўқ, ҳушёрликни қўлдан бердинг, каллангга соламан деб
Достарыңызбен бөлісу: