«Азған елдің молдасы. Үлкен болар салдесі. Аса бауыр кылмақыз, Онын рас емес алласы». Ыбырай Алтынсарин

Кейіннен қазақ жазуы латын алфавитінің нёгізінде 
дамыды. Латын алфавиті дүние жүзіне ең кец тараған 
графика, Латын алфавитінен небары 29 гана әріпті пай- 
далана отырып, 20—30-шы жылдары алуан түрлі кітап- 
тар шықты. Орыс графикасына 1940-шы жылдары көш- 
тік, мұнда 42 әріп пайдаланылады. Бұл жағдай орыс 
тілін үйренуге көп көмек жасады. Шоқан, Ыбырай, 
Абайлардың аңсаған орыс тілі мен әдебиетін, орыс ғы- 
лымы мен мәдениетін меңгеру жолында үлкен роль ат- 
қарды. Тіпті үңіле берсек, орыс алфавитіне негіз бол- 
ран ескі славян алфавиті — кирилика, ал кириликаның 
арғы тегі грек-латын графикасына барып тіреледі. Де- 
мек, революцияға дейін қазақ халқында ешбір жазу, оқу 
болмады деп қарау шындықтан алшақ кетеді.
Демек, араб әрпімен қазақ тілінде кітап шығаруға 
Қазан қаласының, ондағы озық ойлы зиялы адамдар- 
дың қазақ халқы мен татар халқының арасындағы ру- 
ханіг, тілдік, баспагерлік үлкен байланыстың болуына 
біраз ықпал жасағанын атап айтқан дұрыс. Олардан құ- 
рылыс салу, іс тігу, кірпіш күйдіру, сауда-саттық қаты- 
настарын жасауды үйренгеніміз жайында Абай: «Олар 
солдаттыққа да шыдайды, кедейлікке де шыдайды, қа- 
заға да шыдайды... Едбек қылып, мал табудың да жо- 
лын солар біледі. Оның бәрі — бірін бірі қуып қор бол- 
май, шаруа қуып, өнер тауып, мал тауып зор болғандық 
әсері»1,— дейді. Бұл татар халқы туралы, ұлттар ара- 
сындағы игі қатынастар жайлы ұғым, әсіресе араб әргіі- 
мен қазақ тілінде кітап шығарудағы, араб әрпінің бар- 
лык түркі тілдес халықтардың сауат ашудағы прогрес- 
шіл ролі жөніндегі пікір.
Ал Шоқанның сынайтын татарлары — қазақ даласы- 
на ислам діні фанатизмінің туын тігуге келген, құлқын- 
ның құлы болған, тек күн көрудің қамын көздеген та- 
тардың арамтамақ молдалары. Олардың мақсаты — 
біздің азат сахарада кең өскен халқымызды «мұсыл- 
мандық кейпіне түсіру», «мұсылмандықтың тар кебінін 
кигізу». Осындай жағдайды аңғарта келіп ІИокан: 
«Жалпы қазақ халқының алдында, европалық цивили- 
зацияға жетуде орыстардың византиялық дәуірден өт- 
кені сияқты, татарлардың дінге негізделген қауіпті перс­
пектива тұр... Ой мен сезімді тек тежеу қабілеті бар, 
өлі схоластикаға бөленген татар ағартушылығы санасы

жүктеу/скачать 4,18 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: