мағынасы мен жергілікті қолдану аймағын табыңыз

18 
 
Ел егінді салады пұл болсын деп, 
Тҿре жұртын жияда құл болсын деп. 
 
Тоқты сойған тоқалдар 
Шӛміш алып қоқаңдар. 
 
Тоқал қатын ҿр келетҧғыны несі? 
Кеселді кісі ер келетҧғыны несі? 
Кедей кісінің кер келетҧғыны несі? 
 
2 – жаттығу. Мақал-мәтелдердегі диалект сӛздердің орнына 
әдеби нормадағы баламасын қойып, дәптерге жазыңыз: 
1.  Қопал бҿрі қой үйретеді, 
     Ақуа адам ел үркітеді 
2.  Жҥдәлі жерде қалмайды 
     Сыпатты адам сырын жасырмайды 
3.  Арманы жоқ жігіттің пәрмені жоқ 
4.  Жақсы лебез – жарым ырыс 
5.  Қарау адам – күншіл, 
     Менер адам – меншіл 
6.  Жалтсыз бұйырмағаннан татар 
7.  Алапатты олжа үшін ҿледі 
     Күншіл күндеумен ҿледі 
8.  Түйе шудасын, 
      Жылқы жалын, 
      Пада мүйізін тҿсейді 
 
3 – жаттығу.  Сӛйлемдерді  кӛшіріп жазып,  Әбіш  Кекілбаев 
шығармаларында 
кездесетін 
диалектизмдердің 
әдеби 
баламасын табыңыз.  
Ҥлгі: 
Елеместің  Шайхатты  кӛп  мошқайтыны  да  –  оның 
тұтымының  жоқтығы.  Содан  болар,  талай  жерде  оның 
тапсырмасын  орындаймын  деп  жаны  кӛзіне  кӛрінсе  де, 
титекендей  түйткіл  қашса  не  дейсің.  Аштан  ӛлмес.  Әйтеуір, 
ешкім  насырына  тимейді  ғой.  Жақан  ондай-ондайға  кӛп 
қыңбайтын боп барады («Автомобиль»). 
Оның  ӛзі  де  ҧзатылған  қыздың  отын  жинайтын 
шошаласында  иесіз  қалды  («Құс  қанаты»).  Қуғыншыдан  ҥркіп 

19 
 
жӛңкіле  қашқан  тағы  ҥйір  жолында  не  тҧрса  да  қарамапты. 
Айдалада  жалғыз  жайылып  тҧрған  бурыл  байталды  да 
қақпайлап  әкеп,  ӛздерімен  бірге  аранға  жығыпты  («Үркер»). 
Іштерінде  Есетжан  мінетіндей  біреуі  жоқ,  ӛңшең  тұғжым! 
Сол тұғжым бурылдың кӛлеңке бетінде тӛсі жылтырап Самат 
ағам тҧрады («Үркер»). Қойыртпақ ішіп, күпке тҥсіп, солардың 
кӛңілін  кӛтереді  («Үркер»).  Тҧманның  арты  жібіскі  жаңбырға 
айналды  («Үркер»).  Миы  зеңитіндей  кҥн  бҥгін  әдеттегісінен 
әлдеқайда  қағу  («Ақырғы  аялдама»).  Тҧсында  әуел  бастағы 
қарағай  лашықтардың  орнына  осындай  тәпене  сыламалар 
салына  бастағанына  Петр  патша  қандай  қуанып  еді!  Ҥйлерінің 
кӛбі – сол баяғы бір қабат сылама («Ақырғы аялдама»). Шәйдың 
дәмі  ҧнай  ма,  айтыңыз.  Сізге  шәйді  басқа  дүмшеден  қҧйсын 
(«Үркер»).  Қараш,  тіккені  кҥрке,  асқаны  бақыраш,  иті  ҥрегеш, 
қызы кҥлегеш, ақ боз ҥйге кіре алмас, шоңқайма етік кие алмас, 
шӛккен тҥйе міне алмас!... («Шыңырау»). Балалары қақшаңдаған 
әкесіне  тартпай,  балағын  жинай  алмай  жҥрген  шешесіне 
тартып  туған.  Ӛңшең  бір  аузынан  сӛзі  тҥскен  бозым 

жүктеу/скачать 1,37 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: