Диссертациялардың негізгі ғылыми нәтижелерін жариялауға арналған басылымдар тізіліміне енгізілген Қр бғм бғсбк 30. 05. 2013 ж

101
Уголовное право и уголовный процесс
мире участвуют более чем 1000 городов).
Создана  новая  Национальная  стратегия 
усыновления  детей  в  рамках  реализации 
Конвенции  о  защите  детей  и  сотрудничестве  в 
отношении иностранного усыновления.
Инициированы 
ежегодные 
крупные 
республиканские  акции  для  привлечения 
казахстанских  граждан,  желающих  принять 
детей-сирот  в  семью:  «День  опекуна», 
«Ризашылық»,  «Қуан  сәби»,  для  оказания 
помощи  детям  в  трудной  жизненной  ситуации 
«Дорога  в  школу»,  «Детство  без  жестокости  и 
насилия».
Приняты меры по стимулированию опекунов 
и  попечителей.  Ежемесячно  выплачивается 
пособие  в  размере  10  МРП  на  содержание 
каждого опекаемого ребенка.
Создан  единый  информационный  интернет-
портал «Усыновление в Казахстане».
Созданы  Службы  поддержки  семей,  Школы 
приемных родителей для обучения и поддержки 
родителей,  желающих  взять  на  воспитание  в 
семью ребенка.
Несмотря  на  достигнутые  результаты,  дети 
Казахстана по-прежнему остаются недостаточно 
защищенными. Еще многое предстоит сделать:
1. Выработка мер по поощрению государством 
усыновления сирот гражданами и строительству 
детских домов семейного типа.
2.  Выполнение  поручений  Администрации 
Президента РК по итогам рассмотрения доклада 
о  положении  детей  в  Республике  Казахстан  в 
2013 году.
3. Развитие сети школ приемных родителей, 
служб  поддержки  семьи  и  методическое 
обеспечение их деятельности.
4.  Создание  системы  профессионального 
патронатного  воспитания  путем  внедрения 
пилотного проекта совместно с Детским фондом 
ЮНИСЕФ  в  регионах  республики  с  учетом 
международного опыта.
5.  Поддержка  и  реализация  социальной 
инициативы общественного движения «Ребенок 
должен жить в семье».
6.  Контроль  за  реализацией  закона  «О 
внесении изменений и дополнений в некоторые 
законодательные  акты  Республики  Казахстан 
по  вопросам  обеспечения  прав  на  жилище 
детей-сирот и детей, оставшихся без попечения 
родителей».
7. Контроль за выполнением поручения Главы 
государства  местным  исполнительным  органам 
по разработке и внедрению комплексных планов 
по  обеспечению  жильем  и  трудоустройству 
выпускников  организаций  для  детей-сирот  и 
детей, оставшихся без попечения родителей.
8. Подготовка выпускников к самостоятельной 
жизни  и  инициативному  труду  на  примере 
опыта  государственно-частного  партнерства 
в  Актюбинской,  Атырауской,  Восточно-
Казахстанской,  Карагандинской,  Костанайской, 
Павлодарской,  Северо-Казахстанской  областях 
и  г.  Алматы  в  рамках  проекта  «Планирование 
жизни и карьеры».
9.  Внесение  изменений  в  законодательство 
Республики  Казахстан,  регулирующее  вопросы 
организации питания школьников.
10. Усиление контроля за соблюдением норм 
и правил организации питания детей.
11.  Разработка  стандарта  и  норм  школьного 
питания.
12.  Разработка  и  реализация  региональных 
программ  «Школьное  питание»  с  учетом 
обеспечения 
бесплатным 
качественным 
питанием  всех  социально  незащищенных 
категорий школьников.
13.  Продвижение  вопроса  создания  совре-
менной 
индустрии 
школьного 
питания 
путем  модернизации  пищеблоков  столовых  и 
строительства комбинатов питания.
14.  Внесение  изменений  в  нормативные 
правовые  акты,  по  содержанию  несовер-
шеннолетних  в  ЦАНах,  в  части  дополнения 
категорией  детей,  находящихся  в  трудной 
жизненной  ситуации  вследствие  жестокого 
обращения.
15.  Организация  специализированного  обу-
чения  сотрудников  ЦАНов  по  вопросу  адапта-
ции  несовершеннолетних  –  жертв  торговли 
людьми.
16.  Обеспечение  эффективного  межведом-
ственного взаимодействия по оказанию помощи 
несовершеннолетним,  ставшим  жертвами  на-
силия и торговли людьми.
17.  Привлечение  институтов  гражданского 
общества  к  раннему  выявлению  семейного 
неблагополучия.
18.  Развитие  системы  социального  обслу-
живания  семей  с  детьми,  нуждающихся  в 
особой  заботе  государства,  увеличение  видов 
предоставляемых семье социальных услуг.
19. Совершенствование механизма широкого 
информирования  населения  о  возможностях 
получения социальной, психологической и иных 
видах  помощи  несовершеннолетним  –  жертвам 
жестокого обращения и насилия.
Следует  отметить,  что  данные  приоритеты 
–  работа  не  одного  года.  И  многое  зависит  от 

№ 3 (35) 2014 ж. Қазақстан Республикасы Заңнама институтының жаршысы  
102
нынешней молодежи, весь опыт, знания и забота 
которой  должны  передаваться  детям,  сохраняя 
принцип преемственности поколений.
В  воспитании  детей  можно  выделить  два 
основополагающих фактора.
Во-первых,  это  постоянная  забота  о 
несовершеннолетних.
Во-вторых,  личный  пример  взрослых 
людей. Только своим примером можно достичь 
истинного  понимания  со  стороны  ребенка. 
Когда  слова  и  поступки  взрослых  расходятся  с 
реальностью, то мы не имеем морального права 
требовать от детей соответствующего поведения. 
Высшая  степень  ответственного  отношения 
– это всегда помнить, что дети копируют нас во 
всем. 
Бұл  мақалада  автор  Қазакстан  Республикасында  қылмыстық  құқықтағы  баланы  қорғау 
мәселелерін қарастырады.
Түйін сөздер: баланы қорғау, қылмыстық заңнама.
В  статье  автор  рассматривает  проблемы  охраны  детей  в  уголовном  праве  Республики 
Казахстан.
Ключевые слова: охрана детей, уголовное законодательство.
In  this  scientific  article  the  author  considers  a  criminal  –  legal  protection  of  child`s  in  Republik 
Kazakhstan. 
Keywords: protection of children, criminal legislation.
Талғар Әбдунәбиұлы Серікбаев,
бас сарапшы - ҚР Заң шығару институты қылмыстық, қылмыстық іс жүргізу, қылмыстық атқару 
заңнамасы және сот сараптамасы бөлімінің бастығы, з.ғ.к.
Кәмелетке толмағандардың құқығын қорғау мәселесіне орай
Серикбаев Талгар Абдунабиевич,
главный  эксперт  -  начальник  отдела  уголовного,  уголовно-процессуального,  уголовно-
исполнительного законодательства и судебной экспертизы Института законодательства РК, к.ю.н.
К вопросу о защите прав несовершеннолетних 
Serikbayev Talgar Abdunabiyevich,
the chief judge - head of the department of criminal, the criminal - processual, criminal – law en for 
cementand forensic of legislation research Institute of Republic of Kazakhstan, c.j.s. 
Concerning the Protection of Minors
● ● ● ● ●

103
Орсаева Раиса Ануарқызы,
С. Аманжолов атындағы Шығыс Қазақстан 
Мемлекеттік университеті қылмыстық құқық 
және қылмыстық іс жүргізу кафедрасының 
қауымдастырылған профессоры, заң ғылымдарының кандидаты
ЖАСӨСПІРІМДЕРДІҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ САНАСЫН 
ҚАЛЫПТАСТЫРСАҚ...
Қазақстан  мемлекеті  ертеңгі  ел  тізгінін 
ұстар  жеткіншектер  болашағының  жарқын 
да  жадыраңқы,  бұлыңғыр  емес  ашық,  жүрер 
жолдарының  иірімді  емес  даңғыл  болуы  үшін 
түрлі  деңгейдегі  бағдарламаларды  қабылдап 
қана  қоймай,  оны  жүзеге  асыру  жолында  көп 
еңбектеніп,  жүзеге  асырып  жатқаны  баршаға 
аян. 
Жастар болашақ бастауы екені белгілі болса 
да, олардың жағдайына арналып істеліп жатқан 
істер көп болса да, бастаудан басталып, «ағынын 
арнасынан»  асырған  болашағынан  күдіктен 
гөрі зор үміт күттіретін жас жеткіншектер мен 
жастар үшін әлі талай істердің істелері анық.
Қазақстан 
Республикасының 
Тұңғыш 
Президенті  -  Елбасы  Нұрсұлтан  Әбішұлы 
Назарбаев  қаңтар  айындағы  (2014)  Қазақстан 
халқына Жолдауында «...Біздің болашаққа барар 
жолымыз қазақстандықтардың әлеуетін ашатын 
жаңа  мүмкіндіктер  жасауға  байланысты.  ХХІ 
ғасырдағы  дамыған  ел  дегеніміз  –  белсенді, 
білімді және денсаулығы мықты азаматтар. Бұл 
үшін біз не істеуіміз керек?
Біріншіден, барлық дамыған елдердің сапалы 
бірегей  білім  беру  жүйесі  бар.  Ұлттық  білім 
берудің барлық буынының сапасын жақсартуда 
бізді  ауқымды  жұмыс  күтіп  тұр.  2020  жылға 
қарай  Қазақстандағы  3-6  жас  аралығындағы 
балаларды мектепке дейінгі біліммен 100 пайыз 
қамту жоспарлануда. Сондықтан оларға заманауи 
бағдарламалар мен оқыту әдістемелерін, білікті 
мамандар ұсыну маңызды...» деген болатын.
Елбасының  салихалы  да  мәнді,  мағыналы 
сөзіне  жүгінсек,  ұлттық  білім  берудің  түп 
төркінін  қазіргі  жеткіншектердің  тек  білімі 
ғана  емес,  жалпы  келер  болашағы  қамтиды. 
Олай  деуге  себеп,  тағы  да  Елбасының  «  ... 
Мектеп  түлектері  қазақ,  орыс  және  ағылшын 
тілдерін  білуге  тиіс.  Оларды  оқыту  нәтижесі 
оқушылардың  сындарлы  ойлау,  өзіндік  ізденіс 
пен  ақпаратты  терең  талдау  машығын  игеру 
болуға тиіс...» деген сөзі.
  Шынында да, бүгіні жарқын баланың ертең 
де, келер келешегі де жарқын болатыны белгілі. 
Сондықтан, жасөспірімдердің өз айтайын деген 
ойын  қай  тілде  болса  да  еркін  жеткізе  алуы 
-  білімділікті  қажет  етсе  керек.  Білімділік  - 
ізденіс  пен  қажыр-қайраттылықты  талап  етері 
сөзсіз.  Бүгінгі  күн  талабына  сай  мемлекеттің 
белді азаматы болу-жеке ой-пікірі қалыптасқан, 
өз  ойын  еркін  жеткізе  алатын,  бәсекелеске 
қабілетті, өз елінің патриоты деп ойлаймыз.
Қоғам  мен  үздіксіз  дамып  жатқан  қоғамда 
болып жатқан өзгерістерді айтпағанның өзінде, 
сол  қоғам  өмірінде  болып  жатқан  тыныс-
тіршіліктің  ажырамас  бөлігіне  айналған  күн 
тәртібінен  түспейтін  өзекті  мәселе  -  кәмелетке 
жасы  толмағандар  мәселесі  екені  белгілі.  Жас 
балалар  құқық  бұзушылығы  немесе  кәмелетке 
жасы  толмағандар  қылмыстылығы  жайлы 
ордалы ойлар бола қалса, үн қосуға асығып, олар 
жеңістің  тұғырына  шықса,  қуанып,  жеңіліске 
ұшыраса,  мұңаятын  халықпыз  ғой.  Сондықтан, 
сөз  болашақ  көшбасшысы  болатын  балалар 
жайлы болғандықтан, болашақ тағдырын өзімен 
байланыстырған кез келген адам қарап қалмауға 
тырысары анық.
Сәл  кейін  шегініп,  құқық  теориясында 
қабылданған құқық санасын зерделесек, жалпы 
құқық  санасының  ұғымы  біздің  әлеуметтік 
зерделеуіміздің  мақсаттары  үшін  нақтылауға 
жеткіліксіз  болып  шыққанына  көз  жеткізер 
едік.  Құқық  сана  мен  құқықтық  білімділіктің 
жеткіліксіздігі  жас  жеткіншектердің  өмірде 
ағаттық  істеп  сүрінуіне,  өкінуіне,  өмірдегі 
өз  орнын  таба  алмай  қиналуына  алып  келіп 
жататынын  өмірлік  тәжірибе  дәлелдегендей. 
Қалай  десек  те  құқықтық  сананың  жетістігі 
Уголовное право и уголовный процесс

№ 3 (35) 2014 ж. Қазақстан Республикасы Заңнама институтының жаршысы  
104
болашақ  кепілі  десек,  арық  айтқандық  емес. 
Сондықтан  құқық  санасының  толысуы  үшін 
кәмелетке  толмағандардың  құқықтарын  білуі, 
олардың  қолданылып  жүрген  құқыққа  қатысы, 
құқыққа  олардың  қоятын  талаптарының  басын 
біріктіретін  жиынтық  ұғымы  шеңберінде 
қолданылуы үлкен орын алады.
Кәмелетке  жасы  толмағандардың  құқық 
санасын  зерделеуге  қатысты  бағдарлама  үнемі 
жұмыс істеу қажет. Ол үшін зерттеу бағдарламасы 
жұмыс болжамына қарай жасалынып, теориялық 
жағдайлар қарастырылуы, алынуы керек. Демек, 
бақылау  тобына  алынған  кәмелетке  жасы 
толмаған құқық бұзушылар мен жасөспірімдердің 
құқық  санасы  зерделенеді  деген  сөз.  Бақылау 
тобына мектеп оқушылары, кәсіптік білім беретін 
колледж  оқушылары,  тіпті,  жұмыс  істейтіндер 
де алынуы мүмкін. Сондай-ақ, бақылау тобына 
алынған  кәмелетке  жасы  толмаған  құқық 
бұзушылар  мен  жасөспірімдердің  қылмыстық, 
әкімшілік  және  қылмыстық-іс  жүргізу  құқығы 
саласындағы  құқықтық  санасы  да  зерттеледі. 
Яғни құқық сананың қандай деңгейде екендігін 
анықтау  арқылы  болашақта  қылмыстылықты 
жойып жібермесек те, алдын-алу шараларымен 
қамтамасыз етеріміз сөзсіз.
Құқықты  білмеудің  салдарынан  ағат  басып, 
опық  жеген  14  жасқа  дейінгі  яғни  9-13  жас 
аралығындағы  жасөспірімдер  аз  деп  айта 
алмаймыз.  Жалпы  9-13  жас  аралығындағы 
жасөспірімдер  құқық  бұзушылығын  зерттеген 
ғалымдар  (Е.І.  Қайыржанов,  Ө.С.  Жекебаев,  
М.С.  Нарықбаев)  саусақпен  санарлықтай. 
Бұл  белгілі  педагогтар  мен  социологтардың 
жасөспірімдер құқық бұзушылығын зерттесе де, 
аз зерттегенін дәлелдей түссе керек. "Педагогика" 
журналы соңғы 14 жылда 1716 ғылыми еңбектің 
кәмелеттік  жасқа  толмағандар  тәрбиесіне 
арналғанын  мәлімдей  келіп,  осы  жұмыстардың 
2%-ті ғана тәрбиеленуі "қиын" жасөспірімдерге 
арналғанын көрсеткен.
Уақыт тілін сәл кейін шегеріп, 1920-40 жылдар 
зерттеушілеріне  (П.П.Блонский,  В.И.Куфаев, 
П.И.Люблинский)  жүгінер  болсақ,  олар  құқық 
бұзушы  жасөспірімдер  заң  жағынан  ғана  емес, 
сонымен  қатар  психологиялық-педагогикалық 
жағынан да зерттеуді қажет ететін басты объект 
екенін алғаш рет атап көрсетті. Бұл авторлардың 
пікірінше,  жасөспірімдердің  құқық  бузуына, 
одан  әрі  қылмысқа  қадам  басуына  басты  себеп 
-  әлеуметтік-экономикалық  факторлардың  әсер 
етуі.
Белгілі  педагог  В.А.Сухомлинский  кезінде 
баланы тәрбиелеудің екі қайнар көзі бар екенін 
атап  көрсеткен  болатын.  Біріншісі-оқушыға, 
тәрбиеленушіге, саналы түрде әсер ету екіншісі-
баланы  қоршаған  "күрделі"  орта  [1,  54  б.]. 
В.А.Сухомлинский  көзімен  қарайтын  болсақ, 
біріншіден,  тәрбие  жан-жақты,  нәтижелі  болу 
керек,  екіншіден,  баланы  "қоршаған  ортасы", 
өмірдің  көлеңкелі  жақтарының  әсер  етуі-
белгілі  мөлшерде  стихиялы  сипат  алады. 
Ересек  қылмыскерлерге  қарағанда  жас  құқық 
бұзушылар  өзін  қоршаған  әлеуметтік  ортамен 
тығыз байланысты. Бұл жөнінде белгілі ғалымдар 
(А.И.Долгова,  О.Д.Ермакова,  Н.В.  Беляев) 
әлеуметтік орта мен жасөспірімнің арасындағы 
тығыз  байланысты  көрсеткен.  Олардың 
пікірінше,  әлеуметтік  орта  ретінде  жанұяның 
рөлі зор. Жанұя баланың өсуіне, қоғамға тигізер 
пайдасына  көп  көмегін  тигізеді.  Жалпы  жанұя, 
бала жөнінде сөз болғанда үш тәсілді айрықша 
көрсету артық болмайды. Біріншісі, әлеуметтік-
материалдық  жағдай,  екіншісі,  жанұя  бірлігі, 
үшіншісі, ата-ананың тәрбиеге көзқарасы. Соңғы 
екеуі баланың жанұямен бірлігін сипаттап, оның 
рухани  тұрғыдан  дамуына  көп  әсерін  тигізеді. 
Венгерлік  ғалым  М.  Коломшидің  пікірінше, 
"жанұя  тұрмысының  кейбір  элементтері  бала 
өмірінде  шешуші  рөл  атқармайды.  Ең  басты 
шешуші  болып  табылатыны  -  барлық  жеке 
бөлшектердің  бірігіп,  жанұя  атмосферасына 
әсер етуі, жанұяның ауыз бірлігі".
Шынында 
да 
отбасындағы 
келеңсіз 
қылықтар, ұрыс-керіс, жанжал, айқай-шу - бәрі-
бәрі  баланың  тәртібіне,  тәрбиесіне  кері  әсерін 
тигізіп, нәтижесін береді.
Ішімдікке  әуестену,  есірткі  шегу,  төбелеске 
әуестену,  қатігездік  пен  мейірімсіздік  өсе  келе 
оның  әдетіне  айналмасына  кепілдік  беруге 
болмайды.
Осыдан  екі  жүз  мың  жыл  бұрын  белгілі 
тарихшы  Плутарх  "маскүнемдер  өмірге 
маскүнемдерді әкеледі" деп жазған еді. Көптеген 
зерттеулер  көрсеткендей,  жанұяда  ішімдіктің 
жалғасын  тапқанын  көруге  болады.  Яғни, 
жанұяда  атасы  мен  әкесі  ішкен  болса,  40-50% 
жағдай  олардың  балалары  ішімдікті  кәмелетке 
толмай татқанын көрсеткен [2, 27 б.].
Бала  организмін  күйректікке  әкеп  тірейтін 
нәрсенің бірі ішімдік болса, бұл өткен ғасырдың 
аяғындағы көрнекті дәрігерлердің тәжірибесімен 
дәлелденген. Организм қаншалықты жас болса, 
оның әсері де соғұрлым жоғары болады. Әсіресе, 
ішімдіктің  кері  әсері  12,  13  жас  аралығында 
жасөспірім  организміне  әсері  зор.  12,  13-тегі 
жасөспірімнің  арақтың  әсерінен  есте  сақтау 
қабілеті  төмендейді,  бойында  немқұрайлық 

105
пайда  болады,  оқулықты  нашар  меңгереді. 
Сонымен  бірге  ішімдік  жасөспірімнің  сана-
сезімінің  жетілуіне,  қалыптасуына  зор  зиянын 
тигізеді.  Бұл  оның  айналасында  болып  жатқан 
оқиғалара өз тұрғысынан баға беруін төмендетіп, 
мектептегі  сабаққа  бармауын  қалыптастырады, 
бос  жүріске,  кездейсоқ  ортаға  әуестендіреді.
Мұндай жат қылықтар баланың құқык бұзуына 
бірден-бір себепкер бола алады.
Жасөспірімдер  құқық  бұзушылығы  жалпы 
қылмыстың  шытырман  жақтарының  бір  ғана 
тұрақты  жағын  сипаттайтын  құбылыс.  Бұл 
тұрақтылық  жасөспірімдер  құқық  бұзушылығы 
мен  жасы  толмағандар  қылмысының  сан-
алуандылығынан  көрініп,  оның  күн  сайын 
есіп  бара  жатқандығына  куәгер  еткеңдіктен, 
оны  болдырмау,  алдын-алу  шараларымен 
қоса,  ағаттық  істеген  баланың  жеке  басының 
ерекшеліктерін,  құқық  бұзушылық  себептерін 
ашуға жол ашады [3, 21 б.].
Баланың сана-сезімінің жан-жақты толысып, 
дүниеге  көзқарасының  өзгеріп,  үлкен  өмірге 
дайындығының аяқталатын кезеңі - жастық шақ. 
Жастық шақ етпелі кезеңмен тығыз байланысты. 
Жасөспірімнің  жастық  шаққа  өтер  кезеңі  (11-
13-15 жас) оның өміріне көп өзгерістер әкелері 
нақ.  12,  1З  жастағы  балалар  организмі  толық 
қалыптаспағандықтан  бұл  оның  сыртқы  бет-
әлпетіне де көп өзгерістер енгізеді. Сондықтан, 
жастық  шақ  өтпелі  кезең  аталып,  кейде  ата-
аналар  мен  педагогтар  үшін  "қиын"  баланың 
қалыптасуына  әсер  етсе,  кейде  "қиын"  жас 
деген  атауға  иеленеді.  Жасөспірімдердің  алып-
ұшына  саналатын  өтпелі  кезеңде  не  нәрсеге 
болсын еліктегіш келетінін жан-жақты зерттеген 
ғалым Т.М. Якобсон, бұл жаста олардың құқық 
бұзушылыққа тез еріп кететіні ашып берді [4, 19 
б.].  Өтпелі  кезеңде  жасөспірімдердің  еліктегіш 
келетіні,  жақсыға  ұмтылу,  ұқсағысы  келетіні, 
көргенін  қайталағысы  келетіні  белгілі.  Өтпелі 
кезеңнің "құйын" сияқты өткінші елестерге толы 
болуы бала өміріне қауіп төндірері де сондықтан. 
Жасөспірімнің  еліктеуінің  салдарынан  құқық 
бұзуы,  қызығушылығының  әсерінен  "қылмыс" 
істеуі көбінесе осы шақта жүзеге асса керек.
Жасөспірімдер қолымен жүзеге асқан құқық 
бұзушылықтар,  көбінесе  олардың  ересектерге 
еліктеуінен  болатынын  дәлелдей  түскендей. 
Мәселен,  Өскемен  қаласындағы  кәмелетке 
жасы  толмағандар  ісі  жөніндегі  инспекцияға 
соңғы жылдары есепке алынған балалардың жас 
мөлшері көбінесе, 10-13 жас аралығын қамтып, 
олар  жасаған  құқық  бұзушылыктың  ауыр  түрі, 
ұрлық,  тонау,  бұзақылық,  ара-тұра  есірткі 
заттарды сақтау түрлерімен өсіп, алаңдатушылық 
туғызуда.
Құқық  бұзушылық  пен  қылмыстылыққа 
барған  жас  балалар  мен  кәмелетке  жасы 
толмағандардың  жат  әрекетін  зерттеуде 
психологтардың рөлі зор екені белгілі. Болгарлық 
психологтардың  бір  тобы  (Г.Д.  Пирвов  және 
басқалар) 5-тен 7 жасқа дейінгі балалардың жас 
аралығын  зерттегенде,  нерв  жүйесінің  алып-
ұшпа шағы көбінесе 5 жастағылар арасында көп 
кездесетінін  атап  өткен.  Олардың  жасы  өсуіне 
байланысты 
алып-ұшпалылықтың 
орнына 
бірқалыптылық тұрақтана бастайды [5, 10 б.].
Жалпы  жастық  шақтың  ерекшеліктерін 
бірнеше топқа бөлуге болады, олар: талап-тілек; 
қызығушылық; өмірлік жоспар мен көзқарастар; 
жалпы сипаттама.
Ішімдіктің  жасөспірім  өміріне  зияны  зор 
екендігін  жоғарыда  айтып  кеттік.  Жалпы 
ішімдікке  әуестенген  баланы  дұрыс  жолдан 
тандырып, құқық бұзушылыққа итермелейді. 10-
13 жастағы жасөспірімдердің басым көпшілігінің 
талап-тілектері  шектен  шығып  кеткендіктері, 
олардың ішімдікке құмарлығынан көрінсе керек. 
А. Вайсберг пен Ш. Тайбекова 556 қылмыс істегені 
үшін айыпталған 450 жасы толмағандардың 305 
қылмыстық  іспен  танысу  барысында  41%  бас 
бостандығынан  айырылғандар  қылмысты  мас 
күйінде  істесе,  72%  қамауға  алынғанға  дейін 
де,  кейін  де  үнемі  ішкенін  айта  келіп,  олардың 
ішінде жасөспірімдердің болғанын атап өткен [6, 
14 б.].
Белгілі  ғалым  А.Ф.  Парнищев  жасөспірім 
құқық  бұзушылығының  салалығын  айта 
келіп,  басты  орынды  тонау,  ұрлық  алатынын 
мәлімдеген. 
Ғалымның 
пікірі 
бойынша 
меншікке қарсы қылмыстар, яғни шабуыл жасап 
тонау,  тонау  17%  болса,  ал  барлық  балалар 
қылмысының  65%  мүліктік  сипат  алып,  оның 
бірде,  біреуі  материалдық  жетіспеушіліктен 
істелмегенін  дәлелдеген.  Сонымен  қатар,  бас 
бостандығынан  айырылғандардың  60%  құқық 
бұзушылық кезінде мас болған екен [2, 5 б.] .
Ересектерге  қарағанда  жасөспірім  құқық 
бұзушылығының  ерекшелігі  ертеңгі  күнгі  не 
боларын  ойламаушылық,  мән  бермеушілік. 
Кез-келген  құқық  бұзушылыққа  барар  алдында 
белгілі бір мақсат қоймайды, сондықтан, олардың 
қолымен  жүзеге  асқан  жай  әрекеттер  көбінесе, 
бірден тұтанып, бірден іске асады.Е.В. Болдырев 
пен  А.А.  Герцензон  ішімдіктің  салдарынан 
жасөспірім  организмінің  икемге  келмей,  ойына 
келгенін  істеуін,  содың  салдарынан  біреуге 
қайғы, өзіне сор әкелетінін жаза келіп, олардың 
Уголовное право и уголовный процесс

№ 3 (35) 2014 ж. Қазақстан Республикасы Заңнама институтының жаршысы  

жүктеу/скачать 3,95 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: