дерін сөз
жузінде мұсылманбыз деп санады, ал күнде-
лікті болмысында, тұрмысында отқа, суға, табиғатқа,
аруаққа табынып келді.
Сауаты аз елде мұсылмандық
дәстүрлер халық дәстүрлерін, ата-бабадан келе жаткан
үйреншікті заңдарын халық санасынан шығара алмады.
Мұсылмандық түсініктерде
«нағыз өмір о^дүниеде
болады, күнделікті өмір ақіреттегі өмірге дайындық»
деп саналады, ал қазақтар болса «бір құдай бар шы-
ғар» дегенді сөз жүзінде
мойындаған болып, шындық-
қа келгенде өзінің үйреншікті әдет-ғұрпымен өмір сүр-
ді. Ислам діні VII ғасырда шыққанына қарамастан
қазақ даласына кеш тараған және кең байтақ қазақ елі-
ніңәр жағында әр түрлі тараған. Мысалы,
Қазакстан-
ның оңтүстік жағында, Самарканд пен Бұқара сияқты
діни орталықтарға жақын жерлерде ертерек тарап,
тұрмысқа молырақ сіңген, ал
орталық, батыс, солтүс-
тік, шығыс жақтарда исламнан гөрі шамандық наным-
сенімдер басымырақ болған.
Бұл жағдайды академик Ә. Марғұлан да ескеріп,
«арқаны қоныстанған қазақтар XII ғасырға дейін ис-
ламға
онша бой ұрмаған, екі жүз жыл бойы оған катты
қарсылық көрсетіп келген»1.— дейді.
Шоқанның аңғаруынша ислам діні қазақтар арасы-
на екі жақтан келді. Бірін Қазаннан татарлар әкелсе,
екіншісін Орта Азиядан қожалар әкелді. «Ал
біздің Сі-
бірде үкімет мұсылмандықты қамкорлыкка алды, соның
арқасында біздің облыста ислам ада жайылып, етек
алып отыр. Бүкіл қырда
татардың шала молдасы кө-
бейіп, Орта Азиядан келген әулиелер қаптап кетті... Әсі-
ресе татар семинаристері қазақтарды сокыр наныммен
шырмап, дінге бас шұлғытты...»2
Осындағы «татарлар әкелді» деген ұғымда екі түрлі
бағыт болғанын ескерген орынды. Бірі прогресшіл ба-
ғыт — ол ислам арқылы қазақтарда сауаттылықтың арт-
тырылуы, дамуы, өсуі, араб
әріптерімен басылған кі-
таптардың көбеюі. Татар ғалымы Ә. Қарамуллиннің
ақбарына, ғылыми зерттеулеріне қарағанда: «Казак ті-
ліндегі алғашқы басылым 1831 жылы шықкан. Тап осы
тұста Қазан университетінің баспаханасында «Кырғыз
халқына хабарлама» (автордың «қырғыз» деп отырғаны
қ а з а қ т а р
Б. Ғ.)
деген атпен жарык көрді. 1862 жылы
Достарыңызбен бөлісу: