Халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференциясының ЕҢбектері

100 
 
электрондық  байланыс  жҥйесінің  ӛмір  салаларына  қарқынды  енуі,ақпараттық  инновациялық 
технологиялардың тәлім-тәрбие жҥйесіндегі мәнінің кҥшейуіне,және олардың ықпалдық факторларына 
бейжай  қарамау  қажеттілігі  де  себеп  болып  отыр.  Осындай  жағдайлар  ӛскелең  ҧрпақ  тәлім-тәрбиесі 
және  оның  сапалығын  арттыру,даму  мәселелерімен  арнайы  айналысатын  әлеуметтік-педагогикалық 
қызметтің  тиімділігін  арттыру  мен  оны  жаңа  сапада  ҧйымдастыру  осы  қызмет  саласының  білікті 
мамандарын даярлау проблемаларында қазіргі таңда ерекше назар аударарлық мәселеге айналдыруда.  
Қоғам  мҥшелерінің  қол  бос  уақыт  жағдайында  мәдени  демалыстары  мен  сан-салалы 
қызығушылықтары мен сҧраныстарын қанағаттандыру шараларымен арнайы айналысатын әлеуметтік-
мәдени  мекемелердің  арасында  мектептен  тыс  жағдайда  атқарылатын  жҧмыстың  ерекше  формасы 
мектептен  тыс  мекемелердің  (қосымша  білім  беру  ҧйымдарының)  орны  ерекше  бӛлек.  Оның  басты 
себебі  мектептен  тыс  мекемелердің  балалар  мен  жасӛспірімдердің  қызығушылығымен  сҧраныстарын 
еріктілік  негізде  мектептен  тыс  қол  бос  уақыт  жағдайында  қанағаттандыру  әдістерімен  дара  тҧлға 
тәрбиелеудің ҥлгі боларлық ӛнегелі тәлімдері негізінде пайда болған тәрбие мекемесі болуында жатыр. 
Мектептен  тыс  мекемелер  қызметі  арқылы  балалар  мен  жасӛспірімдерге  бағдарлы  әсер  салудың, 
отандық  педагогика  ғылымында  ерекше  қарқынмен  даму  алған  бір  бағыттың  ӛмірге  келу  себебі  де 
осындай жағдайдан. Мектептен тыс мекемелер адам баласында қҧндылықтар тарату негізінде балалар 
мен  жасӛспірімдердің  шығармашылық  қабілетінің,  дербестілігінің,  адамгершілік  қасиеттердің 
қалыптасып  жетілуіне,  тҧлғалық  дамуына  алғы  шарт  жасауда  детерминдеушілікке  жол  бермейтін 
бірден бір педагогикалық орта болып табылады.  
Қазіргі кезде қоғамдық санада адам баласына деген пікір-ой, кӛзқараста ҥлкен ӛзгеріс орын алып 
отыр. Атап айтқанда қоғамдық санада адамзат баласы ғана барлық қҧбылыстың, оқиғаның ӛлшемі бола 
алатындығы  туралы  пікір  берік  орнықты.  Адамға  тек  маман  ретінде  қарау  кӛзқарасы  орнына  оған 
бірегей  қҧбылыс  –  тҧлға  ретінде  қарау  кӛзқарасы  қалыптасты.  Қазіргі  таңда  дамыған  елдерде 
техногендік  цивилизациядан  (мәдениеттіліктен)  адамгершілікті-ӛркениеттілікті  (антропогендік)  
цивилизацияға кӛшу тенденциясы нығайды.  
Ҥшіншіден, ӛркениетті дамыған елдерде адам ӛмір сҥру және мәнді мәдени демалу ҥшін жҧмыс 
істейді,  ӛмір  сҥрудің  мағынасы  тек  жҧмыс  істеумен  ғана  шектелмейді  деген  сенім  қалыптасқан. 
Осындай  жағдайларда  қазіргі  кезде  мәдени  білім  беру,  бос  уақытты  тиімді  пайдалану,  ақпараттық 
қызмет  ӛтеу  жҧмыс  тҥрлеріне  деген  сҧраныстың  кҥн  санап  арта  тҥсуі  табиғи  қҧбылысқа  айналды. 
Сондықтан  да  қоғамда  әрбір  жеке  адам  ҥшін  тәлім-тәрбие  берудің  кӛптеген  тҥрлерінің  пайда  болуы, 
олардың мән  мағынасының  артуы  табиғи  заңдылық болып отыр.  Солардың бірегей тҥріне мектептен 
тыс  мекемелер  жатады.  Оның  қазіргі  таңдағы  ең  негізгі  мақсаты  балалар  мен  жасӛспірімдердің 
шығармашылық  және  танымдық  мотивациясын  дамыту  әртҥрлі  жеке  даралық  талаптарын 
қанағаттандыру  мен  кәсіп  таңдаудағы  еркіндігіне  оның  бағдарын  айқындауына  жәрдемдесу,  қазіргі 
ӛмірге  балалар  мен  жасӛспірімдерді  бейімдеу  және  салауатты  ӛмір  салтына  тарту,  бос  уақыттың 
мазмҧнды  ҧйымдастырылуына  жағдай  жасау  болып  отыр.  Қазіргі  таңда  шын  мәнінде  әрбір  баланың 
тҧлғалық  қалыптасуына  мектептен  тысс  мекемелер  ең  ҥлкен  пайда  келтіріп,  оған  нағыз  қолайлы 
жағдай  жасауда  ӛзінің  ҥлкен  мҥмкіндігі  бар  екендігін  тәжірибеде  дәлелдеуде.  Дәстҥрлі  педагогика 
ілімінде  балаға  дамудың  әлеуметтік  жағдайын  қарым-қатынас  ортасы  мен  іс-әрекеттің  кең  ӛрісі  
арқылы  жасау,қандай  да  бір  болмасын  аса  қызықты  деген  сабақтың  ӛзімен  де  ауыстыруға  мҥмкін 
болмайтынын  терістемеу  бар.  Шындығында  да  тәлім-тәрбие  беру    ҧйымдарының  басты  міндеті 
оқушыларды  оқыту,  ҥйрету  болса  және  олар  алдын  –ала  белгіленген  нормативті  тәртіп  бойынша 
қанағаттандырылса,  қосымша  білім  беру  ҧйымдары  білімнің  адам  ӛмірі    мен  қоғамдағы  рӛлін 
балаларға  тҥсіндіру  арқылы  олардың  сол  білімге,  ӛнерге  т.б.  әрекеттерге  деген  қызығушылығын, 
ынтасын оятып оларды жеке тапсырыс амалдарымен қанағаттандырады. Бҧл жағдайда жҧмыс, обьекті 
-  субектілердің  ӛзара  ынтымақтастық  пен  шығармашылық  қарым-қатынас  принципіне,  яғни  бала  мен  
мектептен  тыс  мекеме  педагогтың  тҧлғалық  даму  педагогика  идеясына  қҧрылы  отырып  іске 
асырылады  мектептен  тыс  мекеме  жҧмысы  негізіне  педагог  пен  баланың  ортақ  іске  деген  әуестігі 
алынатындықтан, бала ортақ іс- шараның тҧтынушысы ғана емес, оның жасаушысы болып табылады. 
Сондықтан да мектептен тыс мекемелерде оқытушыларды іріктеу табиғи сипатта ӛтеді, яғни іріктеудің 
ӛлшемі  балаға  деген  ерекше  қҧштарлық  болып  табылады,  сол  арқылы  ӛтілетіндігі  жоғарыдағы 
ерекшеліктерден  ажыратылады  ендеше  мектептен  тыс  мекемелердің  педагогикалық  әлеуетінің 
айтарлықтай  жоғары  екендігі  осындай  жағдайлардан  толық  аңғарылады  -  деуге  негіз  бар.  Мектептен 
тыс мекемелердегі мәдени-тынығу жҧмысын ҧйымдастыру педагогикасы мамандық иесінің қызметінде 
педагогтар  белгілі  бір  әлеуметтік  қҧбылысқа  (мәдениетке  т.б)  балалардың  қабілетімен  
қызығушылығын дамыту ісін жасап, тәрбиешілер рӛлінде ӛз аймақтарының ӛкілдері ретінде ӛздерінің  
дҥниетанымы,  ӛз  тәжірибесі  және  іскерлігі  арқылы  жас  ӛспірімдерді  әлеуметтік  шығармашылыққа 
тыныш  араластырады,  белгілі  әлеуметтік  жағдайда  ӛмір  сҥруге  және  еңбек  етуге  ҥйретеді,  тәрбие 
мақсатын  тҧлғаның  ӛзін-  ӛзі  дамыту  мақсаттарымен  тығыз  байланыстырып  отырады.  Осылайша 

101 
 
тҧлғаны  тәрбиелеудегі  мақсат:  бір  жағынан  ӛзін  дамыту  жолында,  алдына  қоғамды  қоятын,  екінші 
жағынан  қоғам  ӛзінің  әрбір  ӛскелең  мҥшесінен  кҥтетін  міндет  мақсатпен  келісуінен  тҧратынын 
кӛрсетеді.  Мектептен  тыс  мекемелер  мәдени  тынығу  жҧмысын  ҧйымдастыру  педагогтары  жас 
ӛспірімдер мен балаларды тақырыптық- практикалық іс әрекеттің тҥрлеріне тарта отырып олардың ӛз  
бойына    танымдықты,  рахатты,  кӛңіл  кӛтеруді    біріктіретін  жҧмысқа  қатысудың  еріктілігін  толық 
сезінуге,  сӛйтіп  ӛзінің  іскерлігімен  қатыстылығын  кӛрсетуге,  ӛз  мҥмкіншілігін  сынауға,  ҧнауға, 
лайықты  болуға,  ӛзінің  жетістіктерін  жолдастырының    табыстарымен  салыстыруға,  олармен  теңесуге 
жететіндігіне  кӛз  жеткізіп  жан  жақты  жағдай  жасап  отырады.    Іс-  әрекеттер  процесінде  балалардың 
ӛзін  -  ӛзі  басқаруын,  ӛз  кҥшін,  әрекеттілігін  білуге  ықыласын  оятып,  ҧштап  отырады.  Осындай 
жағдайдан  мектептен  тыс  мекемелердегі  тәлім-тәрбие  беру  педагогтары  тәрбиенің:  «балалардың 
даралық  және  жас  ерекшеліктерін  тіркеу  (ескеру)  негізінде  ҧжымдық  шығармашылық  қызметін 
ҧйымдастырудың  кешенді  тәсілі»;  «балалардың  әрекеттілігі  мен  белсенділігінің  жоғары  деңгейін 
жасайтын  ересектер  мен  балалардың  шығармашылық  бірлесуі»;  «ӛзін-ӛзі  басқаруын  дамыту-табиғи 
факторларды  белсенді  пайдалану  негізінде  сауықтыру  және  тәрбие  жҧмыстарының  бірлігі»  сияқты 
қағидаларын басшылыққа алып отырады.  
Сонымен мектептен тыс мекемелер балалар мен жасӛспірімді нақты ӛмірге бейімдейтін,жҧмыс 
тәжірибесін  жинақтайтын  жаңа  жағдайдағы  қарым-қатынасқа  ҥйрететін,  қызығушылықтар  мен 
талаптарды  іске  асыратын  ӛзіндік  педагогикалық  қҧбылыс  табиғаты  бар  әлеуметтік  ортаның  ерекше 
бӛлігі-болып  табылады  екен.  Сондықтан  да  мҧндай  ҧйымда  қызмет  атқаратын  педагогтардың  кәсіби 
ерекшелігі мынадай белгілермен: 
- біріншіден: мектептен  тыс жағдайда жҥзеге асатын мәдени тынығу ісінің әртҥрлі формалардың 
балалар  мен  жасӛспірімдердің  қол  бос  уақытты  тиімді  пайдалану  қызмет  тҥрлерімен  органикалық 
байланыстылықты  ҧйымдастықты және іске асырылатын педагогикалық қызмет сипатымен;           
-  екіншіден:  бағытталған  қызығушылыққа  және  мҥмкіншіліктерге  сәйкес  жҥйелі  іс-әрекетпен 
айналысатын  балалар  мен  жасӛспірімдер  және  жастар  ҥшін  әртҥрлі  салалық  ҥйірмелер,  секциялар, 
зертханалар, секторлар, орталықтар, кешендер және басқада бағыттағы шығармашылық бірлестіктерді 
ҧйымдастыратын  қызмет  тҥрі  болуымен  дараланады.  Қазіргі  қала,  село,  ауыл  сҧраныстарынан 
шығатын  кӛпшілікті  мынадай:  қалалық  балалар  мен  жасӛспірімдер  орталығы  сарайы  және 
оқушылардың шығармашылық  орталығы;аудандық,халалық  мәдениет  ҥйлері жанындағы  балалар  мен 
жасӛспірімдер  секторлары;  балалар  мен  жасӛспірімдердің  салауатты-сауықтыру  кешені;  балалар  мен 
жасӛспірімдердің бизнес-клубтары; интеллектуальдық қызмет кӛрсету орталығы; балалардың қол бос 
уақыт қызметін ҧйымдастыру орталықтары сияқты типтерімен қатар мамандандырылған эстетикалық 
бағыттағы мекемелер: салалық ынтызарлар клубтары; дене тәрбиесі және туристік бағыттағы балалар 
ҧйымдары;  ғылыми-  техникалық  және  жас  ӛлке  танумен  экологиялық  бағыттағы;    ӛндірісті  қызмет 
бағытындағы  мекмелерін  кӛптеп  ашу  ӛмірлік  талап.  Осындай  мектептен  тыс  мекемелер  типтеріндегі 
жҧмыстар  оқушылардың  қол  бос  уақыт  жағдайында  атқарылатындықтан,  оларда  қызмет  атқаратын 
мамандардың  жҧмыстарды  педагогикалық  жағынан  ҧйымдастыру,  басқару  ерекшелігімен  дараланып 
тҧратындығы  ӛзінен-ӛзіақ  аңғарылады.  Жан-жақты  жарасымды  жеке-даралық  дамуды  қамтамасыз 
етуде балалар мен жасӛспірімдердің тҧлғалық дамуына, ӛз талабы мен талантын іске асыруына және 
осыған  байланысты  жетіспеушіліктерді толықтыруға  басқаша қарым-қатынас пен тіршілік  әрекет  ету 
жағдайымен  мҥмкіндіктер  қалайтын  әдіс-амалдары  ӛте  бай  педагог-  ҧйымдастырушы  мамандығын 
даярлау қолға алынған.  Мҧндай мамандықты даярлаудың кҥшті базасы М.Әуезов атындағы Оңтҥстік 
Қазақстан  Мемлекеттік  Университетінде  ғана  даярланады.  Ҥздіксіз  білім  берудің  тҧтас  жҥйесінде 
мектеп  және  мектептен  тыс  мекемелердегі  мәдени  тынығу  жҧмысын  ҧйымдастырып  жҥргізуші  аса 
қажетті  әрі  ӛте  зәру  болып  тҧрған  қызмет  тҥрі  мемлекеттік  ресми  мәнге  ие.  Ол  жан-жақты  қолдау 
жағдайына  объективті  мҥмкіндік  жасауды  сҧранып  тҧрған  мамандық.  Алайда  республика  кӛлемінде 
сҧраныстағы  мамандыққа  оның  салалық  мамандану  тҥрлеріне  бар-жоғы  25  гранттың  берілуі  кӛңіл 
кӛншітпейді.    Кезінде  кезінде  әлеуметтік  мәдени-ағарту,  мектептен  тыс  мекемелер  қызметкерлерін 
даярлайтын  Шымкент  педагогикалық  мәдениет  институтына  жҥздеген  шәкірттер  қабылданып 
қоғамдық  игілік  сҧранысы  қанағаттандырылып  жататын.  Қазіргі  жағдайдағы  аталған  мамандыққа 
деген сҧранымтың кҥрт артуы мамандар даярлау кӛзқарасына ӛзгеріс жасауда сҧранып тҧр.  
 
