Дарындылық – адамның интеллектуалдык мүмкіндігімен байланысты
болатын қабілеттіліктердің бірлігі, оның іс-қимылының деңгейі мен өзіндік
ерекшелігі.
Қабілеттілік – бұл бірдей күш пен бірдей уақыт аралығында, бір адамның
басқа адамдарға қарағанда жоғары көрсеткіштерге ие болуын қамтамасыз
ететін мүмкіншілік.
Темперамент деп жеке адамның қылығы мен түрлі іс-әрекетерінен
көрінетін меншікті дара өзгешелігін атайды.
Холерик – эмоциялық шапшаң, күшті, тұрақты болады. Ол белсенді іске
шапшаң кірісіп, аяқтап шығады, шыдамсыз, өкпелегіш, ашуланшақ.
Сангвиник – эмоциялық қызы шапшаң, күшті, бірақ көп тұрақтанбайды.
Қызулы, жеңілтек, бастаған істі аяқсыз қалдырады, уәдені көп береді, бірақ
көбіне оны орындамайды.
Меланхолик – қозуы шапшаң, күшті, тұрақты, момын, тұйық, жасқаншақ,
ұжымнан бөлек жүреді, іске бірден кіріспейді, бастап кетсе аяқтайды.
Флегматик – қозуы әлсіз, байсалды, кісімен араласпайды, орнықты, іске
өте баяу кіріседі, бірақ тиянақты орындайды.
Мұғалім сабақ үстінде, тәрбие барысында балалардың мінез-құлықтарын
ескеріп темпераментін тәрбиелейді. Мысалы, сангвиник баланың іс-әрекетін
үнемі бақылап, берген тапсырманы орындалуын қадағалап отыруы керек болса,
ал меланхоликті белсенділікке, ынтымақтастыққа, ұжымшылдыққа тәрбиелеу
қажет.
Акселерация (латын сөзі
«акелероцио» – жеделдету, тез қарқынмен даму)
балалық және жеткіншек жастағылардың дене және психикалық даму жағынан
тез қарқынмен, жеделдеп дамуын айтады.
Адамның өсіп жетілуінде белгілі заңдылық болады. Ал, бұл заңдылық әр
балада әр қалай болады. Баланы дұрыс тәрбиелеу үшін олардың жас және дара
ерекшеліктерін білу қажет. Мектептегі кезеңнің өзі бастауыш (6-10 жасқа
дейін), орталау мектеп (10-15-ке дейін), орта мектеп оқушылары (15-18-ге
дейін) болып үшке бөлінеді. Баланың дене дамуындағы ең маңыздысы –
орталық жүйке жүйесі, өйткені адамның психикалық әрекеттері осы орталық
жүйке жүйесіне байланысты болады. Балалардың дене және психикалық
дамуында соңғы жылдары айқындалған күрделі өзгерістердің бірі –
