Әдебиеттер
1.
Арғынбаев Х. Қазақ отбасы - Алматы: Қайнар, 1996 - 288б
2.
Қазақ
халқының
дәстҥрлері
мен
әдет-ғҧрыптары.
1-том:біртҧтастығы
және
ерекшелігі/Қҧраст.С.Әжіғали – Алматы: «Арыс» баспасы, 2005. -328 бет
3.
Каракузова Ж.К. Казахская культура и символ. Алматы: Евразия, 1997. – 69с
4.
Наурыз: жаңғырған салт-дәстҥрлер.- Алматы, 1991, - 257 б
5.
Сейдімбек А. Қазақ әлемі. Этномәдени пайымдау. Оқу қҧралы.- Алматы: Санат, 1997.-181бет
77
ӘОЖ 378. 007: 745. 102 8
СӘНДІК-ҚОЛДАНБАЛЫ ӚНЕР АРҚЫЛЫ ОҚУШЫЛАРДЫ ТЕХНОЛОГИЯ ПӘНІНЕ
ОҚЫТУДЫҢ МАҢЫЗДЫЛЫҒЫ
Козыбаков М.Ж., Матеева М.А.
ШӘПУ, Шымкент, Қазақстан
Резюме
В данной статье рассматриваются некоторые вопросы о значении и роли декоративно-прикладного
искусства в преподавании предмета технологии в школе
Summary
In this article some problems of increase art позновательной activity of school students through the fine arts
are considered
Тәуелсіз Қазақстан Республикасының азаматын қалыптастыру, болашақ әлемдік ғылым мен
ӛркениет деңгейіне білім мен тәрбие беру, оның рухани байлығын, мәдениетін, ойлау қабілетін
шынайы этнопедагогикалық және этнопсихологиялық негізде қайта жаңғырту, іскерлігі мен біліктілігін
заман талабына сай жоғары деңгейге кӛтеру, әр азаматтың Қазақстан мемлекетіне деген сезім парызын
бекіту, ҧлтаралық шынайы достық пиғыл қалыптастыру қазіргі республика мектептерінің мҧраты мен
мақсаты екені даусыз. Сондықтан шәкірт санасына талғам парқын сіңіру - оның ойындағы
эстетикалық сезімді ҧштап, әсемдікті сезіне білуге тәрбиелеуді талап етеді.
Бҥгінгі таңда елімізде жҥргізіліп жатқан «Мәдени мҧра» бағдарламасы мен Ќазаќстан
Республикасы мєдени-этникалыќ білім беру тҧжырымдамасы қоғамның ҧлттық мәдени тҧрғыдан
кемелденуі, жас ҧрпақты ӛз халқының рухани қазынасымен, ҧлттық тәрбиенің озық-ӛнегелі
дәстҥрлерімен тереңірек таныстырып, соның негізінде жеке тҧлғаны қалыптастыруға, оның
шығармашылық, рухани мҥмкіндіктерін дамытуға бағытталған [1]. Соған сәйкес тәрбие мен білім беру
де мҧғалімнің кәсіптік даярлығын жоғары деңгейде қамтамасыз етуді міндеттейді. Ӛйткені егемен
еліміздің болашағы, оның материалдық және рухани дамуы жас ҧрпақтың білімі мен тәрбиесінің
деңгейіне байланысты. Сондықтан да қоғамның білім беру жҥйесін жаңарту мен жетілдіру мәселесі
ҧстаздардың алдында зор міндеттер жҥктеп отыр.
Бҥгінгі кҥннің жалпы барыс-бағытына кӛз салып, ой жіберсек, байланыстылық адам баласының
бҥтін жаратылысына арқау екендігін кӛріп отырмыз. Мәселен, ғылымдардың әр саласы бір кезде жеке-
жеке ӛз объектілері бар деп және тек соны ғана терең зерттеу керек деп есептесе, қазір біріншісін
екіншісімен байланыстылықта зерттеу кеңейіп келеді. Айталық, биохимия, биофизика, социологиялық
психология т.б. Сондықтан мектептегі оқу-тәрбие ҥдерісіндегі оқу материалында тҥрлі дидактикалық
байланыстың болуы білім берудегі жҥйелілікті, интеграциялық мазмҧнды қҧрайды. Соған сәйкес,
мектептегі технология пәнін оқытуда сәндік-қолданбалы ӛнер арқылы оқушылардың танымын
арттыруда, интеграциялау негізінде оларға тәрбие мен білім берудің ӛзіндік орны мен маңызы бар.
Қазақ сәндік қолданбалы ӛнері арқылы оқушылардың танымын арттырудың басты буындарының
бірі мектепте факультативтік сабақтар ӛткізу болып табылады. Технология пәні бойынша сәндік
қолданбалы ӛнерден факультатив сабағында жасалынғалы отырған бҧйымды, затты байыпты қарауға
ҥйрету, дидактикалық талаптардың қалыптасу ережесіне сәйкес жҧмыстардың жҥргізілу барысын
меңгерту сияқты белгілі бір жҥйемен байланысқан міндеттер орындалады. Ӛйткені қандай да бір жаңа
білімді меңгерудің бет алысы танымдық қабылдаудан басталады. Яғни, бҧл -оқушының оқитын пәні
негізінде қҧбылыстың немесе процестің оның санасында тікелей сәулеленуі. Сондықтан мҧғалім
танымдық қабылдауға арнайы дайындық жасап, оны мақсатқа сай ҧйымдастырып, оның нәтижелі болу
мҥмкіндігін іздестіру керек. Сабақтың бір бӛлігі мен тҥрін нәтижелі ӛту жолында ізденіс жасауға
қатысты және ӛте орынды айтылған К.Д.Ушинскийдің мына сӛздерін келтіруге болады: «Баланы
белгілі нәрсені, пәнді тҥсіну дәрежесіне кӛтере алмаған адам сол пәнді баланың ӛте тӛмен тҥсінігінің
дәрежесіне дейін жеңілдеткісі келеді, бҧл педагогикалық жол емес» дей келіп, қандай нәрсені болса да
қабылдағанда сезім мҥшелері неғҧрлым кӛбірек қатынасса, зат я қҧбылыс жӛніндгі қабылданған ҧғым,
тҥсінік есімізде соғҧрлым берік, тиянақты орнығып, кейін олар оңай еске тҥсетіндігін нақтылайды [2].
Қазіргі кезде оқытудың тиімді әдістерін, жаңа технологияларын зерттеп, оны іс жҥзіне қолдануға
ҧсыну - ӛзекті әрі кҥрделі мәселелердің біріне айналды. Оқушыларды қоршаған орта заттарымен,
қҧбылыстарымен таныстырып, олар жайында ғылыми ҧғымдарын жҥйелеп, кӛзқарастарын
қалыптастыруда орта мектепте технология пәнін оқытуда сәндік-қолданбалы ӛнер материалдарын
пайдаланудың мәні зор. Дегенмен, педагогикалық, психологиялық және оқу-әдістемелік әдебиеттерді,
арнайы зерттеулерді талдау нәтижесі бҥгінгі кҥнге дейін этнопедагогиканың жалпы теориялық
78
негіздері мен сәндік-қолданбалы ӛнерді оқытуда халықтық педагогика элементтерін пайдалану
әдістемесін әлі де кӛбейту, жандандыру қажеттілігін кӛрсетеді.
Мектеп оқушыларына технология пәнін оқытуда сәндік-қолданбалы ӛнер материалдарын
кеңінен пайдалану олардың танымын қалыптастырып кеңейтуге, ҧлтжандылыққа тәрбиелеуге тікелей
себепші болады. Бҧл - сонымен қатар оқыту процесінің нәтижелі болатындығының кепілі. Бҧл жҧмыс
оқушының терең білім алуына, жан-жақты дамуына мол мҥмкіндік жасайды. Осыны ескере отырып,
сәндік-қолданбалы ӛнерді оқытуда оқыту мазмҧнына қазақ халқының ҧрпақ тәрбиелеудегі ӛмір
тәжірибесінен, салт- дәстҥрлерінен, шаруашылық жҥргізу тәсілдерінен, сондай-ақ ҧлттық табиғи,
экономикалық ерекшеліктерінен кӛрініс бере отырып оқытқан тиімді әрі пайдалы.
Сыныптан тыс жҧмыстың басты қҧралы ҧжымдық қарым-қатынасты қалыптастыру болып
табылады. Сыныптан тыс жҧмыста мҧғалімнің рӛлі ӛте зор. Сыныптан тыс жҧмыстар ӛз аумағында
оқушылардан белсенділікті қажет етеді және олардың ӛз бетінше әрекет етуіне кеңшілік жасайды,
еркіндік береді.
Кез келген жоспарланған сыныптан тыс сабақтың тартымды ӛтуі тікелей дайындық кезеңіне,
оған оқушыларды кӛбірек тарта білуге байланысты. Анық ойластырылған әдістемені ҧйымдастыру
кезеңдерін нақты белгілеуі, мақсат пен міндеттің айқын қойылуы жақсы нәтижеге жетуге мҥмкіндік
береді.
Ю.Бабанскийдің айтуынша сабақтан тыс жҧмыстардың бай тәрбиелік мҥмкіндігі сабақ
ҥстіндегіден гӛрі ҥлкен кӛлемде жҥзеге асып, жеке сҧрақтарға, оқушылардың тілегіне орай жҥргізіледі
және олардың қызығушылығын тудырады әрі арттырады [3]. Кӛптеген зерттеулерде сыныптан тыс
жҧмыстар оқушылардың оқу процесі кезіндегі еңбектерінің бос кезінде ҧйымдастырылуы тҥрінде
тҥсіндіріледі. Дҧрыс бағытқа қҧрылған жҧмыс балалардың оқу процесінің тиімділігін арттырады,
танымдық деңгейін ӛсіреді, сынып ҧжымына ӛзара сенім және достық ахуалын қалыптастырады.
Оқушылардың сабақ кезіндегі іс-әрекеттерін тиімді ҧйымдастыру ҥшін сыныптан тыс жҧмыстардың
тиімді ӛткізілуінің мәні зор.
Технология пәнінен сәндік-қолданбалы ӛнер материалдары арқылы сыныптан тыс сабақтар
жҥргізгенде шәкірттерге ҧлттық тәлім-тәрбие беру ҥшін қазақтың тҧрмыстық салт- дәстҥрлері, әдет-
ғҧрыптары туралы ҥнемі айтып отыру қажет. Халқымыздың асыл қазынасын сабақтың кейбір
тақырыптарымен байланысты тиімді пайдалану оқушылардың халқымыздың салт-дәстҥрі мен
мәдениетіне қҧрметпен қарауына ҥйретеді. Яғни, халық педагогикасының тағылымдарын сәндік-
қолданбалы ӛнер материалдары негізінде технология пәнінен сыныптан тыс сабақтарында қолданудың
мектептің білімдік және тәрбиелік мақсаттарын жҥзеге асырумен қатар, халқымыздың салт-дәстҥрін
қастерлеп, оқушыларды ҧлттық мақтаныш рухында тәрбиелеуде зор мәні бар.
Сәндік-қолданбалы ӛнер материалдарын меңгертуде технология пәнінің мҧғалімі ӛз пәнін терең
білетін, кҥнделікті сабақтағы тақырыпты толық қамтитын, әр тҥрлі деңгейдегі тапсырмаларды
орындата білу іскерлігі, оқытудың дәстҥрлі және ғылыми жетілдірілген әдіс-амалдарын, қҧралдарын
еркін меңгеруі, пәндерді оқытудың педагогикалық-психологиялық негіздерінен хабардар болуы керек.
Себебі сәндік-қолданбалы ӛнерді қолданып оқыту оқушылардың қабілетін ӛсіріп, қиын сабақтарды
оңай меңгеруге және есте жақсы сақтауға дағдыландырады.
М.Жҧмабаев кезінде қазақтың ҧлттық мектебі қандай болу керектігі жайлы ғылыми-
педагогикалық терең пайымдау жасаған. «Қазақтың тағдыры, келешегі, ел болуы да мектептің қандай
негізге қҧрылуына барып тіреледі. Мектебімізді сау, берік һәм ӛз жанымызға қабысатын, ҥйлесетін
негізге қҧра білсек, келешегімізге тайынбай-ақ серттесуге болады. Сондай негізге қҧра алмасақ,
келешегіміз кҥңгірт»-дей келе,... «Әрбір ҧлттың баласы ӛз ҧлтының арасында, ӛз ҧлты ҥшін қызмет
қылатын болғандықтан, тәрбиеші баланы сол ҧлт тәрбиесімен тәрбие қылуға міндетті», - деп
ҧстаздарға биік талап қойып, ҧлт болашағын ойлап, мектептің негізгі бағыты-бағдары ана тілінің
табиғи тазалығы, мектепте оқытылатын пәндерінің бәрі ҧлттық болмысымызға ҥйлесуі қажеттігін
кӛрегендікпен болжап, нашар халге душар болмауына алдын-ала жете кӛз жіберіп, зерделі ой тастаған
[4].
Қазақ халқы әрқашанда парасаттылықты пір тҧтып, даналыққа табынып келген халық.
Ҧлтымызға тән тағы бір қасиет – білімді біліктіліктен ажырата білу. Ӛз ӛмір–ғҧмырын ағартушылық
арманға арнаған алаш арыстарының бірі, ҧлтымыздың ҧлы ҧстазы – Ахмет Байтҧрсыновтың ҧғымында
білім – біліктілікке жеткізер баспалдақ қана, ал біліктілік – дегеніміз сол білімді іске асыра білу
дағдысы [5].
Қорыта айтқанда, технология пәнін оқытуда сәндік-қолданбалы ӛнер материалдарын пайдалану
арқылы оқушылардағы ғылыми ҧғымның қалыптасуын, дҥниеге біртҧтастық кӛзқарастың, тіл
байлығының дамуын, ойлау қабілеттерінің, адамгершілік, ҧлтжандылық, ҧлттық мәдениетті дәріптеу
дағдыларының жетілуін қамтамасыз ету мҥмкіндіктері туады.
79
Әдебиеттер
1.
Қазақстан Республикасы мәдени-этникалық білім беру тҧжырымдамасы. /Егемен Қазақстан. -
1996, 7 тамыз.
2.
Ушинский К.Д. Педагогические сочинения. -М. - 1989. -528 с.
3.
Бабанский Ю. Педагогика. -М., 1988. 23-тарау.
4.
Жҧмабаев М. Педагогика. -Алматы. -1992. -160 б.
5.
Байтҧрсынов Ахмет. Шығармалары.-Алматы. Жазушы.-1989.
УДК 37: 014.24
РОЛЬ ОБРАЗОВАТЕЛЬНОГО ПРОЦЕССА В СОВРЕМЕННОЙ ШКОЛЕ
Ксендзюк И.А., Абусева А.З.
ЮКГУ им. М. Ауэзова, Шымкент, Қазақстан
Түйін
Мақалада ӛнер мактептерінің оқушыларын би мәдениеті арқылы тәрбиелеу мәселелері қаралған.
Summary
In clause questions of feature of perfection of the person of pupils in dance by means of aesthetic education
are considered.
Система школьного образования вместе с системой внешкольных учреждений по организации
досуга детей и подростков должны стать единой системой формирования и развития подрастающего
поколения.
Стратегическим ориентиром реформирования сферы образования должна стать идея
формирования новой генерации людей с инновационным, творческим типом мышления, с развитой
мировоззренческой культурой
– высококвалифицированных профессионалов с этически
ответственным отношением к миру.
Казахстанская система образования не должна развиваться в условиях устаревшей
методологической базы, структуры и содержания, не позволяющие ей занять достойное место в
мировом образовательном пространстве. Модернизацию общества могут решать люди активные,
творческие, способные к самореализации. Это положение подводит нас вплотную к самому человеку,
признанию его как высшей ценности общества, пониманию его индивидуальности.
История любого государства показывает, что незнание национальных особенностей коренной
национальности, ее психологии, истории, традиций означает разрушение связи между поколениями,
между временем. Народная социология несет в себе много положительного в воспитании
подрастающего поколения.
Обучение и воспитание – это целостный образовательный процесс современной школы. В
социальном плане воспитание – это специально организованное, целенаправленное включение
человека в освоение и преобразование мира человеческой культуры. Сегодня одним из важнейших
стратегических направлений развития модели национального образования и воспитания является
система ценностей. При этом определение их конкретных целей и задач, моделирование
образовательного пространства в целях обеспечения самоопределения личности, создание условий для
его самореализации составляет основу политики в системе образования Казахстана. Исходя из этого,
должны быть, определены стратегические цели, задачи и направления формирования личности в
данной системе. Молодежь – будущее государства, его интеллектуальный и творческий потенциал. В
центре образования стоят ребенок, учитель, педагог вуза. Культура любого общества начинается с
учителя, с учителя-психолога, учителя-профессионала, творческой личности. В эстетическом
воспитании подрастающего поколения важная роль отводится искусству, в частности
хореографическому. «Хореография» в буквальном смысле – это понятие происходит от двух греческих
слов «хор» (так в театре античной Греции назывался вообще коллектив исполнителей) и «графия» (от
слова «писать»), следовательно, «хореография» - это запись, т. е фиксация массового действия.
Формы танца многообразны. В практике утвердились такие понятия, как танец классический,
народный, гротесковый; но они довольно условны. Но как бы со временем не изменялся классический
танец, он остается основой основ танцевального искусства и универсальной системой воспитания
танцовщиков. Искусству классического танца обучаются с детства. В просторном зале, с зеркалами во
всю стену, с палками для поддержки у стены маленькие воспитанники хореографического класса
осваивают позиции ног. Педагог внимательно следит за тем, чтобы носки и колени учеников были
80
аккуратно развернуты в стороны, а пятки то плотно смыкались, то отстояли на небольшой интервал, то
заходили одна за другую. На всех пяти танцевальных позициях дети выполняют приседание – плие.
Цель упражнения заключается в том, чтобы развить эластичность связок и «развернуть» ноги
танцовщиков.
Танцевальное искусство в нашей стране приобретает все большую популярность, становится
одним из самых действенных факторов формирования гармонически развитой духовно богатой
личности. Танцевальное искусство – массовое искусство, оно доступно всем. Десятки тысяч детей
могут принимать участие в работе хореографических кружков, классов и групп в школах искусства,
музыкальных школ, балетных студий. Благодаря систематическому хореографическому воспитанию и
образованию учащиеся приобретают общую эстетическую и танцевальную культуру. Развитие
танцевальных и музыкальных способностей помогает более тонкому восприятию профессионального
хореографического искусства. Как мы знаем, приобщение к искусству хореографии включает
ознакомление учащихся с классическими балетами, современной музыкой и постановками крупных
балетмейстеров; с источниками танцевальной культуры, самобытностью национальных танцев,
связанных с жизненным укладом народов, с их красочными костюмами, образами народной поэзии,
музыкально ритмическим складом мелодий.
Танец – это совокупность выразительных и организованных движений, подчиненных общему
ритму, воплощенному в завершенную законченную форму. Каждое хореографическое произведение
требует от учащегося эмоциональности, творческой активности, мобилизации всех его физических и
духовных сил. Педагог-хореограф должен научить своих воспитанников основам танцевального
искусства, дать им необходимые знания, навыки, танцевальную технику, принимая во внимание
возрастные особенности учащихся. Он постоянно должен помнить, что выполнение задач,
поставленных перед казахстанской хореографией, непосредственно зависит от содержания и методики
учебного процесса. Наша цель в том, чтобы помочь понять значение танцевального искусства в
эстетическом воспитании наших детей. Балетмейстеры находили пути обновления старого в
драматургии спектакля, в его хореографической и музыкальной партитуре, в соединении
классического и народного танцев. Становление национальных, самобытных культур способствует
выявлению ярких талантов. Большую роль в становлении многонационального советского балетного
театра, в свое время, сыграли танцевальные этнографические коллективы, национальные оперы и
национальные драмы. Под их влиянием в республиканских балетных театрах рождались новые формы
хореографического искусства. Неустанная и кропотливая работа по сохранению ценнейших
достижений культуры и искусства прошлого опытных артистов, дирижеров, балетмейстеров,
художников-специалистов своего дела позволил выжить в свое время балетному театру. Если
искусство должно отражать современную жизнь, то это не значит, что должны исчезнуть с лица земли
классические образы прошлого – это точка зрения на проблему наследия в учебной и творческой
практике педагогов-хореографов можно считать направлением дальнейшего развития хореографии.
Интересен, разнообразен танцевальный фольклор нашей страны. Множество самодеятельных и
профессиональных танцевальных коллективов сохраняют фольклорные образы и развивают дальше
народное танцевальное искусство. В республиках создавались ансамбли народной песни и пляски,
которые формировались из числа талантливых участников художественной самодеятельности.
Историческим ярким примером может служить Ансамбль народного танца под руководством
И.А.Моисеева. Балетмейстерские работы Моисеева отличались особой выразительностью танца,
соединившие в себе классические движения, па, позы с элементами народной хореографии и
пантомимы. Много внимания балетмейстер уделял изучению хореографического искусства народов
советской страны и народов мира. Им поставлены танцы, концертные миниатюры, фольклорные
циклы, танцевальные сюиты. В них своеобразная народная хореография накладывалась на
академическую основу танца, сливалась с ней. Многие композиции Моисеева вошли в золотой фонд
классического наследия народно-сценической хореографии.
Кроме того, больших успехов в то время добились танцевальные коллективы народных хоров –
Воронежского, Уральского, Омского. Творчество профессиональных ансамблей народного танца
оказывали влияние на развитие классического хореографического искусства. балетные коллективы
республик создавали в свою очередь самобытные репертуары: в Армении хореографами И. Арбатовым
и З. Мцрадяном был поставлен балет «Хандут» - спектакль на тему армянского героического эпоса; в
Тбилисском оперном театре балетмейстером В.Чабукиани были поставлены балеты «Горда» Д.Торадзе
и «Синтале» Г.Киладзе, пронизанные ярким национальным колоритом; много интересных спектаклей
поставлено в театрах Прибалтики; республиках Средней Азии, Украины, Белоруссии, Закавказья.
В современном балетном искусстве Казахстана несомненна роль выдающегося балетмейстера
Б.Г. Аюханова. Его концепция хореографического мышления заслуживает внимания, т.к. отражает
81
динамику современной жизни и ориентирована на максимальную выразительность человеческих
чувств, в классическом танце.
Развитие балетного искусства в Казахстане в настоящее время претерпевают изменения под
влиянием глобализаций. Балетмейстеры с интересом изучают последние тенденции в развитии
мировой хореографии, что, несомненно, поможет в формировании эстетической и танцевальной
культуры подрастающего поколения. Формирование танцевальной культуры школьников в
эстетическом воспитании как важнейший компонент культуры личности подрастающего поколения,
достигает значительного уровня в процессе направленного восприятия высокохудожественных
ценностей, как мирового, так и национального искусства.
Усвоение национальной и русской культуры в процессе приобщения школьников Казахстана к
художественно-творческому наследию народов – явление особой значимости в настоящее время.
Занятия танцами в школах искусства и в кружках художественной самодеятельности дают огромные
возможности для решения проблемы приобщения учащихся к миру прекрасного посредством
углубленного изучения эстетической культуры в процессе формирования танцевальной культуры.
Основной задачей их является расширение сферы учебного материала с целью изучения
разнообразных видов танца, классического, народного, современного на основе структурно-
логического и функционального, а также сравнительно-сопоставительного анализов. Формирование
танцевальной культуры учащихся должно быть обеспечено научно обоснованной системой –
содержанием, моделью педагогического процесса, формами, методами, приемами и условиями. Важно
формировать танцевальную культуру учащихся всех звеньев младших, средних, старших классов
строго, при соблюдении определенных психолого-педагогических условий: перспективного видения
изменений в личности; особенностей: возраста и интеллектуально-творческих способностей учащихся;
особенностей процесса и уровня их художественно-творческого потенциала, то есть принятие во
внимание индивидуальности ученика; специфика вида искусства внешкольной работе; приобретение
учащимися определенных знаний, умений и навыков; осознания ими важности искусства танца для
своего развития; обеспечение конкретной художественно-творческой практики, усложняемой до
уровня сравнительно-сопоставительного анализа произведений; организация учеников на творчество
по изучаемым темам; соответствие целей, задач, методов, приемов, содержаний занятий.
Достарыңызбен бөлісу: |