Әдебиеттер  
1.
 
Омар.Е.О.  Қосымша білім беру ҧйымдары тәрбие жҧмысының негіздері-Тҥркістан, 2004.- 
б.30-45 
2.
 
Омар.Е.О.  Мектептен  тыс  мекемелер  тәрбие  жҧмысын  ҧйымдастырудың  негіздері.-Шымкент, 
2010.- б.20-35 
3.
 
Оразбақова  Қ.А.  Жеке  тҧлға  ҧлттық  тәрбиесінің  ғылыми-педагогикалық  негіздері.-  Алматы, 
2008.- б.30-45. 
4.
 
Оқушының жеке басының дамуына білімнің әсері. – Алматы,  

102 
 
ӘОЖ.370.186:153 
 
ҚАЗІРГІ ӘЛЕУМЕТТІК-МӘДЕНИ  ЖӘНЕ МӘДЕНИ-ТЫНЫҒУ  
ИНФРАҚҦРЫЛЫМДАРЫН ДАМЫТУДЫҢ МӘСЕЛЕЛЕРІ 
 
Омар Е.О., Емкулова А.И., Атемова Г.Т. 
М.Әуезов атындағы ОҚМУ, Шымкент, Қазақстан  
 
Резюме 
В статье рассматривается проблемы развития инфраструктур «социально-куоьтурных и 
культурно-досуговых учреждении» 
 
Summary 
  The problem of development of infrastructures "kuoturnyh social, cultural and leisure facilities"
 
 
Қазіргі  кезде  ӛркениеттің  қарқынды  дамуы,  оның  ерекше  сипат  алуы,  қоғамдық  санада  адамға 
деген ой-пікірде ҥлкен ӛзгеріс жасады. Атап айтқанда, қоғамдық санад адамзат  баласы  ғана  барлық 
қҧбылыстың, оқиғалардың ӛлшемі бола алатындығы туралы пікір берік орын алды. Адамға тек маман 
ретінде, ӛндірістік  кҥшретінде қарау кӛзқарастың орнына оған бірегей қҧбылыс –тҧлға ретінде  қарай 
кқзқарасты қалыптастырды.  
Себебі,  жан-жақты  кемелдеген  тҧлға    тәрбиелеу,  қалыптастыру  мен    оның  мән-мағынасы 
гумнды-  идеалық  тілек  білдірі  кҥйден  қоғам  дамуының  аса  қажеттілігі  заңды  әдетіне  айналды. 
Екіншіден, дамыған елдерде техногендік мәдениеттен (цивилизациядан), адамгершілік -ӛркениеттілікті 
(антропогенді) цивилизацияға кӛшу ҥрдісі орнығып нығайды. Ҥшіншіден,ӛркениетті елдерде адам ӛмір 
сҥру  және  демалу  ҥшін  жҧмыс  істейді.  Ӛмір  сҥрудің  бар  мағынасы  тек  жҧмыс  ғана  шектелмейді, 
рахатты  кӛңіл  кӛтеруді  біріктіретін  қҧблыстарға    тартылып  бӛлінумен  анықталады,  деген  сенім 
орныққан. Осындай обьективті жағдайлардан қазіргі кезде «бос уақытты» тиімді пайдалану, «тынығу» 
(досуг)  қызметі    тҥрлеріне  деген  талап  тілектердің  (  сҧраныстардың)    кҥн    санап  арта  тҥсуі  табиғи 
қҧблысқа  айналды.  Осыдан  келіп,  «әлеуметтік  мәдени»,  «мәдени-тынығу»  қызметтерінің  мән-
мағынасы  ӛзгерді.    Тҧрғындар  «тынығуын»  (досугты)  ҧйымдастыру  межесінің  жауапкершілігін 
кҥшейту  мәселесі    мәдениет  саясатындағы,  мәдениет  мекуемелері  қызметіндегі  ең  ӛзекті  мәселеге 
айналды.  Қорыта  айтқанда,  «тынығудың»  (досугтың)  заманауи  қҧндылығы  ӛзгерді.  Қазіргі  уақытта 
мәдени-тынығу  жҧмысы  аумағындағы  спектр,  саналық  деңгеймен  де,  тҧрғындардың  таңдау 
мҥмкіндіктерімен  де, оларға толық сәйкесті жауап бере алатын қызмет тҥрінің  полифункцияларынмен 
де, оларды іске асырудың  нақты  мҥмкіндіктерімен  де ерекше даралануы шарт болып отыр. Әсіресе , 
мәдени қызметін кӛрестудің әлеуметтік мәндігі тҥр терімдеріне (набор) баса назар аударылуда. Неге? 
Ӛйткені  ӛмір  талабы  «тынығуды»    ӛндірістік  саланың  функциясымен  интеграциялау    талабын  
ажыратып,  қоғамдық  ӛмір  салтының  қҧндылығын  бағалудың,  танудың,  оған  деген  обьективті  
кӛзқарасты    білдірудің    кӛрсеткішіету,  сӛйтіп  әрбір  тҧлғаның,  ҧжымның    шығармашылық  әлеуетін( 
потенциалын)  ӛз  бетінше  нҧсқаусыз  жҥзеге  асыру  бағытына,  негізі  қажеттілігіне    айналдыруды 
кҥттірмес кҥн талабына шығарып отыр. Мҧндай  талаптардың жҥзеге асуына Қазақстанда оң қадамдар 
жасалуда.  Жекеленген  мәдени-тынығу  мекемелері  коммуналдық  меншікке  қайтарылуда.  Мәдениет 
мекемелері заманауи талап  –тілекке сай кҥрделі жӛнделулерден ӛтіп, жаңа жабдықтармен қамтылып, 
технологиялық  жаңғыруда.  Қазіргі  таңда    қоғамдық  «тынығуды»  (досугты)  ҧйымдастыру    саласында  
қызымет  кӛрсетудің  мемлекеттік  ретінен  басқа  акционерлік  кооперативтік,  жекеменшік  т.б.  тҥрлері  
даму  алуда.  Достастық  елдер  тәжірбиелері  талданып,  сҧранысқа  сай  келетіндерін  тәжірбиеге  алу 
мәселесі  де  назарда.  Айталық,  қуатты  экономикалық  субьектілердің  ҥлестік    қатыстылық  қағида 
мәдени  обьектілеріді  жекешелендіру  тәжірбиесі  қолдау  табуда.  Сӛйтіп,  мәдени-тынығу  
инфрақҧрылымы  мен  әлеуметтік  дамуды  қарқынды  жҥзеге  асыру  ҥрдісінде  бірқатар    маңызды 
тҥзетулер жасалуда.  
Тынығу  (досуг)  саласындағы  меншік  формаларының  кӛп  салалығы  бҧрынғы  мекемелерде 
болмаған, ҧқсамайтын сан-салалы бағдарламалар мен іс-әрекеттер  спектрінің, яғни тҥрлерінің ӛмірге  
келуіне  зор  себеп  болуда.    Меншік  формалары    арасында  бәсекелестік  әртҥрлі  жоспарлы-
кӛрсеткіштердің,  қызмет  кӛрсетудің  сапалылығына    жҥйелілікті  жасау  әдетін  берік  орнатты.  Әртҥрлі  
мәдени  орта  мен  жекеленген  тҧлғалардың    нақты    сҧраныстары  сен  қызығушылығының  артуына 
байланысты  бәсекелесті  мекемелер  тҧтыну  нарығын  толтыруға  барлық  кҥш-  қуаттарын  жҧмсауға 
мәжбҥр  болуда.    Нәтиже    мәдени-тынығу  мекемелерінің  жаңа  формалары    жаңа  техникалық  
қҧрылғыларымен  жарақталған:  тҥнгі  клубтар,    компютерлік  клубтар  мен  орталықтар,    балалар  мен 
жасӛспірімдер орталықтары, клубтар, аула клубтары т.б. кең ӛріс ады.  

103 
 
Ендігі    мәселе,  мәдени-тынығу  инфрақҧрылымын  дамытудың,  қазіргі    обьективті  факторлары 
қандай? Олардың тӛмендегілерін атаймыз: 
-
 
Обьективті  дамытудың  қазіргі  обьективті  факторларының  біріне    мекемелерді  рационалды 
орналастыру  жатады.  Ендеше,  «орналастыру  нормативін»  жетілдіру  қажет,  оны  шешу  керек. 
Орналастыру  нормативіне  сай  орналасқан  мекеме  қызметіне    тҧрғындар  тарапынан 
қанағаттанбаушылық    немесе    артық  кӛру  ,  не  болмаса  тапшылық  (  дефицит)  кӛру    сияқты  нығыл, 
кӛңіл-кҥй орын алмайды.  
Әлеуметтік  –мәдени  және  мәдени-тынығу  инфрақҧрылымдарын  оптимизациялауда  обьективті 
дамытудың  негізгі  бір  факторы.  Олай  болса,  мәдени-тынығу  инфрақҧрылымын  оптимизациялаудың 
мынадай негізгі бағыттары:   
-
 
біріншіден, мәдени-тынығу  қызметтерін  жҥргізетін әлеуметтік институттар мен мекемелердің 
қҧқықтық  негізінде  әрбір  субьектілердің    мәдени  іс-әрекеттерін  ӛзіндік  реттілікте    жҥргізуге,  ӛз 
бетінше    ҧйымдастырылатын  жҧмыс  формалары  мен  тҥрлерінің    максимальді  жҥзеге    асырылуына 
жеткілікті жағдайлар жасалуы; 
-
 
екіншіден,  барлық  тҧрғындар  тарапының  рухани  талап-тілектері  негізінде    дәстҥрлі  және 
жаңадан  пайда  болған  мекемелердің  функциясына    ықпал  жасайтын    бағдарламалар,  мақсатты  
жоспарлар    тҥзіліп,  олардың  нақты  жҥзеге  асырылуы  қҧзырлы  және  қоғамдық    бақылауға    алынуын 
қатайтып, орындалу барысы туралы есеп беру талабының кҥшейтілуі  жҥзеге  асырылуы тиіс.  
Мәдени-  тынығу  қызметі  инфрақҧрылымының  аса  маңызды  компоненттеріне  білімді,  білікті 
кәсіби мамандар қҧрамы мен қызметкерлері жатады. 
Олардың бҥгінгі  жағдайдағы басты міндеттеріне  тҧрғындардың  талап-тілектерінің    субьективті 
және  обьективтік  формаларын  ескере  отырып,  олардың  нақты  қанағат  табатын  іс-әрекеттерге  деген 
қызығушылық    сҧраныстарын  сараптама  талдау  жасау  арқылы  анықтап,  лайықты  іс-әрекеттер 
тҥрлеріне  деген тҧрғындардың таңдау мҥмкіндіктеріне жағдай туғызу жатады.  
Қазақстанда  әлеуметтік-экономикалық  дамудың    қазіргі  деңгейі  әлеуметтік  –мәдени  және 
мәдени-тынығу инфрақҧрылымын дамытудың  аталған мәселелерінің шешімін табуға толық мҥмкіндік 
жасай  алады.  Қазақстандық  мәдени-тынығу  қызметі  ӛзінің  тарих,  теория,  технология,  материалдық-
техникалық база басқару  қаржыландыру т.б инфрақҧрылымының негізгі компоненттерімен бір тҧтас 
жҥйелікті жасай отырып, қоғамдық мҧратқа қызмет етуде.  
 
Әдебиеттер 
1.
 
Л.К Болясная. Внешкольные учреждения-М.: Просвящение, 1989. 
2.
 
О.И Грекова. Педагогические проблемы управления воспитательной деятельности внешкольных 
учреждений- Автореф.дисс. канд.-М.: 1997.-26с 
3.
 
Е.О Омар Мектептен  тыс мекемелерде тәрбие жҧмысын ҧйымдастырудың негіздері.-Шымкент:2009.-
Б.3-36 
4.
 
От внешкольный работы к дополнительному образованию детей.- М.: Владос 2004.-110с 
 
 
ӘОЖ 37 036 
 
МӘДЕНИ-ТЫНЫҒУ ҚЫЗМЕТІНІҢ ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙДАҒЫ КЕЙБІР МӘСЕЛЕЛЕРІ 
 
Омар Е.О., Отарбаева Б.Қ., Тӛреханов Қ.Е. 
М.Әуезов атындағы ОҚМУ, Шымкент, Қазақстан 
 
Резюме 
В статье освещены современные состояние культурно-досуговой  работы и проблемы организации и 
совершенствовения културно-досуговой деятельности в региональных, районных и сельских условиях 
 
Summary 
The article is considered the current state of cultural and leisure work, the problem of organizing and 
improving the cultural and leisure work activities in the regional context. 
 
Мәдени-тынығу  жҧмысының  ӛткен  жолдарына  назар  аударсақ  ,оның  қоғам  мҥшелерінің 
орындаушылық ,басқарушылық ,физикалық және ақыл ой еңбектерінің ҥйлесімділігін жасап олардағы 
қабылет  белсенділікті  қалыптастыруға,  дамытуға  деген  мҥдделігінің    қашанда  маңыздылығымен 
білінгені  аңғарылады.  Ӛйткені  қоғамның  басты  мақсаты  жан-жақты  дамыған,  шығармашыл  адам 
тәрбиелеу  болды.  Шығармашылық  сипаттағы  еңбек  ,адамдардың  ӛзін-ӛзі  жетілуінің,  білім 
толықтыруының,  танымдық  белсенділігінің  ,ынталандырғыш  кӛзі.  Сондықтанда  әрбір  адамның 

104 
 
қоғамдық ӛндірістік қатынасты, оның заңдылықтарын белсенді тҥрде игеру процесіне, мәдени-тынығу 
жҧмысы адамгершілік мәдениет, саяси қасиеттерді дамытуға деген әрбір адамның қызығушылығы мен 
сҧраныстарына деген мҥдделілігін ҧштастырып отырған. Осындай обьективті қҧбылыс кезінде әр тҥрлі 
типтегі  мәдени  ағарту  мекемелерін  дҥниеге  әкелді.  Тарихи  кезеңдерде  мәдени-тынығу  жҧмысы  жеке 
тҧлға    дамуының  нақты  бағдарламасының  ҥлкен  бір  саласы  болып,  адамдардың  ӛндірістік  ортамен 
интеграциалануының  алғы  шарты  болды  да.  Бҧл  жағдай  қазіргі  кездеде  сол  маңыздылығын  сақтау 
керек деген пікірлер бар. [1] 
Мәдени-тынығу  жҧмысын  жеке  адамға  қатысты  алып  қарасақ,  ол  ежелден-ақ  адамдардың 
әртҥрлі, оның ішінде эстетикалық және кӛркемдік сҧраныстарын қанағаттандырудың амалы болған. Ал 
қоғамдық ӛмір ҧстанымынан алып қарасақ, ол:  
-біріншіден, қоғамдық қақтығысты болдырмаудың қҧралы болған; 
-екіншіден, адамдар  ҧлттар арасындағы ынтымақты нығайтудың қҧралы болды; 
-ҥшіншіден, ҧрпақтар сабақтастығы мен ӛзара ықпалдастығын жасау қҧралы; 
-тӛртіншіден, қарым- қатынас жасаудың қҧралы; 
-бесіншіден, кез келген сҧраныстарды қанағаттандырудың қҧралы әрі кӛзі болды. 
Қоғамдық тҧрғыдан алып қарағанда мәдени-тынығу жҧмысы қоғамдағы тҧрақтылықтандырудың 
және  қиындықтардан  адамдарды  сейілдендірудің  аса маңызды  қҧралы.          Кеңестік  дәуірде  мәдени  –
ағарту  мекемелерінде  негізінен:  бағалануға  ие  болған  және  біріншіден  экономикалық  межеге, 
екіншіден  қоғамдық  және  мемлекеттік  ӛлшем  бітіміне  сай  мәдени-тынығу  жҧмысы  қызметтері  орын 
алды.  Енді  мәдени-тынығу  жҧмысының  қоғамның  реформалану  (тәуелсіздік  жылдардағы) 
жағдайындағы  жай-кҥйін  елекке  салайық.Тәуелсіздіктің  ӛтпелі  кезеңінде  мәдени-тынығу  мекемелері 
жаппай  жекешелендірілді.  Сӛйтіп  олар  ақылы  бағдарламалы  жҧмыс  формасына  ауысты.  Мәдени-
тынығу  жҧмыстарының  ақылы  бағдарламаларының  қалыптасуы  мәдениет  мекемелерінің  тарихи 
қалыптасқан  арналуының,  мазмҧнының  мәдени-ағарту  мекемелерінің  жалпы  қҧндылығының  аса 
маңызды  сипаттарының  бірте  –бірте  жоғалуын  ҥдетті.  Нарық  қатынасына  кӛшу  әсіресе  ауыл  –село 
ӛмірінің  әлеуметтік-  мәдени  инфрақҧрылымының  дамуын  тежеді,  тіпті  қҧлдырауға  жеткізді.  Жеке 
талаптанудың  қҧрылымдық  жағдайы  беймәлім  кҥйге  тҥсті.  Ал,  жеке    талаптаудың    дамымаған  
қҧрылымдық  жағдайының  беймәлім  болып  тҧрған  жағдайында,  халықтың  әлеуметтік-  мәдени  және 
мәдени-тынығу  жҧмыстары  саласын  реформалауға  психологиялық  тҧрғыдан  дайындығының  болуы 
мҥмкін  емес.  Сондықтанда  халық  реформаға  дайын  болған  жоқ.  Яғни,  мәдени-тынығу  жҧмысын 
нарықтық жағдайға бейімдеуге мамандар да, қоғамда, халықта дайын болған жоқ. Кезінде қалыптасқан 
ҥйреншікті  әдетке  айналған  мәдени-ағарту  мекемелерінің  іс-шараларына  деген,  таңдау  еріктігінің 
толық  шектеуге  тҥсуі  адамдардың  мәдени-кӛркемдік  ақпараттану  т.  б.  тҧтыну  қҧқықтылығының 
рационалды  емес  тҧтыну  психологиялық  типтерін  қалыптастырды.  Тҧтынушылардың  әлеуметтік 
жіктерге  бӛлінуі  басталды.  Осыдан  келіп  адамдарда  мәдени-ағарту  мекемелері    ҧсынған  (тіпті  қҧны 
арзан болсада) мәдени-тынығу жҧмысы, әлеуметтік –мәдени қызмет тҥрлеріне шығынданбау, уақытты 
босқа жібермеу сияқты психологиялық ҧстаным  кӛз қарастары пайда болды және қалыптасты. [2] Осы 
жағдайға тҧрғындар әбден ҥйреніпте қалды. Екінші бір жағынан әлеуметтік мәдени-тынығу шараларға 
тҧрғындар    қамтылуының  бҧрынғы  тегін  формаларының  ақылы  формаға  ауысуы  тҧрғындардың 
мҥліктілік белгілері бойынша ажыратылып олардың поляризациялануының асқынуына жеткізді. Тіпті 
поляризациялану  (жікке  бӛліну)  жағдайы  оның  беки  тҥсуіне  негіз  болды.  Қалталы  топтардың 
клубтары,  бірлестіктері  жалпыға  қол  жетімді  болмады.  Олардың-да  қызметінде  әлеуметтік-мәдени, 
рухани  адрестіліктің  бар-  жоғы  қадағалаудан  тыс  болды.  Ойын-сауық,  прагматикалық  бағдар 
ҧстанымдығы ақылы клубтар жалпы адамзаттық бағалауға ие болған жоқ.  
Мәдени-тынығу  жҧмысы  қызметінің  табысты  болуы  қазіргі  таңда  оның  ішкі  жағдайына  ғана 
емес  сыртқы әсерге де байланысты болып тҧр. Яғни, жҧмыс жемістілігі саланың сыртқы экологиялық- 
әлеуметтік, саяси, ҧлттық  т.б. ортаға қаншалықты сәтті қосылу қатыстылығы шамасына байланысты 
болып  тҧр.  Қазіргі  кезде  мәдениет  саласын  реттеу  тиімділігінің  негізгі  ӛлшем  бірлігі,  кӛрсеткіші, 
сыртқы орта мҥмкіндігінен саланың қаншалықты кӛп пайда шығарып алатындығы болып тҧр. Кӛрші ел 
Ресейде  мәдениет  ортасын  (саланы)  функциональды  бӛлу  мәселесін  шешу  де.  Бҧған  қҧқықтық 
мәселенің  барлығы,  ҧйымдастыру  қҧрылымы  т.б.  қатысты  болып  тҧр.  Функциональды    бӛлінген 
мәдениет ортасына иелік жҥргізудің  екі формасы ҧсынылған , олар: 
 -локальді  (жергілікті,  бір  ауыл,  село  т.с.с.  шеңберінен  аспайтын  мәдениет  саясатының  дербес 
ӛмір сҥру қҧқығы болатын) форма; 
 -орталықтандырылған  мәдениет  саясаты  қҧқығы  бар  формалар.  Яғни,  мәдениеттегі  реформа, 
қозғалыс тӛменгі жақтанда, жоғары жақтанда болып тҧруы шарттылығы қолдау табуда. Жағдайға орай 
пайда болған мекемелерге байланысты орталықтан ӛткізілетін шаралардың әр-тҥрлері, сонымен қатар 
бейформальді  қозғалыстар  да  жергілікті  шеңбердегі  мәдени  орталықтар  қызметі  болмақ.  Ресейдегі 
тәжірибелер нәтижесіне қарағанда әлеуметтік ажыратылым болған соң ажыратылым белгілеріне қарай: 

105 
 
жҧмысшылар  мәдениеті,  инженерлер  мәдениеті,  оқытушылар  мәдениеті,  элиталар  мәдениеті  болып 
байқалатын, ажыратылатын мәдениет тҥрлері шығады. Мҧны мәдениет кӛк жиегінің вертикальді блогы 
деп қарауға да болады. Онда екінші жағынан әлеуметтік мәдениеттің горизонтальді блогы да шығады. 
Ол блогка адамдардың білімдік, жас ерекшелік деңгейіне қарай қаланған мәдениеті жатады. Осылайша 
мәдениет  саласында  әлеуметтік  әділеттілікті  орнатуға  болады  деген  кӛз  қарастың    пайда  болғаны 
аңғарылады.  Мҧндай  жағдайда  мәдениет  саясатының  субьектілері  (жалғыз  мемлекет  қана  емес)    кӛп 
болмақ.  Әрбір  мәдениет  саясаты  субьектілері  ӛздерінің  қҧқықтық  нормативтік  заңын,  материалды- 
техникалық база қорларын жасау механизмдерін ӛздері жасайды. [3] 
Қазақстан жағдайында мәдени-тынығу жҧмыстарына жан бітіру ҥшін тӛмендегідей шаралардың 
жҥргізілуі қажет сияқты. Атап айтар болсақ олар: 
- мәдени идеологиялық ойлаудың ӛзін-ӛзі ақтай алмай тҧрған стерео типтерінен бас тарту керек; 
-жалпы  адамзаттық  ізгілікті  және  ҧлттық  мәдениет  формаларының  ӛміршеңдігін  сақтау  және 
тарату; 
-халық  шығармашылығын  дамытудың  жаңа  ынталандыру  жолын  белгілеу  керек  (қҧқықтық 
нормативтік негіздемелер әдістемелік қамтылуы); 
-аймақ,  облыс  ерекшеліктері  ескерілген  мәдениетті  дамытудың  басымдықтағы  бағыты 
нақтылануы  керек; 
-мәдениет  саласы  қызметкерлерінің  білім,  біліктерін  кӛтеру  мәселесінің  шешімін  жетілдіру  
керек. Аталған мәселелердің шешімі мынадай шаралардың ӛтілуіне: 
-мәдени-тынығу  қызметін  дамытудың  негізгі  бағыттары  кӛрсетілген  тҧғырнамасының 
жасалуына ; 
-қол бос уақытта ӛткізілетін дәстҥрлі және жаңа қызмет формаларына қолдау кӛрсетілген жағдай 
(байқау, демонстрация, фестиваль,жарыс т.с.с.); 
-мәдени  даму  бағдарламасы  мен  жобаларының  альтернативті  тҧғырнамаларын  қарастыру, 
қамтамасыз етілуіне; 
-аймақ  аралық  мәдениет  байланыс  жоспарларының  тҥзіліп,  қарым-қатынас  жағдайларының 
жасалуына терминологиялық нақтылықтың ҧғымдардың нақтыланған тҥсініктер жҥйесінің  жасалуына 
байланысты байланысты. 
 

жүктеу/скачать 3,87 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: