Ўзбекистон республикаси
Лексема семантик-синтактик валентлигига сон категорияси
жүктеу/скачать 3,07 Mb. Pdf көрінісі
|
9690089a-e551-4f56-b4a9-9a2e62630397
| Лексема семантик-синтактик валентлигига сон категорияси
шаклининг таъсири. «Шаклсиз ҳолат» (доминанта) билан шаклли ҳолат – кўплик, [- лар ] қўшимчали шакл зидланиши ҳақида гап бораркан, масала [- лар ] морфемаси «шаклсиз ҳолат» валентлигига қандай таъсир кўрсатади, уни қандай ўзгартиради? деган тарзда қўйилиши лозим ва бу саволга ўзбек тилшунослиги валентлик нуқтаи назардан бўлмаса-да аллақачон узил- кесил жавоб берган: [- лар ] шакли «шаклсиз ҳолат»нинг аниқ миқдорни ифодалайдиган сонлар билан бирикиш қобилиятини йўқотади. Ўзбек тилида икки/иккита китоблар, ўн бешта китоблар, бир юз йигирма битта китоблар каби бирикув хос эмас. Ваҳоланки, бир китоб, икки китоб, ўн беш китоб каби бирикув меъёрий. Мана шу асосда кўплик соннинг умумий грамматик маъноси «ноаниқ кўплик» сифатида белгиланган 1 . Шу билан бирга, кўплик сон умумий маъносида бўлинувчанлик маъноси бўлинмаслик яхлитлигидан кўра кучлироқ бўлганлиги сабабли тур, хил, ранг-барангликни таъкидловчи сифат ва сон аниқловчи билан кўплик шаклининг бирикиши бирлик сон формасидан кўра қулайроқ. 1 Иванов С.Н. Курс турецкой грамматики. Ч.I. –Л.: ЛГУ, 1975; Ч.II. Л.: ЛГУ, 1974; Нигматов Х.Г. Функциональная морфология тюркоязычных памятников XI–XII вв. –Т.: Фан, 1989; Шаҳобиддинова Ш. Грамматик маъно талқини хусусида: филол.фан.номз.дисс.автореф. –Самарқанд, 1993. 123 Хулоса шуки, кўплик сон морфологик шакли умуман олганда нинг лексик валентлигини чекловчи – унинг аниқ миқдорни ифодаловчи аниқланмиш билан бирикишига монеълик қилувчи шакл сифатида қаралиши лозим. Шунинг учун ўзбек тилида «бир минг тўққиз юз саксон иккинчи йилларда» каби бирикмада аниқ миқдор маъноси эмас, балки маълум бир чегара – 81–83- йиллар оралиғи англашилади. жүктеу/скачать 3,07 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|