Ш 72 Түркі тілдерінің вокализм жүйесі. Оқу құралы/ Шнайдер В. А. – Нұр-Сұлтан қ.: «Тұран-Астана» унив. Баспаханасы. 2019. 126 б
жүктеу/скачать 1,25 Mb. Pdf көрінісі
|
1-Шнайдер-В.А.-2019-готовый-конвертирован
| а және ä дауыстылары келеді. (Волга диалектісінде).
г) қысаң лабиалды дауыстылар өзінен кейін келетін ашық дауыстыларға мүлде әсер ете алмайды. (Барлық қалған диалектілерде)» /11,24/. В.В. Радлов өзінің талдауларында қазақ тілін (ғалымда «қазақ- қырғыз» деген терминмен берілген) сөздің алғашқы буынында о дыбысы өзіндік тартымдылық күшін жоғалтқан, яғни, о дыбысы өзінен кейін өзін талап ете алмайтын дыбысты тілге жатқызады. Ғалымның бұл пікірін қолдаған П.М. Мелиоранский былай дейді: «В казак-киргизском языке после «о» не может стоять «о», а только «а» или «у», в остальном те же явления, что и в кара-киргизском языке» /19,19/. Сол сияқты В.В. Радлов пікірінше, қазақ тілінде алғашқы буында ө дыбысы келсе, келесі буындарда айтылуда ө немесе ү дыбысы айтылады, ұ дыбысы өзінен кейін өзін-өзі талап ете алатын дыбысқа жатады. 61 Қазіргі қазақ тілі ғалымдары тілімізде ерін үндестігі екінші, кей жағдайда үшінші буынмен шектеледі деген пікірлер айтып жүр (қараңыз – С. Мырзабеков 21 . 145 бет). Сонымен қатар «қазақ тілінде ерін үндестігі болған және оның күші санаулы буынмен шектелмейді: алдыңғы буында дауысты о, ө, ү, ұ сондай-ақ дауыссыз у дыбыстары болса, келесі буындарда жазылған е, ы. і. әріптері еріндіктерге айналады. Мысалы: қорұтұндұсұ (қорытындысы), құлұнұмдұ (құлынымды), өздөрүңүзгө (өздеріңізге)...» /29,146/ - деп тілде ерін үндестігі толық сақталғандығын айтып жүр. Бұл мәселе жөнінде «түркітану ғылымының атасы»: «Көптеген диалектілерде дауысты дыбыстардың шартты түрде түбір буыннан алшақтауы нәтижесінде аздап лабиалдық әсердің әлсіреуін де кездестіреміз» – дей келе төмендегі кестені ұсынады: түбір буында екінші буында үшінші буында төртінші буында бесінші буында жүктеу/скачать 1,25 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|