Қазақстан тарихы оқулық
жүктеу/скачать 7,71 Mb. Pdf көрінісі
|
Кадыркулова Г. Казакхстан тарихы
| 2.5.
Б.з. I11-V ғғ. Қазақстан аумағындағы мемлекеттер Юэбань. Солтүстік-хун мемлекетінің қалдықтарын және б.з. 93 жылы сяньбийлер мен қытайлықтарды жеңгеннен кейін хундардың бір бөлігі хуянь руынан шыққан сенгирлердің бастауымен Шығыс Қазақстан аумағына ығысып, осы жерге қоныстанды. 126 жылы сенгирдің сарайы Қара Ертіс жағасында орналасты. Бірақ б.з. II ғасырының ортасында хундарды сяньбий лер талқандап, олар батысқа қарай одан әрі шегінді. Қалған хундар жергілікті түрғындармен бірігіп, 490 жылға дейін болған Юэбань мемлекетін күрды. Юэбань билеушісі «сенгир» деген атақты иеленіп, сыртқы саясатты белсенді жүргізді, көршілерімен елшілік алмасып, қорғаныс және басқыншылық соғыстарын жүргізді. Гаогюй. 490 жылы Юэбань мемлекетін талқандаған теле тайпасы Афучжило бастауымен Шығыс Қазақстан аумағына жылжыды. Осы жерде Гаогюй мемлекеті қүрылды. Жер аумағы жағынан ол екіге бөлінді. Солтүстік бөлігін «Аслан императоры» атағы бар Афучжилоның өзі баскарды, ал оңтүстігіне «Мүрагер патша» атағын алған оның немере інісі Цюнцизи билік етті. Қытай шығыс көршілері жужандарға қарсы бірлесіп соғыс ашпак ниетте болған, бірақта бірнеше жылдан кейін оңтүстік иелікті эфталиттер (ақ ғүндар) талқандады. 496 жылы Афучжило көтеріліс кезінде өлтіріліп, ал оның мүрагері Балиянь эфталиттерден тағы да жеңіліс тапты. V ғасырдың аяғында Гаогюй мемлекеті қүлады. Кидариттер. Хундардың, ал содан кейін 417-418 жылдары юэбандықтардың қоластында болған Тарбағатай тауында қалған 27 юечжи бөлігі жужандармен болған соғыстың нәтижесінде оңтүстік-батысқа, Оңтүстік Қазақстан мен Орта Азияға карай жылжыды. Олардың бастаушы көсемі Кидар кидариттер мемлекетінің «Кушаншах» атағын қабылдады. Кидариттер эфталиттер және Византиямен үштік одақта болып, Иран-Индия одағына қарсы шыққаны белгілі. 468 жылы Кидардың мүрагері Кунгха өзінің астанасында ирандардан жеңіліп, біржолата тізе бүкті, содан кейін кидариттер мемлекеті жойылды. Хиониттер. Қаңлылар мемлекетінің әлсіреуі мен қүлауы Арал жағалауында түратын олардың бүрынғы бодандары хундар немесе хиониттердің нығаюына алып келді. 356-357 жылдары хиониттер Оңтүстік Қазақстанда қуатты мемлекет қүрып, Иранға қарсы шықты, бірақ екі жылдан кейін олардың патшасы Грумбат Иранмен одақтасты. IV ғасырдың 70-ші жылдарында хиониттер тәуелсіздік алды. 563 жылы хиониттер түркілерден жеңіліп қалған кезде оның елшілігі Константинопольде болғаны белгілі. 28 |