92
тілдерінен келтіруінің өзі бұл құбылыстың қазақ тіліне жат
құбылыс екенін дәлелдей түсетін тәрізді. Ол «мысалы, якут
тау
дегенді
тыа, қытай
қылыш дегенді
дао дейді» /34,51/. Сол сияқты
К. Ахановтың мысалдары тіпті француз, румын, неміс тілдерінен
келтіруінің өзі тілімізде дифтонг мәселесінің әлі де бір шешімге
келмегендігін көрсетеді. Дифтонг құбылысына тағы да мысалдарды
келтіре беруге болады. Мысалы, «қазіргі монғол тілінен
баатыр
(батыр), будаа (ботқа), саах (сауын), тоосон (тозаң), башқұрт
тілінен тыу
(ту), мөнйөу (өзгелеу)» /34,95/. Сол сияқты орыс
тіліндегі
распускает, свое, согласие, неміс тіліндегі
arbeit, zeit,
regierung, deutsch, ағылшын тіліндегі
looked, good, year, neat тағы
басқа сөздерін алуға болады.
Дифтонг мәселесі тек біздің дәуірде ғана емес, ХІХ ғасырдың
өзінде-ақ түркітанушы ғалымдардың зерттеулерінде кеңінен әңгіме
болған нысан болса керек. Осы мәселе төңірегінде алғашқы
қомақты зерттеу жұмысын жүргізген ғалымдардың бірі В.В. Радлов
болды. Ол дифтонг мәселесі турасында былай деген болатын: «екі
дауысты дыбыстың дифтонг құрап қосылуы түркі тілдерінде әр
түрлі болып келеді. Мен кездестірген дифтонгтарды үш топқа бөліп
қарастырдым:
а) ашық дифтонгтар (бір қысаң және ашық дауысты дыбыстың
қосындысынан құралған).
б) лабиал дифтонгтар (бір ашық дауысты дыбыс пен қысаң
еріндік дауысты дыбыстың қосындысынан құралған).
в) Қысаң немесе І-дифтонгі (еріндік емес дауысты дыбыспен
ĭ
дыбысының қосындысынан құрылған дифтонг)» /11,17/. Біз көріп
отырғанымыздай
ғалым
түркі
тілдеріндегі
дифтонгтарды
құрамындағы дауысты дыбыстардың орналасу тәртібі мен
акустика-артикуляциялық ерекшеліктерін ескеріп жоғарыдағыдай
топтарға бөліп қарастырған. әр дифтонг түрлеріне тоқталу
барысында келесі мәліметтерді көрсеткен:
«Ашық дифтонгтар қатаң түрде жалпы санаулы жағдайда ғана
қолданылады. Ашық дифтонгтарды мен тек келесі диалектілерден
байқай алдым.
1.
Достарыңызбен бөлісу: