Ббк 36. 82 я 73 а 89 Қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым министрлігінің «Оқулық»

 

334

 

Сусымалы 

материалдың 

тығыздық 

коэффициентінің 

өзгерісіне байланысты үйкеліс күші анықталады. 

Үйкеліс  коэффициенті,  сонымен  қатар  силостың  ішіндегі 

астық  қабатының  биіктігіне  де  байланысты  болады.  Ол  мына 

формуламен шешіледі: 





 









H

b

е

,

1

min

1



 

а

1, 

б

1

 – тұрақты; Н – биіктігі. 

Аэродинамикалық қасиет 

Сусымалы  материалдың  аэродинамикалық  қасиеті  оның 

ішіндегі бос ауа кеңістігіне жəне бөлшектердің орналасу орнына 

байланысты. 

Сусымалы  материалдың  ішіндегі  бос  ауа  кеңістігі  мына 

формуламен анықталады: 

V

б 

= (1-k)·V, 

мұнда: V – сусымалы материалдың көлемі, м

3

. 

Сусымалы  материал  қабатының  аэродинамикалық  кедергісі 

былай есептелінеді:  

;

2

2

u

p

R

l

r

r













 

мұнда: λ – гидравликалық кедергі коэффициенті; 

l – қабат қалыңдығы;  

R

r

 – бос каналдың радиусы, м; 

р

r

 – газ тығыздығы, кг/м

3

;  

и – бос канал ішіндегі газ жылдамдығы, м/с. 

R

r

 =

r

n

S

V

; 

V

n

 – бос каналдың көлемі; 

S

r

 – сусымалы  материал  бөлшектерінің  сыртқы  бетінің 

ауданы, м

2

. 

Н/В  <1  ыдыстағы  қозғалмай  тұрған  сусымалы  материал 

қабатының аэродинамикалық кедергісі мына өрнекпен табылады: 



Р = (а

2

-v + Ь

2

-v

2

)l; 

L – сусымалы материалдың биіктігі; 

V – газ жылдамдығы, м/с;  

а

2

,b

2

 – тұрақты  сандар  (астық  үшін  а

2

= 360-420, b

2

=2300-

2500). 

 

335

 

14.5.  Астық массасының ылғал сіңіргіштік  

(сорбциялық) қасиеті 

 

Бұл  қасиет  деп  астықтың  қоршаған  ортадан  əртүрлі  заттар 

мен  газдардың  буын  сіңіріп  алуы  (сорбция)  немесе  оларды 

қайтадан  қоршаған  ортаға  шығаруы  (десорбция)  қабілетін 

айтады.  Бұл  қасиеттер  барлық  дақылдардың  дəндері  мен 

тұқымдарында болады. Сорбциялық қасиет дəндердің бойындағы 

капиллярлар  мен  бос  қуыс  құрылымдарының  болуынан  жəне 

астық  массасының  қуыстылығынан  деп  түсіну  қажет.  Астық 

дəндері  мен  тұқымының  құрылымын  зерттеудің  нəтижесінде 

олардың  клеткасы  мен  терілерінің  арасында  орналасқан  макро 

жəне  микротүтікшелері  (микрокапиллярлары)  анықталған. 

Əртүрлі 

дақылдардың 

дəндеріндегі 

микро- 

жəне 

макротүтікшелердің 

алатын 

орны 5-12% шамасында. 

Макросаңылаулардың диаметрі 10¯

3

-10¯

4

см, ал микросаңылаудікі 

10¯

7

см. 

Дəндердің 

ішкі 

қабатындағы 

макро 

жəне 

микротүтікшелер  қабырғалары  бу  мен  газ  молекулаларының 

сорбциялық  құбылыстарды  жеделдетуінің  себебі  болады.  Макро 

жəне микротүтікшелер арқылы суыған булар қозғалып отырады. 

 Макро 

жəне 

микросаңылауларының 

ішкі 

бет 

қабырғасындағы  белсенді  қабаттар  газ  бен  бу  молекулаларымен 

сорбция  мен  десорбция  үдерістерінде  болады.  Дəндердің 

түтікшелер ішіндегі белсенді беттері бірнеше дəрежеде дəндердің 

өз бетінен артық келеді. Астықтың сорбциялық қасиеті оны өңдеу 

жəне  сақтау  үдерістерінде  үлкен  орын  алады.  Қазіргі  кезде 

физикалық  жəне  химиялық  зерттеу  əдістерімен  жəне  күрделі 

есептеулер  арқылы  бидай  дəндердің  сорбцияға  қатысатын  беті 

түтікшелер қабырғаларының ауданына тең екендігі көрсетілді.  

Сорбциялық 

үдерістер 

əсіресе, 

дəндердің 

сыртқы 

қабыршақтарына тəн. 

Жалпы  сорбциялық  құбылыстардың  астықты  сақтау,  өңдеу 

жəне  тасымалдау  жұмыстарында  маңызы  орасан.  Сақтаулы 

жатқан, 

не 

болмаса, 

тасымалдау 

кезіндегі 

дəндердің 

ылғалдылығы мен оның сан-сапа мөлшерінің өзгеріске ұшырауы 

ылғалдылық 

буларының 

сорбция 

мен 

десорбциялық 

құбылыстарының салдарынан. 

Астықты  тасымалдау,  сақтау  жəне  өңдеу  кезіндегі  барлық 

сорбциялық  құбылыстарды  дəндердің  сапасына  тигізетін  əсері 

 

336

 

тұрғысынан:  əртүрлі  газ  бен  (су  буынан  басқа)  сорбциясы  жəне 

десорбциясы деп екі топқа бөлуге болады. 

Астықтың  жəне  оның  құрамындағы  арамшөп  тұқымдары 

сияқты  қоспаларының  сақталу  жəне  тасымалдау  барысында 

қоршаған  ортада  болатын  əртүрлі  заттардың  буы  мен  газдарын 

үдемелі  қарқындылықпен  тартып  сіңіретін  қабілеттілігі  бар.  Ал, 

ол  бу  мен  газдарды,  мысалы,  азоттың,  аммиактың,  карбол 

қышқылының  жəне  т.б.  заттардың  буларын  дəндерден  қайта 

шығару,  кетіру  өте  қиын.  Кейбір  жағдайларда  тіпті,  сорбент 

заттары мен дəндерге сіңірілген газ арасында химиялық байланыс 

болып, хемосорбция құбылысы орын алады. 

Бұл – мəселен,  астықты  зарарсыздандыруға  қолданылып 

жүрген  көп  фумиганттарға  тəн  уақиға.  Егер  тасымалдау  ережесі 

бұзылып,  астықты  бұрын  мұнай  өнімдерін  тасымалдаған 

автомобильдер,  вагондар,  кемелерге  тиесе,  тасымалдау  кезінде 

дəндер сол жағымсыз иісті өз бойына тез сіңіріп алады. Кейін сол 

иісті дəндер бойынан шығару мүмкін емес. 

Сондықтан,  астықты  тасымалдау,  сақтау  кезінде  оның 

əртүрлі  бу  мен  газдардың  үдемелі  түрде  сіңіретін  қасиетімен 

санаса  отырып,  қоймаларда  транспорт  құралдары  мен 

жабдықтарында бөтен иістер болмауы керек. 

Астықты  орылғаннан  кейінгі  өңдеу  мен  одан  əрі  сақтау 

барысында  сапасына  ылғал  сіңіргіштік  қабілеті  көп  əсерін 

тигізеді.  Ылғал  сіңіргіштігі  нəтижесінде  астық  едəуір 

ылғалданып,  оның  құрамындағы  қоспалар  мен  əртүрлі 

насекомдардың  тіршілігін  жандандырады.  Астық  пен  қоршаған 

ортадағы  ауа  арасындағы  ылғал  алмасу  бір-біріне  қарама-қарсы 

екі  бағытта  болады.  Біріншісі,  дəндерден  ылғалдың  қоршаған 

ортаға  (ауаға)  берілуі,  яғни  десорбция  құбылысы.  Бұл  құбылыс 

егер  дəндер  бетіндегі  ылғал  буларының  қысымы  қоршаған 

ауадағы қысымнан көп болған жағдайда болатындығы белгілі. 

Екіншіден,  дəндердің  қоршаған  ортадан  бу  сіңіру  (сорбция) 

салдарынан  ылғалдануы.  Бұл  құбылыс  егер  дəндер  бетіндегі 

ылғал  буларының  қысымы  қоршаған  ауаның  қысымынан  аз 

болса, орын алады. 

Əсіресе,  астық  массасының  гигроскопиялық  қасиетін  оны 

сақтау  мен  өңдеу  кезінде  ескерген  жөн.  Астық  массасының 

сыртқы  қоршаған  ортамен  байланысы  артқанда  оның 

ылғалдылығы  үздіксіз  өзгеріп  отырады.  Ол  белгілі-бір  тепе-

теңдік жағдайға жеткенге дейін болады. 

 

337

 

Осыған  байланысты  астықтың  абсолютті  жəне  қатынасты 

ылғалдылығы болады. 

Қатынасты ылғалдылық (w) былай анықталады: 

;

к

ыл

ыл

w











 

мұнда: (w) – қатынасты ылғалдылық, % 

ζ

ыл

 – ылғалдың массасы;

 

ζ

к 

– құрғақ затының салмағы. 

 

Абсолюттік ылғалдылық (w

а,

%) – ол ылғал массасының (ζ

ы л 

) 

құрғақ затының қатынасы жүзге көбейтілген: 

;

100

w

к

ыл

a







 

Бір  бөлшекті  екінші  бөлшекке  бөлу  арқылы  мына 

өрнектелген есептеу формуласын шығарамыз: 

.

100

100

;

100

100













w

w

w

w

w

w

a

a

a

 

Ылғал  алмасу  дəндер  бетіндегі  жəне  қоршаған  ортадағы  ауа 

су буларының қысымдары өзара теңескенде тоқтайды. Бұл күйді 

динамикалық  тепе-теңдік  деп,  дəл  сол  кездегі  дəндердің 

ылғалдылығы тепе-теңдік ылғалдылық деп атайды. 

Астықтың  барынша  жоғары  тепе-теңдік  ылғалдылығы  оны 

қоршаған  ауаның  салыстырмалы  ылғалдылығы 100%-ға  жеткен 

кезде болады. 

Дəндердің  бұл  кездегі  ылғалдылығын  гигроскоптық 

ылғалдылық деп атайды. Оның мөлшері 100%-дық салыстырмалы 

ылғалдылықтың  дəндердің  қоршаған  ортадағы  ауадан  қанша  бу 

сіңіре  алатындығын  көрсетіп,  дəндердің  сорбциялық  сыйым- 

дылығы деп аталады.  

Дəндердің  тепе-теңдік  ылғалдылығы  оның  ылғал  сіңіргіштік 

қасиетіне, ауаның күйіне, оның салыстырмалы ылғалдылығы мен 

температураға 

байланысты. 

Бірдей 

жағдайда 

əртүрлі 

дақылдардың  тепе-теңдік  ылғалдылығы  əртүрлі,  бұл  олардың 

ылғал  сіңіргіштік  қасиеттеріне  (құрылымы,  дəндердің  химиялық 

құрамы) байланысты (31-кесте). 

 

 

 

338

 

жүктеу/скачать 9,2 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: